Ҡаҙаҡтар Сыуашстан Тәржемә итеү

Ҡаҙаҡ теленә тәржемә итеү донъя космополитик булып киткән һайын мөһим процесс булып китә. Донъя баҙарҙары үҫкән һайын ҡаҙаҡ теленә теүәл тәржемә итеү хеҙмәттәренә ихтыяж арта. Ҡаҙаҡ телен башҡа телдәргә тәржемә итеү һәм киреһенсә ҡатмарлы процесс булыуы мөмкин, һәм сифатлы тәржемә итеү өсөн телде һәм уның грамматикаһын, шулай уҡ илдәр араһындағы мәҙәни айырмаларҙы аңлау мөһим.

Ҡаҙаҡ теле төрки теле, Башлыса Ҡаҙағстанда, Шулай уҡ үзбәкстанда, Ҡытайҙа, Ҡырғыҙстанда, Рәсәйҙә һәм башҡа элекке совет республикаларында һөйләшәләр. Быуаттар дауамында уға ғәрәп, фарсы һәм рус телдәре йоғонто яһай. Тел дүрт диалекттан тора: Көньяҡ, Төньяҡ, Көньяҡ-Көнсығыш һәм Көнбайыш. Ниндәй диалектҡа тәржемә ителеүенә ҡарап, ҡайһы бер грамматика һәм ҡулланыу ҡағиҙәләре үҙгәрергә мөмкин. Һөҙөмтәлә тәржемә проектын башлар алдынан һәр диалектты аңлау мөһим.

Бынан тыш, телде ҡабул итеүгә йоғонто яһай алған мәҙәни нюанстарға һиҙгер булыу бик мөһим. Мәҫәлән, формаль тел йыш ҡына эшлекле мәсьәләләрҙе тикшереүҙә ҡулланыла, ә формаль булмаған тел йыш ҡына иркен һөйләшеүҙәрҙә өҫтөнлөклө. Шулай уҡ тәржемәсенең йәшен иҫәпкә алыу мөһим, сөнки йәш тәржемәселәр тиҫтә йылдар элек ҡулланылған иҫке һүҙҙәрҙе йәки фразаларҙы белмәүе мөмкин.

Ниһайәт, тәржемәселәргә улар тәржемә иткән телдең алфавиты һәм яҙыу системаһы менән таныш булыу мөһим. Ҡаҙаҡ теле өс төрлө алфавит менән яҙылған, әммә бөгөн кириллица йыш ҡулланыла. Бынан тыш, телдең үҙ яҙма билдәләре бар, уларҙы тәржемә иткәндә иҫәпкә алырға кәрәк.

Һөҙөмтәлә, ҡаҙаҡ теленә тәржемә итеү телде, уның диалекттарын, мәҙәни нюанстарын һәм алфавитын аңлауҙы талап итә. Был аспекттарҙы иҫәпкә алып, тәржемәселәр юғары сифатлы тәржемәләр бирә ала, улар хәбәрҙе теүәл тапшыра.

Ҡаҙаҡ телендә ниндәй илдәрҙә һөйләшәләр?

Ҡаҙаҡ теле Ҡаҙағстанда рәсми тел булып тора, Шулай уҡ Рәсәйҙә һәм Ҡытайҙың ҡайһы бер өлөштәрендә, Афғанстанда, Төркиәлә һәм Монголияла һөйләшәләр.

Ҡаҙаҡ теленең тарихы ниндәй?

Ҡаҙаҡ теленең тарихы 1400-се йылдарға барып тоташа, ул Беренсе тапҡыр Үҙәк Азия далаларында йәшәгән күсмә төрки телле ҡәбиләләр араһында яҙма тел булараҡ ҡулланыла. Ҡаҙаҡ телендәге күп һүҙҙәр башҡа төрки телдәрҙән, шулай уҡ фарсы, ғәрәп һәм рус телдәренән алынған тип иҫәпләнә. 18 быуатҡа ҡаҙаҡ теле Ҡаҙағстанда өҫтөнлөклө телгә әйләнә, ә сталин осоронан һуң Ул 1996 йылда Ҡаҙағстандың рәсми теле була. Бөгөн Унда 11 миллиондан ашыу кеше һөйләшә, башлыса Ҡаҙағстанда, Үзбәкстанда һәм Рәсәйҙә.

Ҡаҙаҡ телен үҫтереүгә ҙур өлөш индергән тәүге 5 кеше араһында кем бар?

1. Абай Ҡонанбай Улы (18451904) хәҙерге ҡаҙаҡ әҙәбиәтенең Атаһы, шағир һәм философ булараҡ киң билдәле, ул яңы әҙәби стиль индерә һәм телде модернизациялай.
2. Магжан Жумабаев (18661938) яҙыусы һәм педагог, хәҙерге ҡаҙаҡ теленең яҙмаһын стандартлаштыра.
3. Мөхтәр Әүәзов (18971961) совет Ҡаҙағстанының күренекле яҙыусыһы, драматургы һәм беренсе мәғариф министры, хәҙерге ҡаҙаҡ телен кодлаштырыу һәм үҫтереү уға йөкмәтелә.
4. Ғәбит Мөсрәпов (18941937) лингвист, педагог һәм этнограф, ҡаҙаҡ телен үҫтереүгә иртә өлөш индергән.
5. Ерлан Нысанбаев (19031971) Ҡаҙаҡ фәндәр академияһына нигеҙ һалыусы һәм тел реформаторы, ҡаҙаҡ телен модернизациялауға ҙур өлөш индергән.

Ҡаҙаҡ теленең структураһы нисек ҡоролған?

Ҡаҙаҡ теленең структураһы агглютинатив. Был һүҙҙәрҙең морфемалар менән берләшеү юлы менән барлыҡҡа килеүен аңлата, уларҙың һәр береһе бер мәғәнәгә эйә. Ҡаҙаҡ теле шулай уҡ эргатив-абсолютив синтаксисҡа эйә, ул күсмә булмаған һөйләмдең эйәһе һәм күсмә һөйләм объекты бер үк форма менән билдәләнә ала тигәнде аңлата. Телдә шулай уҡ исемдәрҙең туғыҙ килештәре һәм ҡылымдың алты ваҡыты бар.

Ҡаҙаҡ телен иң дөрөҫ ысул менән нисек өйрәнергә?

1. Нигеҙҙәрҙе өйрәнеүҙән башлағыҙ. Алфавитты һәм нисек уҡырға, яҙырға һәм һүҙҙәрҙе әйтергә өйрәнегеҙ. 2. Грамматика нигеҙҙәрен һәм һөйләмдәрҙең структураһын өйрәнегеҙ. Һеҙ Интернетта бик күп файҙалы ресурстар таба алаһығыҙ. 3. Ҡаҙаҡ музыкаһын тыңлағыҙ һәм һөйләү теле менән танышыу өсөн ҡаҙаҡ фильмдарын һәм телетапшырыуҙарын ҡарағыҙ. 4. Башҡорт теле уҡытыусыһы йәки уҡытыусыһы менән кәңәшләшегеҙ. Был телдә һөйләшеү һәм ишетеү менән шөғөлләнеү мөһим. 5. Уҡыуығыҙҙы дауам итегеҙ. Телде өйрәнеүгә һәм уны ҡулланыу практикаһына көн һайын бер аҙ ваҡыт бүлеп бирегеҙ. 6. Мәҙәниәткә сумдырылығыҙ. Китап уҡыу, музыка тыңлау һәм ҡаҙаҡ йәшәү рәүеше менән танышыу һеҙгә телде яҡшыраҡ аңларға ярҙам итер.

Сыуаш тәржемәһе, шулай уҡ сыуаш транслитерацияһы булараҡ билдәле, сыуаш телендә аралашыу өсөн ҡулланылған махсус тәржемә формаһы. Был тел Рәсәйҙең һәм Украинаның ҡайһы бер райондарында йәшәгән сыуаш халҡы өсөн туған тел булып тора. Был миллиондан ашыу кеше һөйләшкән төрки телдәрҙең береһе, был уны тәржемә итеү өсөн мөһим тел итә.

Сыуаш теленән йәки уға дөрөҫ тәржемә итеү өсөн транслитерацияның ҡатмарлы формаларын аңлау бик мөһим. Был сыуаш алфавиты латин алфавитынан айырылып тороуы менән бәйле, ул башлыса европа телдәре өсөн ҡулланыла. Һөҙөмтәлә, а, Б, К, У кеүек кириллица хәрефтәре булған һүҙҙәр, уҡыусыға аңлайышлы булһын өсөн, уларҙың латин эквиваленттарына әүерелергә тейеш.

Сыуаш теленә тәржемә итеү процесы бер нисә этапты үҙ эсенә ала. Беренсенән, тәржемәсе төп һәм маҡсатлы телдәрҙе яҡшы белергә тейеш. Улар һөйләм структураһын, төп телдең мәғәнәһен һәм әйтелешен аңларға тейеш. Артабан улар быны маҡсатлы телдә дөрөҫ тапшыра, маҡсатлы телдең грамматик ҡағиҙәләрен һәм һөйләмдәр структураһын иҫәпкә ала.

Тәржемә тамамланғандан һуң тәржемәсе төп нөсхә тексын тәржемә ителгән версия менән сравнекле сағыштырырға тейеш. Был тәржемә дөрөҫ һәм тейешле рәүештә планлаштырылған хәбәрҙе тапшырасаҡ тип гарантиялай. Тәржемәсе шулай уҡ мәҙәни һылтанмаларҙы һәм жаргон һүҙҙәрен тәржемә итеүҙең дөрөҫлөгөнә инаныу өсөн артабанғы тикшереүҙәр үткәреү өсөн яуаплы.

Сыуаш телен өйрәнергә теләүселәр өсөн онлайн һәм университеттарҙа төрлө курстар бар. Әммә шуны аңлау мөһим: телде өйрәнеү сыуаш теленә тәржемәне тулыһынса аңлауҙы тәьмин итмәйәсәк. Транслитерация нескәлектәрен күп йыллыҡ практика һәм фиҙакәрлек арҡаһында ғына үҙләштерергә мөмкин.

Дөйөм алғанда, сыуаш теленә тәржемә итеү мөһим күнекмә, әгәр һеҙ сыуаш халҡы менән аралашырға теләһәгеҙ, уны үҙләштереү зарур. Дөрөҫ ҡараш һәм белем менән был күп ваҡыт талап итә, әммә файҙа килтерә.

Ниндәй илдәрҙә сыуаш телендә һөйләшәләр?

Сыуаш телендә башлыса Рәсәй Сыуаш Республикаһында, Шулай уҡ Рәсәйҙәге Мари Иле, Татарстан һәм Удмуртияның ҡайһы бер райондарында, Шулай уҡ Ҡаҙағстанда һәм Украинала һөйләшәләр.

Сыуаш теленең тарихы ниндәй?

Сыуаш теле-Рәсәй Федерацияһында яҡынса 1,5 миллион кеше һөйләшкән төрки тел. Был төрки телдәрҙең уғыр тармағының һаҡланып ҡалған берҙән-бер вәкиле. Тарихи яҡтан был телдә башлыса Хәҙер Рәсәйҙең Волга Буйында Урынлашҡан Сыуашстан Республикаһы булараҡ билдәле райондарҙа һөйләшәләр.
Сыуаш теленең документаль тарихын 13 быуатҡа тиклем күҙәтергә мөмкин, өҫтәүенә иң тәүге яҙма телгә алыуҙар 14-15 быуат ҡулъяҙмаларында табылған. Был ҡулъяҙмаларҙың күбеһе тел ваҡыт үтеү менән байтаҡ үҙгәрештәр кисергәнен раҫлай. 15 быуатта сыуаш теле күрше алтын Урҙа татар теленең көслө йоғонтоһо аҫтында була һәм иҫке татар алфавиты менән яҙыла.
18 быуатта сыуаш алфавитын урыҫ ғалимы Семен Ремезов төҙөй, ул уны кириллицаға нигеҙләй. Был яңы алфавит 19 быуат башында тәүге баҫма сыуаш китаптарын төҙөү өсөн ҡулланыла. 19 быуат аҙағына сыуаш теле Рәсәй империяһының рәсми теле тип таныла, һәм был осорҙа төрлө әҙәби әҫәрҙәр ижад ителә.
Сыуаш телендә бөгөнгө көндә лә һөйләшәләр, шулай уҡ Сыуашстан Республикаһының ҡайһы бер мәктәптәрендә уҡыталар. Шулай уҡ Рәсәйҙә лә, сит илдәрҙә лә телде һаҡлау һәм популярлаштырыу буйынса әүҙем тырышлыҡ һалына.

Сыуаш телен үҫтереүгә ҙур өлөш индергән тәүге 5 кеше араһында кем бар?

1. Яковлев Михаил Васильевич Лингвист һәм Сыуаш дәүләт педагогия университеты профессоры, телдең беренсе комплекслы грамматикаһын эшләгән.
2. Яков Костюков Лингвист һәм Сыуаш дәүләт педагогия университеты профессоры, күп һанлы хеҙмәттәрҙе мөхәррирләү һәм баҫтырыу юлы менән телде модернизациялауға үҙ өлөшөн индерә.
3. Николай Зиберов сыуаш теленә латин графикаһын индереүгә ҙур өлөш индерә.
4. Василий Песков педагог, 1904 йылда сыуаш теле буйынса беренсе мәктәп дәреслеген төҙөй.
5. Олег Бессонов хәҙерге стандарт сыуаш телен эшләүҙә йоғонтоло фигура, ул телдең төрлө диалекттарын берләштереү өҫтөндә эшләй.

Сыуаш теленең структураһы нисек ҡоролған?

Сыуаш теле төрки телдәр ғаиләһенә ҡарай. Был агглютинатив тел, һүҙҙәр тамыр һүҙенә бер нисә ҡушымта һәм суффикс өҫтәү юлы менән барлыҡҡа килә тигәнде аңлата. Һүҙҙәр тәртибе, ҡағиҙә булараҡ, субъект-объект-ҡылым, һөйләмдәр эсендә һүҙҙәрҙең сағыштырмаса ирекле тәртибе менән. Исемдәр ике төргә бүленә һәм һанды, килеште һәм аныҡлыҡты билдәләү өсөн класс суффикстарын ҡуллана. Ҡылымдар һөйләмгә ярашлы һәм ваҡытҡа һәм аспектҡа ҡарап йәшерелә.

Сыуаш телен иң дөрөҫ ысул менән нисек өйрәнергә?

1. Алфавит, әйтелеш һәм төп грамматика кеүек тел нигеҙҙәрен өйрәнеүҙән башлайыҡ. Бер нисә яҡшы онлайн ресурстар бар, мәҫәлән Chuvash.org йәки Chuvash.eu был һеҙгә ярҙам итә ала.
2. Телдә һөйләшеүселәр менән аудиояҙмаларҙы һәм һөйләм өлгөләрен тиҙ арала һөйләү һүҙҙәре һәм фразалары базаһын төҙөү өсөн ҡулланығыҙ. Радио тапшырыуҙарын тыңлағыҙ һәм сыуаш телендә фильмдар һәм телепрограммалар ҡарағыҙ. Телде өйрәнеп, үҙегеҙҙе уңайлыраҡ тойорһоғоҙ.
3. Үҙегеҙ өйрәнгәнде телдә һөйләшеүселәр менән, йә шәхсән, йә онлайн форумдарҙа ҡулланығыҙ. Был һеҙгә урындағы нескәлектәрҙе аңларға һәм мәҙәниәт тураһында төшөнсә алырға ярҙам итәсәк.
4. Сыуаш телендә китаптар һәм гәзиттәр уҡығыҙ, һүҙлек запасын һәм грамматикаһын яҡшыртыу өсөн. Күберәк уҡыған һайын, аңлауығыҙ һәм грамматикағыҙ яҡшыраҡ була.
5. Ниһайәт, уҡыуығыҙҙы сыуаш телендә текстар яҙыу, сыуаш онлайн-форумдарында ҡатнашыу һәм имтихандарға әҙерлек кеүек эшмәкәрлек төрҙәре менән тулыландырығыҙ. Был һеҙгә телде ныҡлы үҙләштерергә ярҙам итер.