Мари Теле Тураһында

Мари телендә ниндәй илдәрҙә һөйләшәләр?

Мари телендә Башлыса Рәсәйҙә һөйләшәләр, Әммә ҡайһы бер телдә Һөйләшеүселәр Эстонияла һәм Украинала бар. Был Рәсәй Федерацияһы субъекты Марий Эл Республикаһында рәсми тел.

Мари теленең тарихы ниндәй?

Мари теле урал телдәре ғаиләһенә ҡарай һәм Рәсәй Федерацияһы составындағы мари Иле республикаһында яҡынса 450 000 кешенең туған теле булып тора. Был телдә боронғо фин-уғыр халҡының тоҡомдары булған мариҙар һөйләшә, улар был районға Беҙҙең эраға тиклем яҡынса 3000 йылда Үҙәк һәм Төньяҡ Европанан күсеп килә башлай. Мари теле тураһында иң тәүге яҙма телгә алыу 1243 йылда, бөйөк кенәз Владимир Георгий всеволодович Юрьев (Хәҙер Ярославль булараҡ билдәле) торамаһына нигеҙ һалғас, барлыҡҡа килә. Телдә ике төрлө диалект бар: тау мари һәм болон мари диалекттары, улар әйтелеш, грамматика һәм һүҙлек запасы йәһәтенән айырыла. Үҙенең бөтә тарихы дауамында мари теле башҡа телдәрҙән, мәҫәлән, татар, рус һәм немец телдәренән һүҙҙәр ала. 19 быуатта телде кириллица менән яҙып ала башлайҙар, ә совет осоронда ул әҙәби тел булараҡ әүҙем пропагандалана һәм мәғарифта һәм рәсми документтарҙа ҡулланыла. Һуңғы йылдарҙа телде йәнләндереү буйынса тырышлыҡ һалына, бигерәк тә цифрлы технологияларҙы ҡулланыу иҫәбенә.

Мари телен үҫтереүгә ҙур өлөш индергән тәүге 5 кеше араһында кем бар?

1. Марио Салазар Ике телле мари һәм Лингвист, Мексиканың Оахака ҡалаһында Сан-Лукас-Кьявини ҡалаһында йәшәй. Ул мари телен өйрәнеү, документациялау һәм тергеҙеү буйынса эше өсөн танылыу ала.
2. Хибер Освальдо Гонорио Сантьяго Педагог һәм Мари телен Тәржемә итеүсе Герреро, Мексика. Ул Атояк-де-Альвареста мари теле мәктәбенә нигеҙ һалыусы булып тора.
3. Дон Бенито Гарсия Самано Мари теле уҡытыусыһы һәм Мексиканың Герреро ҡалаһында мәҙәни-ара Белем Биреү Үҙәге директоры. Уның эше башланғыс мәктәп уҡыусылары өсөн тәғәйенләнгән мари телендә беренсе уҡыу программаһын әҙерләүҙә мөһим роль уйнай.
4. Сесар А.Варон антрополог, мари телен тикшереү һәм документациялау буйынса мөһим эш башҡарған. 2009 йылда ул милли индеецтар теле институты менән берлектә мари теле грамматикаһы буйынса Беренсе китап gramática mari: principios y uso del idioma баҫтырып сығара.
5. Хувентина Валенсуэла Мексиканың Герреро ҡалаһынан педагог. Ул Ике телле Уримарейе (яҡтылыҡ урыны) белем биреү үҙәгенең директоры һәм ойоштороусыһы булып тора, ул Мексиканың Герреро ҡалаһында балалар өсөн мари телен тергеҙеү үҙәге булып хеҙмәт итә.

Мари теленең структураһы нисек ҡоролған?

Мари теле-Рәсәйҙәге Мари эл республикаһында һәм уның эргәһендәге ҡайһы бер төбәктәрҙә Йәшәгән Мари халҡы һөйләшкән урал теле. Унда өс төп диалект бар: болон, убалы һәм таулы. Уның синтаксисы башлыса агглютинатив, ҡайһы бер флектив элементтары менән. Һүҙҙәр тамыр һәм суффикстарҙы берләштереү юлы менән барлыҡҡа килә, был уларға бай һәм ҡатмарлы морфология бирә. Мари телендә шулай уҡ күп мәғәнәле һүҙҙәрҙе айырыу һәм барлыҡҡа килтереү өсөн икеләтә ҡулланыу ҡулланыла. Шулай уҡ “ҡылым-ахыры” һүҙ тәртибе бар, ул эйәлек, объект һәм ҡылымдың һөйләм аҙағында барлыҡҡа килеүен аңлата.

Мари телен иң дөрөҫ ысул менән нисек өйрәнергә?

1. Мари телен өйрәнеү буйынса уҡыу әсбабы һатып алығыҙ, мәҫәлән, Кеннет Э.Крофттың “хәҙерге мари теле Курсы”.
2. Мари телендә һөйләшкән кешене табығыҙ, уның менән һөйләшеү телмәрендә шөғөлләнә алыр инегеҙ.
3. Мари теле дәрестәренә йәки һеҙҙең төбәктә тәҡдим ителгән курстарға барығыҙ.
4. Онлайн-ресурстарҙы ҡулланып, веб – сайттар, аудио-һәм видеояҙмалар, шулай уҡ интерактив тел ҡушымталары кеүек мари телен белеү күнекмәләрен өйрәнегеҙ.
5. Мари халҡының мәҙәни йолалары һәм йолалары менән танышып, телде өйрәнеүҙе тағы ла нығыраҡ байытығыҙ.
6. Мари музыкаһын тыңлағыҙ һәм телдең яңғырашына күнегеү өсөн мари фильмдарын ҡарағыҙ.