Grýzın Qazaq (latyn) Aýdarma

Grýzın tili-Kavkaz aımaǵyndaǵy eń kóne jazbasha jáne aýyzeki tilderdiń biri. Onyń ózindik alfavıti bar jáne kúrdeli gramatıkasymen jáne kúrdeli konúgasıa júıesimen tanymal. Nátıjesinde, grýzın tiline aýdarma grýzındermen ana tilinde sóıleskisi keletin búkil álemdegi adamdar úshin mańyzdy qyzmet bolyp tabylady.

Grýzın tiline aýdarmalar tájirıbeli aýdarmashyny qajet etedi, óıtkeni tildi bógde adamdar túsiný qıyn. Grýzın tilinen kásibı aýdarmashylar óte jaqsy jazý daǵdylaryna ıe bolýy kerek jáne Grýzıanyń mádenıeti men dıalektilerin tereń túsinýi kerek. Olar sondaı-aq sózderdiń maǵynasyn jazbasha da, aýyzsha da dál jetkize bilýi kerek.

Grýzın tilinen basqa tilderge aýdarǵanda dáldik mańyzdy. Jaqsy aýdarma mátinniń núanstary men kontekstin eskerýi kerek, sonda ol anyq jáne túsinikti bolady. Kásibı aýdarmashy mádenı siltemeler men órnekterdi túpnusqa mátinge múmkindiginshe jaqyn saqtaıdy.

Grýzın tilinen basqa tilderge aýdarý qıyn, óıtkeni tilde basqa tilderde joq kóptegen sózder bar. Mysaly, grýzın tilinen aǵylshyn tiline aýdarǵanda, aýdarmashy grýzın sóziniń maǵynasyn onyń tutastyǵyn joǵaltpaı jaqsy jetkizetin durys aǵylshyn sózin nemese sóz tirkesin tabýy kerek. Bul qıyn bolýy múmkin, óıtkeni grýzın tilindegi keıbir órnekterdiń basqa tilderde tikeleı balamasy joq.

Grýzın tili keń taralmaǵandyqtan, grýzın tiline sapaly aýdarmany tabý qıyn bolýy múmkin. Grýzın tiline naqty aýdarmalardy usyný úshin tájirıbesi men biliktiligi bar bedeldi aýdarma búrosymen nemese aýdarmashymen jumys isteý mańyzdy.

Grýzın tiliniń kúrdeliligin túsine otyryp, kásibı aýdarmashy mátinniń mánin kórsetetin jáne bastapqy maǵynasyna sáıkes keletin joǵary sapaly aýdarmany qamtamasyz ete alady. Tájirıbeli grýzın aýdarmashysynyń kómegimen siz qujatta qoldanylatyn termınder men sóz tirkesteriniń dál jáne túsinikti ekenine kóz jetkize alasyz.

Grýzın tilinde qaı elder sóıleıdi?

Grýzın tili negizinen Grýzıada, sondaı-aq Ázirbaıjan, Armenıa jáne Reseı sıaqty Kavkaz aımaǵynyń basqa bólikterinde sóıleıdi. Ol Túrkıada, Iranda, Sırıada jáne Gresıada da aıtylady.

Grýzın tiliniń tarıhy qandaı?

Grýzın tili-negizinen Grýzıada 4 mıllıonǵa jýyq adam sóıleıtin kartvel tili. Bul Grýzıanyń resmı tili jáne búkil Kavkazda lıngva franka retinde qoldanylady. Grýzın tiliniń tarıhyn bizdiń eramyzdyń 4 ǵasyrynan bastap, Asomtavrýlı dep atalatyn alǵashqy grýzın alfavıti jasalǵan kezde baıqaýǵa bolady. Bul alfavıtten keıin áli kúnge deıin qoldanylyp kele jatqan Mhedrýlı alfavıti paıda boldy. 9 ǵasyrda grýzınder armán jazýyn qabyldaı bastady. Keıinirek, 19 ǵasyrda grýzın tili grek alfavıtiniń grýzın nusqasyn qabyldady. Keńestik kezeńde bul til búkil eldegi mektepterde orys tilimen qatar oqytyldy. Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin grýzın tilin qoldaný aıtarlyqtaı ósti jáne qazirgi ýaqytta bul til tanymal bolyp keledi.

Grýzın tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Ivane Djavahıshvılı-qazirgi grýzın fılologıasynyń negizin qalaǵan lıngvıs jáne ǵalym.
2. Djordj Merchýle-qazirgi grýzın emlesin jasaǵan ǵalym.
3. Akakıı Seretelı-kóptegen batys shyǵarmalaryn grýzın tiline aýdarǵan aqyn jáne qoǵam qaıratkeri.
4. Sýlhan-Saba Orbelıanı-sheteldik sózderdi, ádebı órnekter men termınderdi engizý arqyly grýzın tiliniń baılyǵyn Keńeıtken aqyn jáne lıngvıs.
5. Grıgol Peradze-grýzın gramatıkasy boıynsha eńbekteri qazirgi lıngvısıkalyq zertteýlerdiń negizin qalaǵan ǵalym.

Grýzın tiliniń qurylymy qalaı?

Grýzın tili aglútınatıvti til bolyp tabylady, ıaǵnı ol sózderdi qalyptastyrý úshin affıksterdi (prefıkster men qosymshalar) qoldanady. Ol sondaı-aq turaqty jáne turaqty emes fleksıalyq jáne týyndy úlgileri bar kúrdeli zat esimder men etistikter júıesine ıe. Grýzın tili 33 áripten turatyn óziniń alfavıtimen jazylǵan. Til sonymen qatar tynys alatyn jáne tynys almaıtyn daýyssyz dybystardy ajyratady, bul ony oryndalatyn birneshe tilderdiń birine aınaldyrady.

Grýzın tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Negizderden bastańyz. Grýzın alfavıtin, aıtylýyn jáne gramatıkanyń negizgi erejelerin bilińiz. 2. Tyńdaý daǵdylaryńyzdy damytyńyz. Ana tilinde sóıleıtinderdi tyńdap, aıtylymyńyzdy jattyqtyryńyz. 3. Sózdik qoryńyzdy keńeıtińiz. Qarapaıym sózderdi, sóz tirkesterin jáne sóılemderdi úırenińiz. 4. Oqý men jazýdy úırenińiz. Grýzın tilindegi kitaptardy, onlaın kýrstardy, jýrnaldardy nemese gazetterdi paıdalanyńyz. 5. Aýyzeki tilde jattyǵýdy umytpańyz. Ana tilinde sóıleıtindermen baılanysyńyz jáne tildi úırený úshin onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. 6. Grýzın mádenıetine enińiz. Grýzın tilinde fılmder kórińiz, mýzyka tyńdańyz nemese kitap oqyńyz.

Qazaq (latyn) aýdarmasy kóbinese iskerlik jáne zańdy qujattar úshin, aǵylshyn nemese basqa tilderdi bilmeıtin qazaq tilinde sóıleıtinderge Aýyzsha aýdarma jasaý úshin nemese qazaq tilinde sóıleıtin aýdıtorıamen dál qarym-qatynas jasaý úshin qoldanylady. Qazaqstanda latyn álipbıi qazaq tiliniń resmı jazý júıesi bolyp tabylady, al kırıllısa áli de keıbir salalarda keńinen qoldanylady.

Búgingi tańda qujattardy qazaq tilinen (latyn álipbıinen) jáne oǵan sapaly aýdarýǵa únemi ósip kele jatqan suranys bar. Kásibı aýdarmashy qazaq tilimen jáne onyń gramatıkasymen tanys bolýy, sondaı-aq túpnusqa tilin jaqsy túsinýi tıis. Bastapqy til aýdarma tilimen birdeı bolmaǵan kezde kúrdeli mátinder men qujattardy aýdarý kúrdelene túsedi.

Aýdarmashy sapaly aýdarmany oryndaýǵa tyrysatyn tildiń sıntaksısin, emlesin jáne ıdıomalaryn jaqsy bilýi kerek. Qazaq tiline (latyn álipbıine) aýdarýdyń mańyzdy aspektisi-qujattyń durys túsindirilmeýin qamtamasyz etý úshin aýdarmashyǵa dáldiktiń joǵary deńgeıin saqtaý qajet.

Aýdarmashynyń aımaqtyń mádenıeti men tarıhyn túsinýi óte mańyzdy, sondyqtan onyń aýdarmasy dál ǵana emes, sonymen qatar aımaqtyń kontekstin de kórsetedi. Mundaı túsinik aýdarmashyǵa tildiń durys qoldanylǵanyna jáne mátindegi kez-kelgen mádenı siltemelerdiń durys túsindirilgenine kóz jetkizip, naqty aýdarma jasaýǵa kómektesedi.

Dáldik ásirese dáldikti qajet etetin zańdy qujattardy aýdarý kezinde óte mańyzdy. Kásibı aýdarmashy aýdarma kezinde týyndaýy múmkin kez kelgen yqtımal máselelerdi anyqtap, túpkilikti ónim usynylǵanǵa deıin olardy sheshe alýy kerek.

Qorytyndylaı kele, kásibı aýdarmashy ózi aýdarýǵa tyrysatyn tildi jaqsy túsinýi kerek, sonymen qatar sapaly qazaq (latyn) aýdarmasyn jasaý úshin aımaqtyń mádenıeti men tarıhyn tereń bilýi kerek.

Qaı elderde qazaq (latyn) tilinde sóıleıdi?

Latyn álipbıimen jazylǵan qazaq tilinde Qazaqstan halqynyń kópshiligi, sondaı-aq Mońǵolıa, Qytaı, Aýǵanstan, Iran, Túrkıa, Túrikmenstan jáne Ózbekstanda sóıleıdi.

Qazaq (latyn) tiliniń tarıhy qandaı?

Qazaq tili-negizinen Qazaqstanda sóıleıtin túrki tili jáne eldiń resmı tili bolyp tabylady. Bul sonymen qatar Mońǵolıadaǵy Baıan-Olgıı provınsıasyndaǵy eki resmı tildiń biri. Qazaq tili-ejelgi túrki tilderiniń biri jáne onyń jazbasha tarıhyn Mońǵolıadaǵy Orhon jazýlarynda qoldanylǵan 8 ǵasyrǵa deıin baıqaýǵa bolady. Ǵasyrlar boıy til damyp, Qazaqstannyń ózgermeli mádenı jáne saıası ortasyna beıimdeldi.
Bastapqyda qazaq tili arab tilimen jazylǵan, biraq 1930 jyldary, Keńes zamanynda, ózgertilgen latyn tili tilge arnalǵan standartty jazý júıesi retinde qabyldandy. Latyn qazaq álipbıi 32 áripten turady jáne qysqa jáne uzyn daýysty dybystarǵa, sondaı-aq tildiń basqa da erekshe dybystaryna arnalǵan jeke áripterdi qamtıdy. 2017 jyly latyn qazaq álipbıi sál ózgertilip, qazir 33 áripten turady.

Qazaq (latyn) tilin úırenýge eń kóp úles qosqan top-5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Abaı Qunanbaıuly (1845-1904) – qazaq halqynyń ádebı danyshpany, qazaq tiline arnalǵan latyn jazý júıesin jańǵyrtyp, ony 19 ǵasyrdyń aıaǵynda engizgen.
2. Maǵjan Jumabaev (1866-1919) – qazaq tilin romanızasıalaýdyń basty jaqtaýshysy boldy. Ol Abaı isin jalǵastyryp, qazirgi qazaq latyn álipbıin jasaýǵa jaýapty.
3. Baýyrjan Momyshuly (1897-1959) – qazaq tilin birtutas, standarttalǵan tilge aınaldyrǵan Qazaqstannyń belgili jazýshysy, aqyny jáne saıasatkeri.
4. Muhtar Áýezov (1897-1961) – yqpaldy qazaq jazýshysy, Áýezov Qazaq tili men onyń mádenıetin damytýǵa adal boldy. Ol latyn jazýyn nasıhattaı otyryp, qazaq tilinde kóptegen eńbekter jazdy.
5. Kenjeǵalı Bólegenov (1913-1984) – Bólegenov iri lıngvıs jáne qazaq tiliniń damýyndaǵy kórnekti tulǵa boldy. Ol kóptegen oqýlyqtarmen, sózdiktermen jáne gramatıkalarmen jumys istep, qazaq tilin jazýǵa kómektesti.

Qazaq (latyn) tiliniń qurylymy qalaı?

Qazaq (latyn) tiliniń qurylymy negizinen túrik tiliniń qurylymyna negizdelgen. Onyń fonologıasy daýysty dybystardyń úılesimdiligimen, daýyssyzdardyń jıyrylýynyń joǵary deńgeıimen jáne ashyq býyndarǵa artyqshylyqpen sıpattalady. Gramatıkalyq turǵydan bul óte aglútınatıvti til, onda zat esimder men syn esimderde kóptegen affıkster men ártúrli fleksıalyq paradıgmalar bolady. Onyń etistik júıesi de óte kúrdeli, eki etistik júıesi (turaqty jáne kómekshi), prefıkster, jurnaqtar jáne kúrdeli aspekt pen kóńil-kúı júıesi bar. Qazaq tiliniń jazý júıesi (latyn álipbıi) latyn álipbıine negizdelgen.

Qazaq (latyn) tilin qalaı durys úırenýge bolady?

1. Álipbıdi úırenińiz. Qazaq álipbıi latyn álipbıimen jazylǵan, sondyqtan sizge 26 árip pen soǵan baılanysty dybystardy úırený qajet bolady.
2. Negizgi gramatıkamen tanysyńyz. Muny til negizderi týraly kitaptardy úırený nemese YouTube beıneleri sıaqty onlaın resýrstardy qaraý arqyly jasaýǵa bolady.
3. Aýyzeki sóıleýge mashyqtanyńyz. Bul til keń taralmaǵandyqtan, sizge sóıleıtin adamdy nemese tájirıbe úshin onlaın aýdıo kýrsty tabý qajet bolýy múmkin.
4. Sapaly oqý materıaldaryna ınvestısıa salyńyz. Bul oqýlyqtar, aýdıo nemese beıne kýrstar, tipti veb - saıttar men qosymshalar bolýy múmkin.
5. Ana tilinde sóıleıtinderdi múmkindiginshe jıi tyńdańyz. Siz tildiń jalpymýaǵyna úırenýge kómektesetin mýzykany, teleshoýlardy, beınelerdi jáne podkasttardy paıdalana alasyz.
6. Ózińizdi synap kórińiz. Jańa leksıkany úırenińiz jáne ony áńgimelerde qoldanýǵa mashyqtanyńyz. Mátinderdi jazyp, daýystap oqyp kórińiz.
7. Bas tartpańyz! Til úırený-bul uzaq proses, sondyqtan shydamdy bolyńyz jáne odan lázzat alyńyz!