Ҡырғыҙ телендә ниндәй илдәрҙә һөйләшәләр?
Ҡырғыҙ телендә башлыса Ҡырғыҙстанда һәм Үҙәк Азияның башҡа өлөштәрендә, шул иҫәптән көньяҡ Ҡаҙағстанда, тажикстанда, Үзбәкстанда, Төньяҡ Афғанстанда, көнбайыш Ҡытайҙа һәм Рәсәй Республикаһының Алтайҙың алыҫ райондарында һөйләшәләр. Бынан тыш, Төркиәлә, Монголияла һәм Корея ярымутрауында этник ҡырғыҙ халҡының ҙур булмаған усаҡтары бар.
Ҡырғыҙ теленең тарихы ниндәй?
Ҡырғыҙ теленең оҙон һәм ҡатмарлы тарихы бар. Был Көнсығыш-төрки теле, Үҙәк Азияның прототөрки теленән килеп сыҡҡан. Был тел тураһында иң тәүге яҙма мәғлүмәттәр боронғо төрки алфавитында яҙылған орхон яҙмаларында 8 быуатҡа ҡарай.
Ҡырғыҙ теле күрше уйғыр һәм монгол телдәренең көслө йоғонтоһо аҫтында була. 16 быуатта ҡырғыҙ теле әҙәби телгә әйләнә, һәм ҡырғыҙ теленең беренсе һүҙлеге 1784 йылда яҙыла. Тел 19 быуат дауамында үҫешен дауам итә, һәм 1944 йылда ҡырғыҙ теле Ҡырғыҙстандың рәсми теле була.
1928 йылда ҡырғыҙ теленең яҙыу системаһын стандартлаштырыусы берҙәм алфавит булараҡ билдәле билдәләү системаһы индерелә. Шул ваҡыттан алып ҡырғыҙ теле һөйләү һәм яҙма тел булараҡ үҫешә. Хәҙерге ваҡытта латин һәм кириллица алфавиттары телдең хәҙерге яҙма формаһы өсөн ҡулланылһа ла, традицион ғәрәп бәйләме ҡырғыҙ телендә изге текстар яҙыу өсөн ҡулланыла.
Бөгөн ҡырғыҙстанда, Ҡаҙағстанда, тажикстанда, Үзбәкстанда һәм Ҡытайҙа 5 миллиондан ашыу кеше ҡырғыҙ телендә һөйләшә.
Ҡырғыҙ телен үҫтереүгә ҙур өлөш индергән тәүге 5 кеше араһында кем бар?
1. Сыңғыҙ Айытматов (19282008): бөйөк ҡырғыҙ авторҙарының береһе булараҡ Билдәле, ул ҡырғыҙ телендә бер нисә әҫәр яҙа, һәм уның әҙәби формаһын үҫтереү уға йөкмәтелә.
2. Чолпонбек Есенов (18911941): ҡырғыҙ теленең тәүге пионерҙарының Береһе, ул ҡырғыҙ телендә беренсе гәзит сығара һәм телдең яҙма формаһының билдәле новаторы була.
3. Оросбек Токтогазиев (19041975): ҡырғыҙ теленең хәҙерге стандарт версияһын эшләүҙә тағы бер мөһим фигура. Ул бик күп дәреслектәр яҙа һәм был тел өсөн һүҙ ҡулланыуҙы булдырырға ярҙам итә.
4. Аличан Эшимканов (18941974): күренекле лингвист, үҙенең ғүмерен ҡырғыҙ теле һәм диалекттары тураһында тикшеренеүҙәргә һәм мәҡәләләр яҙыуға бағышлай.
5. Әзимбәк Бекназаров (1947-хәҙерге ваҡыт): ҡырғыҙ теле өлкәһендә абруйлы тип Һаналған, ул телде модернизациялау һәм яңы һүҙҙәр һәм яҙыу стилдәрен булдырыу өсөн яуаплы була.
Ҡырғыҙ теленең структураһы нисек ҡоролған?
Ҡырғыҙ теле-төрки теле, ул традицион рәүештә өс диалектҡа бүленә: Төньяҡ, Үҙәк һәм Көньяҡ. Был агглютинатив тел, йәғни ул тамыр һүҙҙәренә суффикстар өҫтәп ҡатмарлы һүҙҙәр барлыҡҡа килтерә. Ҡырғыҙ телендә суффикстарға түгел, ә префикстарға баҫым яһала, был уға логик структура бирә. Синтаксик яҡтан ҡырғыҙ теле, ҡағиҙә булараҡ, SOV (субъект объект ҡылым) булып тора һәм, күпселек төрки телдәр кеүек үк, ҡылым-оҙаҡҡы структураға эйә. Тел шулай уҡ ныҡ сағылған фонематик аспектҡа эйә, унда төрлө өндәр йәки интонациялар һүҙҙәргә бөтөнләй төрлө мәғәнәләр бирә ала.
Ҡырғыҙ телен иң дөрөҫ ысул менән нисек өйрәнергә?
1. Тел нигеҙҙәрен өйрәнеүҙән башлағыҙ. Һеҙ күп кенә онлайн-курстар таба алаһығыҙ, улар һеҙҙе ҡырғыҙ теленең нигеҙҙәре менән таныштыра. Был үҙ эсенә төп һүҙлек запасын һәм грамматикаһын, шулай уҡ дөйөм фразаларҙы һәм төп һандарҙы ала.
2. Телдә һөйләшеүселәрҙең яҙмаларын тыңлағыҙ. Ҡырғыҙ телендә һөйләшеүселәрҙең һөйләшеүҙәрен һәм яҙмаларын тыңлау һеҙгә был телдә нисек һөйләшеүҙәрен яҡшыраҡ аңларға ярҙам итер.
3. Был телдә дуҫығыҙ менән һөйләшегеҙ. Ҡырғыҙ телендә һөйләшкән берәйһен табығыҙ һәм уның менән был телдә һөйләшеүҙәр алып барығыҙ. Был һеҙҙең һөйләшеү күнекмәләрегеҙҙе үҫтереү өсөн мөһим аҙым.
4. Китаптар, һүҙлектәр һәм онлайн-ҡорамалдар кеүек ресурстарҙы ҡулланығыҙ. Был телде өйрәнергә ярҙам итерлек ресурстарҙың күп төрлөлөгө бар. Был үҙ эсенә китаптар, һүҙлектәр, грамматик белешмәләр һәм башҡа күп нәмәләрҙе ала.
5. Күңел асырға онотмағыҙ. Телде өйрәнеү рәхәтлек килтерергә тейеш. Кино ҡарарға, китап уҡырға һәм туған телдә шөғөлләнергә ваҡыт табығыҙ. Был уҡытыу процесын күпкә күңеллерәк һәм файҙалыраҡ итәсәк.
Bir yanıt yazın