Irland Idısh Aýdarma

Irland tiline aýdarma ırland tiliniń erekshe jáne kúrdeli sıpatyna baılanysty lıngvısıkanyń mamandandyrylǵan salasy bolyp tabylady. Irlandıada shamamen 1,8 mıllıon adam jáne Ulybrıtanıa men Amerıkanyń bólikterinde taǵy 60 000 adam sóıleıtin bul til Irlandıa Respýblıkasynyń resmı tili jáne Soltústik Irlandıada resmı túrde tanylǵan azshylyq tili bolyp tabylady.

Irland tiline aýdarýdyń maqsaty-mátinniń boljamdy maǵynasyn bir tilden ekinshi tilge dál jetkizý. Bul eki tildi de, mádenı, áleýmettik jáne saıası kontekstti de keń bilýdi qajet etedi. Mysaly, jalqy esimder men habarlamalardy dál aýdarý úshin belgili bir dıalektiler qajet bolýy múmkin.

Irland tiline aýdarma tehnıkalyq jáne shyǵarmashylyq prosesterdi qamtıdy. Tehnıkalyq daǵdylar gramatıkany, sıntaksısti jáne kompozısıa erejelerin túsinýdi, sondaı-aq belgilengen aýdarma hattamalaryn ustanýdy qamtıdy. Shyǵarmashylyq daǵdylar bastapqy materıaldy dál túsindirý jáne berý mindetine kóbirek kóńil bóledi.

Kásibı ırlandıalyq aýdarmashylar kóbinese medısına, ınjenerlik, zańdy nemese qarjylyq qujattar sıaqty belgili bir salada mamandanǵan. Aýdarmashylar ózderi aınalysatyn pán týraly tereń bilimge ıe bolýy kerek, sonymen qatar maqsatty jáne bastapqy tilderdi erkin meńgerýi kerek.

Irlandıalyq aýdarma qyzmetteri suranysqa ıe, óıtkeni ırlandıalyq mátinderdiń, qujattardyń jáne basqa materıaldardyń sany aǵylshyn tiline jáne kerisinshe aýdarylady. Buǵan kitaptar, kelisimsharttar, marketıńtik materıaldar, veb-better, baǵdarlamalyq jasaqtama nusqaýlyqtary, teledıdar jáne radıo habarlary jáne t.b. kiredi.

Kez kelgen aýdarymdardy tıisti dárejesi nemese sertıfıkaty bar bilikti maman oryndaıtynyna kóz jetkizý mańyzdy. Sonymen qatar, uıymdar ózderiniń maqsatty aýdıtorıasynyń naqty tildik qajettilikteri týraly habardar bolýy kerek jáne aýdarmalar muny kórsetetinine kóz jetkizýi kerek.

Irland tiline aýdarma ırland halqynyń mádenıeti, tili men tarıhynyń dál saqtalýyn jáne búkil álemge berilýin qamtamasyz etýdiń ajyramas bóligi bolyp tabylady. Bul sondaı-aq halyqaralyq kópirler salýǵa, ózara túsinistikti tereńdetýge jáne elder arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa kómektesedi.

Irland tilinde qaı elder sóıleıdi?

Irland tilinde negizinen Irlandıada sóıleıdi. Ol sondaı-aq Ulybrıtanıanyń, Amerıka Qurama Shtattarynyń, Kanadanyń jáne ırland tektes adamdar qonystanǵan dúnıe júzindegi basqa elderdiń shaǵyn eldi mekenderinde sóıleıdi.

Irland tiliniń tarıhy qandaı?

Irland tili (Gaeilge) - kelt tili, Eýropadaǵy eń kóne jáne keń taralǵan tilderdiń biri, jazbasha tarıhy 2500 jyldan asady. Bul Irlandıada shamamen 1,8 mıllıon adam sóıleıtin Irlandıa Respýblıkasynyń resmı tili, AQSH - ta, Ulybrıtanıada jáne Kanadada taǵy 80 000 adam, al basqa elderde az sóıleıdi.
Irland jazýynyń eń alǵashqy belgili úlgileri shamamen b.z. 4 ǵasyrǵa jatady, al eski ırland tiliniń dálelderi 6 ǵasyrdan beri bar. Irland tiliniń eń alǵashqy tirkelgen túri bizdiń zamanymyzdyń 7-8 ǵasyrlarynda jasalǵan ejelgi ırlandıalyq quqyqtyq mátinderde, Brehon zańdarynda kýálandyrylǵan. Alaıda, 11 ǵasyrǵa qaraı bul til orta ırland tilimenesystyryla bastady.
Qazirgi Irland tili orta ırland tilinen shyqqan jáne ádette eki dıalektke bólinedi: Múnster (Mhýmhaın) jáne konnachta (Konnachta). 19 ǵasyrǵa qaraı Irland tili eldiń kóptegen aımaqtarynda azshylyq tiline aınaldy, biraq ırland tilin úırenýshiler 19 ǵasyrdyń aıaǵy men 20 ǵasyrdyń basynda gel tiliniń qaıta jandanýynyń arqasynda onyń mańyzdylyǵyn arttyrdy. Osy kezeńde ırland tilindegi ádebıetter órkendep, osy tildi úırenýge jáne onymen sóılesýge qyzyǵýshylyq artty.
Sodan beri ana tilinde sóıleıtinderdiń sany ırland tilinde habar taratatyn radıo jáne teledıdar stansıalaryn qurý, ırland tilin bastaýysh jáne orta mektepterdiń oqý baǵdarlamalaryna pán retinde engizý jáne sońǵy jyldary Irland tili men mádenıetine degen qyzyǵýshylyqty jandandyrý arqyly turaqty túrde ósti.

Irland tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Dýglas Haıd (1860-1949): ol 1893 jyly Gael lıgasynyń negizin qalaýshylardyń biri boldy jáne osy taqyrypta birqatar kitaptar jazyp, ırland tilin nasıhattaý úshin tynymsyz jumys jasady.
2. Shon O Lýıng (1910-1985): ol ádebıet pen Irland tili týraly kóp jazǵan aqyn jáne ǵalym, sonymen qatar tildi saqtaý men nasıhattaýdaǵy jetekshi tulǵalardyń biri boldy.
3. Maıre Mhak an Saoı (1920-2018): ol ırland tilinde óz shyǵarmalaryn jazǵan ırlandıalyq aqyn jáne jazýshy boldy. Onyń eń tanymal óleńi "Ceo Draíochta" ("jumbaq tuman") dep atalady.
4. Padreıg Mak Pıaraıs (1879-1916): ol Irlandıanyń kórnekti saıası balýandarynyń biri, sonymen qatar ırland tiliniń jalyndy qorǵaýshysy boldy. Ol 1916 jylǵy Pashadaǵy Irlandıa revolúsıasyn shabyttandyrdy jáne ırland halqynyń óz tilin qalpyna keltirý qabiletine qatty sendi.
5. Braıan O ' Kýıv (1939 jyly týǵan): ol 1997-2011 jyldary qaýymdastyqtar, aýyldyq jerler jáne Galtah isteri mınıstri bolǵan ırlandıalyq saıasatker. Ol galtaht Zańy jáne ırland tilin damytýdyń 20 jyldyq strategıasy sıaqty bastamalardy engizý arqyly ırland tiliniń jandanýyna aıtarlyqtaı úles qosty.

Irland tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Irland tili (gel nemese ırland-gel ústeýi dep te atalady) - birqatar dıalektilerdi qoldanatyn kelt tili. Ol etistik-sýbekt-obekt tártibiniń aınalasynda qurylymdalǵan jáne fleksıalyq morfologıasy joq. Til negizinen sıllabıkalyq, ár sózdiń bastapqy býynyna basa nazar aýdarylady. Qarapaıym jáne kúrdeli ıdeıalardy bildirý úshin etistik jáne ataýly formalardyń keń aýqymy qoldanylady.

Irland tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Til úırenýge batyryńyz. Irlandıa radıosyn tyńdańyz jáne til men onyń aıtylýymen tanysý úshin ırlandıalyq teleshoýlardy kórińiz.
2. Negizderin bilińiz. Irland tiliniń eń kóp taralǵan sózderin, sóz tirkesterin jáne gramatıkalyq erejelerin úırenýden bastańyz. Kirispe sabaqtardyń nemese kitaptardyń kópshiligi muny qamtıdy.
3. Ana tilinde sóıleıtindermen tájirıbe jasańyz. Irland tilindegi sabaqtarǵa baryńyz, sol tilde sóıleıtin adamdarmen tanysyńyz jáne olarmen sóılesýge mashyqtanyńyz. Siz sondaı-aq ırland tilinde sóıleıtindermen sóılesýge bolatyn onlaın talqylaý taqtalaryn nemese chattardy taba alasyz.
4. Kitaptardy, gazetter men jýrnaldardy oqyp, tyńdańyz. Irland tilinde kitap oqý jáne aýdıokitaptardy tyńdaý bul tildiń qalaı dybystalatynyn estýge kómektesedi.
5. Irland mádenıetine degen súıispenshilikti damytyńyz. Eger siz de mádenıetke enseńiz, tildi úırený ońaıyraq bolady. Irland mádenıeti týraly túsinik alý úshin ırland fılmderin kórińiz, ırland ádebıetin oqyńyz jáne ırland mýzykasyn úırenińiz.
6. Jattyǵýdy eshqashan toqtatpańyz. Sońynda, úırengenińizdi umytpaý úshin kún saıyn jattyǵyńyz. Neǵurlym kóp jattyǵý jasasańyz, soǵurlym jaqsy bolasyz!

Idısh-ejelgi til, onyń tamyry Germanıaǵa 10 ǵasyrda keledi, degenmen ortalyq jáne Shyǵys Eýropada ol orta ǵasyrlardan beri aıtylyp keledi. Bul birneshe tilderdiń, eń aldymen nemis, evreı, arameı jáne slaván tilderiniń tirkesimi. Idısh keıde dıalekt retinde qarastyrylady, biraq is júzinde bul óziniń sıntaksısi, morfologıasy jáne sózdik qory bar tolyqqandy til. Bul tildi qoldaný dıaspora, asımılásıa jáne áleýmettik jaǵdaılardyń ózgerýine baılanysty ǵasyrlar boıy azaıdy, biraq búginde keıbir elderde kóptegen pravoslavıelik evreıler sóıleıdi.

Idısh tili resmı til mártebesine ıe bolmasa da, ony áli de sóıleıtinder onyń lıngvısıkalyq jáne mádenı maqsattar úshin qanshalyqty mańyzdy ekenin biledi. Sondyqtan búkil álemde ıdısh tiline aýdarma qyzmetteri arqyly tildi saqtaýǵa tyrysatyn adamdar bar. Aýdarmashylar ıdısh tilin túsinetinder men túsinbeıtinder arasyndaǵy alshaqtyqty joıýǵa kómektesedi.

Idısh tilinen aýdarma qyzmetteri Kıeli kitaptan alynǵan sózder nemese dinı ádet-ǵuryptardy bildirý úshin qoldanylatyn sóz tirkesteri sıaqty ıdısh tiliniń aýyzeki tiline aınalǵan evreı termınderin tabýǵa kómektesedi. Aýdarma arqyly bul qasıetti órnekterdi ıdısh tilinde jazýǵa nemese sóıleýge durys engizýge bolady. Bul tildi bilmeıtinder úshin ıdısh tilindegi aýdarmalarǵa qol jetkizý múmkindigi óte paıdaly bolýy múmkin.

Idısh tilindegi qujattardyń aýdarmalary tarıh boıynda kóshi-qon, din, ádebıet, lıngvısıka jáne evreı tarıhy sıaqty kóptegen salalarda qoldanylǵan. Sondyqtan ıvrıt tilinde de, nemis tilinde de sertıfıkattalǵan bilikti ıdısh aýdarmashylaryn tabý mańyzdy. Tildiń ózinen basqa, bul mamandar ártúrli shyǵarmalardyń mádenıetin, mánmátinin jáne mán-jaılaryn bilýi kerek, osylaısha olardyń aýdarmalary bastapqy nıetti dál kórsetedi.

Idısh tilindegi aýdarmalar til úırenýge tyrysatyndarǵa úlken kómek kórsetip qana qoımaı, ony tiri qaldyrýǵa kómektesedi. Idısh sózderi men sóz tirkesterin basqa tilderge aýdarýǵa kómektesý arqyly aýdarmalar tildiń tolyq joǵalýyn boldyrmaýǵa kómektesedi. Bilikti aýdarmashylardyń kómegimen ıdısh evreı halqynyń mádenıeti men dástúrlerine tereze ashatyn tiri jáne saý bolyp qalady.

Idısh tilinde sóıleıtin elder qandaı?

Idısh tili negizinen Amerıka Qurama Shtattarynyń, Izraıldiń, Reseıdiń, Belarýssıanyń, Ýkraınanyń, Polshanyń jáne vengrıanyń evreı qaýymdastyqtarynda sóıleıdi. Sondaı-aq, Fransıada, Argentınada, Avstralıada, Ońtústik Afrıkada, Kanadada jáne basqa elderde evreılerdiń sany az.

Idısh tiliniń tarıhy qandaı?

Idısh-bul orta nemis tilinen bastaý alatyn jáne búkil álem boıynsha Ashkenazı evreıleri sóıleıtin til. Ol 9 ǵasyrda qurylǵannan beri Ashkenazı evreıleriniń negizgi tili retinde qyzmet etti, qazirgi Germanıa men Fransıanyń soltústiginde evreı qaýymdastyqtary órkendedi. Bul birneshe tilderdiń, sonyń ishinde evreı jáne arameı tilderiniń, sondaı-aq slaván, Roman jáne orta German dıalektileriniń qospasy.
Idısh alǵash ret 12 ǵasyrda eýropalyq evreıler arasynda tanymal boldy, ol dástúrli jazbasha forma retinde emes, negizinen aýyzeki til retinde qoldanyla bastady. Bul evreı halqynyń ornalasýyna baılanysty boldy, olar kóbinese geografıalyq jaǵynan bir-birinen bólinip, ýaqyt óte kele ártúrli dıalektilerdi damytty. 15-16 ǵasyrlarda ıdısh búkil Eýropaǵa keń taralyp, eýropalyq evreıler arasynda qarym-qatynas tiline aınaldy.
Idısh tiline evreıler ómir súrgen jergilikti tilder de qatty áser etti, sondyqtan búkil Eýropa, Afrıka jáne Amerıkada ártúrli dıalektiler damydy. Ishki aıyrmashylyqtarǵa qaramastan, ıdısh dıalektileri jalpy gramatıkaǵa, sıntaksıske jáne standartty leksıkaǵa ıe, keıbir dıalektilerge evreı, al basqalaryna keıingi tilder qatty áser etti.
19 ǵasyrda ıdısh ádebıeti órkendep, tilde kóptegen kitaptar men jýrnaldar jaryq kórdi. Alaıda antısemıtızmniń kúsheıýi, Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin kóptegen evreılerdiń qonys aýdarýy jáne Amerıka Qurama Shtattarynda aǵylshyn tilin basym til retinde qabyldaý ıdısh tiliniń aýyzeki til retinde quldyraýyna ákeldi. Búginde búkil álemde, negizinen Soltústik Amerıka men Izraılde mıllıondaǵan adamdar ıdısh tilinde sóıleıdi, degenmen bul til burynǵydaı keń qoldanylmaıdy.

Idısh tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Elıezer Ben-Ehýda (1858-1922): Ben-Ehýda evreı tilin qaıta jandandyrdy dep esepteledi, ol evreı tiline kóptegen ıdısh sózderin engizý arqyly jasady. Ol sondaı-aq qazirgi evreı tiliniń jan-jaqty sózdigin birinshi bolyp qurastyryp, osy til týraly maqalalar men kitaptar jazdy.
2. Sholom-Aleıhem (1859-1916): Aleıhem Shyǵys Eýropadaǵy evreılerdiń ómiri týraly jazǵan áıgili ıdısh jazýshysy boldy. Onyń shyǵarmalary, sonyń ishinde "Teve saýynshy", ıdısh tilin búkil álemge tanymal etýge jáne taratýǵa kómektesti.
3. Haım Greıd (1910-1982): Greıd ıdısh tilinde tanymal jazýshy jáne aqyn bolǵan. Onyń evreı ómiriniń qıyndyqtaryn baıandaıtyn shyǵarmalary ıdısh tilindegi eń jaqsy ádebıet týyndylarynyń biri bolyp sanalady.
4. Maks Vaınreıh (1894-1969): lıngvıs, profesor, Lıtvanyń Vılnús qalasyndaǵy YIVO evreılerdi zertteý ınstıtýtynyń negizin qalaýshy jáne dırektory Vaınreıh búkil ómirin ıdısh tilin zertteýge jáne tanymal etýge arnady.
5. Isık Mýnger (1900-1969): Mýnger ıdısh aqyny jáne 20 ǵasyrdyń eń uly jazýshylarynyń biri boldy. Bul tildiń jandanýy men modernızasıasyna úlken áser etti.

Idısh tiliniń qurylymy qalaı?

Idısh qurylymy nemis tilimen birdeı. Ol sýbekt-etistik-obekt retimen qurylǵan sózderden, sóz tirkesterinen jáne sóılemderden turady. Idısh tili nemis tiline qaraǵanda qysqa, maqalalardy, predlogtardy jáne baǵynyshty odaqtardy az paıdalanady. Idısh tilinde nemis tilindegideı etistik konúgasıa júıesi joq, al keıbir etistik shaqtary nemis tilindegiden ózgeshe. Idısh tilinde nemis tilinde joq birneshe qosymsha bólshekter men basqa elementter bar.

Idısh tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

Idısh tilin úırenýdiń eń jaqsy tásili-bul tilge baspen ený. Bul ıdısh tilinde sóılesýlerdi tyńdaýdy, ıdısh tilinde kitaptar men gazetterdi oqýdy, sondaı-aq ıdısh tilinde fılmder men teleshoýlardy kórýdi bildiredi. Siz sondaı-aq jergilikti qaýymdastyq ortalyǵynda, ýnıversıtette nemese onlaın rejıminde ıdısh kýrstaryna jazyla alasyz. Onda ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýdi umytpańyz, bul sizge aıtylym men gramatıkaǵa úırenýge kómektesedi. Sońynda, kez kelgen suraqtarǵa jaýap berýge kómektesetin ıdısh-aǵylshyn sózdigi men etistik kestelerin qolyńyzda ustańyz.