Чех Йылме Нерген

Могай эллаште чех йылме дене ойлат?

Чех йылме дене тӱҥ шотышто Чех Республикыште ойлат. Австрийыште, Германийыште, Венгрийыште, Польший Ден Украиныште тыгак чех йылме дене кутырышо калык шуко ила. Тушто тыгак вес эллаште Еҥ-Влак Шагалрак улыт, Австралий, Канаде, Хорватий, Франций, Италий, Румыний, Сербий да Ушымо Штат-влак.

Чех йылмын историйже могай?

Чех йылме-индоевропысо ешыш пурышо касвел славян йылме. Тудо Мутер-Влак дене пеш чак кылдалтын да Чех Республикын официал йылмыжлан шотлалтеш. Тиде йылме курым мучко латынь, немыч да польский йылме-влакын пеҥгыде влиянийышт лийын.
Тиде йылмын эн ондак свидетельствыже 10 курымлан шотлалтеш, кунам тудо тенийысе Чех Республикын территорийыштыже икымше гана документацийлалтын. Тунам тиде йылме богодемский семын палыме лийын да тудын нерген тӱҥ шотышто Юмындаҥ регионышто ойленыт. Оригинал йылмын южо палыже эше аралалт кодын гынат, 11-12 курым мучко старославян йылме гыч эволюций корно дене каен.
14 курымышто чех йылме возен ямдылыме формо дене возаш тӱҥале, да кокла шот дене палыме йылмын эр версийже сӱретлалте. Тиде жапыште йылме латынь, немыч да польский йылме-влакын влиянийыштлан кӧра икмыняр вашталтыш лийын да эркын-эркын кызытсе чехыш савырнен.
1882 ийыште чех йылме стандартизацийлан негызлан шотлалтше чех грамматикыжым савыктен луктын. Варарак тиде йылме 1943 ийысе чех орфографий нерген Закон дене келшышын университетлалтын, тудыжо Пӱтынь Чех Республиклан чумыр возымо йылмым палемден.
Тылеч вара йылме вияҥаш тӱҥалын, тачат тушто 9 миллион утла еҥ Чех Республикыште да Словак-влак ойлат.

Чех йылмым шымлымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Ян Гусс (ок.1369-1415): чех религий реформо, Карл университетыште теологийым философ ден туныктышо ян Гусар чех йылмым вияҥдымашке келге влиянийым ыштен. Тудын проповеденийже ден влияний пашаже-влак чех Йылмыште тудым официальнын савыктыме статусшым пеҥгыдемдаш полшеныт.
2. Вцлав Яклака (1883-1949): Палыме чех лингвист ден профессор славян йылме-влакын Прагыште Кумдан палыме профессорышт, Вцлав Чех йылме дене моткоч шуко пашам авторлан шотлалтеш, тидын шотыштак чех грамматике да орфографий. Тудат 1926 ийыште приниматлыме чехословак нормым ямдылымашке надырлан да тачат чех йылмын официал стандартше лийын кодеш.
3. Немычын боженаже( 1820-1862): шкенжын “Лыве” романже (Кувавай), Немыч-влакын Юмыжо чех йылме дене возымо ик авторланат кӱлешан лийын. Тудын пашаже чех литератур йылмын шочашыже полшен да тудым литературышто кумдан кучылташ полшен.
4. Юнгман (1773-1847): Поэт ден лингвист, Йозеф Юнгман кызытсе чех йылмым формылымаште кугу рольым шуктен. Тудлан чех йылмыш моло йылме гыч ятыр мутым пуртымо, немыч, итальянский да француз йылме гай-влакым да литератур йылмын вияҥмаштыже полшышаш улыт.
5. Прокоп Дивиш (1719-1765): Лингвист ден полиглот, Прокоп Дивиш чех лингвистикын ик родо-тукымжылан шотлалтеш. Тудо таҥастарыме лингвистике, грамматике да фонологий дене шуко возен, да тудлан чех йылмым оформитлыме да тудым официальнын савыктыме годым полышым возен пуа.

Чех йылмын структуржым кузе ыштыме?

Чех йылме касвел славян йылме улеш, тиде ешыштак, моло славян йылме-влакат, польский, словак да руш-влакат улыт манын ончыкта. Тудын моло йылме дене таҥастарымаште пеш сай характеристикыже уло.
Чех-тиде флексный йылме, мут-влак шке формыштым предложенийыште нунын функцийышт шот дене вашталтат манын ончыкта. Тудо тыгак приставке ден суффикс-влакын у мут ыштымашке але нюанс значенийым ончыктышашлан ешаралтмыштым ончыкта. Чех йылмыште шым падеж(англичан йылме дене таҥастарымаште кокыт – подлежащий да объект). Шым падеж предложенийыште лӱм мут, олмештыш мут, пале да числа-влакым тарватат да предложенийыште мут рольым ончыктат.
Пытартышлан, чех йылме-тиде пеш виян фонетике йылме, возен пуымо да устный мут-влак коклаште икгай значениян. Тиде паша нерген куштылгын ойлаш да каласкалаш, мутын значенийжым умылыде ойлаш тоштеш.

Кузе чех йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Чех грамматикын негызшым да кутырымашым тунемаш тӱҥалза. Йылме негызым тыланда лукташ полшышо шуко книга да онайн-ресурс уло.
2. Мутер запасыш шичса. Умылымашын негызшым ышташ сравоч мут-влакым да чӱчкыдын кучылталтше мут-влакым тунемза.
3. Шкендам утларак неле теме дене тергыза. Кутырымо да возымо йылмыдам пӱсемдыза, йыгырмут предложений-влакым, глагол формым да тӱрлӧ жапым практикылыза.
4. Йылме нумалше-влакым колыштса да вес элысе фильм-влакым ончыза. Йылмын ойлымыжым да умылымыжым шуараш, тӱшкаувер йӧнын средстважым, телепрограммым, радиостанцийым да кӱвуйым тунемза, чех-влакын акцентыштым да порысыштым колаш да нунын деке шӱмаҥаш.
5. Эртарыза жапым чехото элыште. Тиде эн сай йӧн йылме да культурыш пӱтынек шыҥдаралтеш. Тидым ышташ ок лий гын, йылме носитель-влак дене кутырен ончыза але чех йылме тӱшка але обществе-влак дене мутланаш.