Хӑш ҫӗршывсенче мари чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?
Мари чӗлхипе ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, анчах унӑн хӑш-пӗрисем Эстонире Те, Украинӑра та пур. Ку Вӑл Раҫҫей Федерацийӗн субъекчӗн Мария Эл Республикинче официаллӑ чӗлхе.
Марийка чӗлхин историйӗ мӗнле?
Мари чӗлхи урал чӗлхипе ҫыхӑннӑ тата мария Элри 450 000 ҫынна яхӑн тӑван чӗлхе шутланать, республикӑра Раҫҫей Федерацийӗн йышӗнче. Ун ҫинче авалхи финн-угор халӑхӗн тӑхӑмӗсем шутланакан мариецсем калаҫҫӗ, Вӗсем Ҫак района Вӑтаҫӗрпе Ҫурҫӗр Европӑран пирӗн эрӑчченхи 3000 ҫула яхӑн куҫма пуҫланӑ. Марийка чӗлхине асӑнни 1243 ҫулта, аслӑ князь владимир Георгий Всеволодович Юрьев поселенийӗ (халӗ ярославль пекех паллӑ) йӗркеленӗ чухне, пичетленсе тухнӑ. Чӗлхере икӗ тӗрлӗ диалект пур – ту-сӑртпа луговой марийски, вӗсем произведени, грамматика тата словарь запасӗ енчен уйрӑлса тӑраҫҫӗ. Хӑйӗн историйӗ тӑршшӗпех татарски, вырӑс тата нимӗҫ чӗлхисем евӗрлӗ ытти чӗлхесенчен сӑмах илнӗ. 19 ӗмӗрте чӗлхене кириллица тесе ҫырма пуҫланӑ, совет тапхӑрӗнче вӑл литература чӗлхи пек активлӑн пропагандӑланӑ, вӗренӳпе официаллӑ документсемпе усӑ курнӑ. Юлашки ҫулсенче чӗлхене чӗртес тӗлӗшпе, уйрӑмах цифра технологийӗсемпе усӑ курассишӗн тӑрӑшнӑ.
Мари чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?
1. Марио Ҫунашка – икчӗлхеллӗ мариец тата оахакри Сан-Лукас-Кьявинири лингвист, Мексикӑри лингвист. Вӑл мари чӗлхине тӗпчес, документсем тӑвас тата ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратас енӗпе ӗҫленӗшӗн тунмарӗ.
2. Освальдо Гоноро Сантьяго – педагог тата Герреро, Мексикӑри мари чӗлхин тӑлмачӗ. Вӑл атояк-де-Альваресри мари чӗлхин шкулӗн никӗсӗ пулса тӑрать.
3. Дон Бенито Гарсия Самано-мари чӗлхине вӗрентекен преподаватель тата Герреро, мексика культура хушшинчи вӗрентӳ Центрӗн директорӗ. Унӑн ӗҫӗ пуҫламӑш шкул вӗренекенӗсем валли уйӑрнӑ мари чӗлхипе пӗрремӗш вӗренӳ программине туса хатӗрлес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнчӗ.
4. Мари чӗлхине тӗпчес тата документлас енӗпе пысӑк ӗҫ тунӑ Сесар А.Варон – антрополог. 2009 ҫулта Вӑл “Gramtica mari: principios uso del idioma” мари чӗлхин грамматикипе пӗрремӗш кӗнекене индеецсен чӗлхин Наци институчӗпе пӗрле пичетлесе кӑларнӑ.
5. Хувентина Валенсуэла-Герреро хулинчи педагог, Мексика. Вӑл “уримарейе” (“тӗнче вырӑнӗ”) икӗ чӗлхеллӗ вӗренӳ центрӗн директорӗ тата соедредителӗ пулса тӑрать, ҫав центр ачасемшӗн геррона, Мексикӑна юсамалли центр пулса тӑрать.
Мари чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?
Мари чӗлхи – урал чӗлхи, унта Мари халӑхӗ, Раҫҫейри Мари халӑхӗ тата ҫывӑхри хӑш-пӗр регион калаҫать. Унта виҫӗ тӗп диалект пур: улӑх, сӑрт-ту. Унӑн синтаксисӗ, тӗпрен илсен, агглютинативлӑ, хӑшпӗр флективлӑ элементлӑ. Сӑмахсем тымарсемпе суффикссен пӗрлешӗвӗ пулса тӑраҫҫӗ, ҫакӑ вӗсене пуян та кӑткӑс морфологи парать. Мари чӗлхинче те нумай пӗлтерӗшлӗ сӑмахсем уйӑрма тата вӗренӳ валли икӗ хут ытларах усӑ кураҫҫӗ. Ҫавӑн пекех “глагол-паллах” сӑмахсен йӗрки пур, вӑл подлежащи, объект тата глагол сӗнӳ вӗҫӗнче тухса тӑнине пӗлтерет.
Марийка чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?
1. Сӑмахран, Э. Крофт Кеннетӑн “хальхи мари чӗлхин Курсӗ” вӗренӳ пособийӗ туянӑр.
2. Эсир калаҫура усӑ курма пултаракан мари чӗлхине тӑхӑнса ҫӳрекен ҫынна тупӑр.
3. Мари чӗлхипе вӗрентекен занятисене е сирӗн регионта сӗнекен курссене кӗрсе тухӑр.
4. Онлайн-ресурссемпе, веб-сайтсем, аудио – видеозаписьсем, ҫавӑн пекех интерактивлӑ чӗлхе приложенийӗсемпе усӑ курӑр.
5. Чӑваш чӗлхине тата ытларах пуянлатас тесе мари халӑхӗн культура йӑли-йӗркипе, йӑли-йӗркипе паллашӑр.
6. Мари музыкине итлӗр те, чӗлхе янӑранине хӑнӑхас тесе, мари фильмӗсене пӑхӑр.
Bir yanıt yazın