Арка Марий Казах (кодлымаш) Кусараш

Курыкмарий йылме финн-угор йылме ешын шкешотан диалектше улеш да тӱҥ шотышто Российын регионыштыжо илыше, Эстоний да Финляндийыште илыше курыкмарий-влакын шагалрак диалектышт кучылталтеш. Меньшинствын йылме шагалрак гынат, курыкмарий-марий калыкын культур поянлыкшылан ӱшаныдыме пеш кӱлешан. Тыгеракын, тиде йылмым курык марий гыч кусарыме суаплык семын тыгай инициативым арален кодымылан утларак шекланымаш ойыралтеш.

Пытартыш ийлаште марий йылме гыч кусарыме суаплык утларак кумдан палыме лиеш. Ача-ава курык марий йылмын культур йӧнозанлык маркерла кушшо значенийже дене, тыгак янайн-кусарыме суаплыкын кумда пайдалыкше дене кылдалт шога. Онлайн-кусарыме суаплыкым кучылтын, курык марий йылмын нумалше-влак тӱрлӧ йылме носитель-влак дене кутырен кертыт. Туддеч посна онлайн-кусарыме суаплыкым тыгак курык марий йылме дене возымо кӱлешан документ ден литературым вес йылме дене кусарышашлан кучылташ лиеш.

Кусарышын суаплыкшылан курык марий йылме гыч тӱрлӧ йӧн дене пайдаланаш лиеш. Мутлан, нуным фильмлан але марий йылмын актёр-влакын участвоватлымышт дене, але курыкмарий йылмыште книга-влакым ыштышашлан марий йылме дене пайдаланаш лийме еҥ-влаклан субтитрым кучылташ лиеш. Нуно тыгак кӱлешан документ-влакым кусараш курык марий йылмышке шочмо нерген свидетельстве, юридический документ-влак да эсогыл школысо учебник-влакымат, тыгак курык марий йылмыш кусарен кертыт. Тыгай видышке курыкмарий йылме гыч кусарыме суаплыкым кучылтмо шотышто ешартыш годым тыгак тиде йылме дене мутланаш, але марий йылме дене мутерым да грамматикым ямдылышашлан да грамматике учебник-влаклан полышым пуаш тунемше йоча-влак кучылталтын кертыт.

Курык марий йылме гыч кусарыме шотышто суаплыклан тиде кӱлешан йылмым аралыме шотышто кӱлешан полышым пуа. Литературым, фильмым да курык марий йылмыште кӱлешан моло документ-влакым пуэн, курык марий йылмым нумалше-влак шке ешышт деч ойыртемалтше, культур да могай еш гыч улман еҥ-влак дене кутырен кертыт. Курык марий дене кусарыме суаплыкым ыштымек, еҥ-влак утларак да утларак оҥай йылме дене палдарат, тидын дене тудлан ончыкылык илышыштым арален кодаш полшат.

Могай эллаште курык марий йылме дене ойлат?

Курык марий йылме Дене Российыште Да Белрус-влак ойлат.

Курыкмарий йылмын историйже могай?

Курыкмарий йылме-урал йылме, кушто Россий марий калык ойла. Тиде йылме икымше гана 17 курым кыдалне документацийлалтын, кунам руш шымлызе ден шанчызе-влак марий калыкын тиде регионыштыжо путешествий нерген отчётым ышташ тӱҥалыныт. 19 курым тӱҥалтыште (лингвист-влак) йылмым умбакыже документацийлаш да тудым калыкыште кучылтмо пашам виктараш пижыныт. Совет кучем жапыште тиде йылмын популярностьшо ятырлан кушкын, садлан школышто тунемын да шуко официал документым кучылтын. Совет Ушемын шаланымыж деч вара тиде йылме уэш ылыжмым чытен, шуко самырык еҥ тудым таче тунемыт да кучылтыт.

Кӧ курык марий йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Павел Чудинов-курык марий шанчызе, курыкмарий йылмын энциклопедийжын икымше иктешлыше авторжо 1973 ийыште савыкталтын.
2. Павел Пентков-курык марий йылмын кок мутержын авторжо, иктыже 2003 ийыште савыкталтын, а весыже - 2017 ийыште.
3. Татьяна Рудин-курык марий йылмын икымше курсшым-йоча-влакым туныкташ.
4. Курыкмарий - курыкмарий йылмым икымше тунемме книгам шочыктышо Юрий Макаров-1983 ийыште.
5. Анна Кузнецова-курыкмарий йылмым, мутерым да тунемме материалым грамматике дене икмыняр учебникын авторжо.

Курыкмарий йылмын структуржым кузе ыштыме?

Курык марий йылме урал йылме еш деке, чӱчкыдын юл-финн укшлашке ушна. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, кузе тудо суффиксым ешарыме йӧн дене грамматике кылым ончыктен пуа. Мутлан, контекст да ешарыме суффикс шот дене ик негызак "книга", "книга" але "книгам лудмаш"манмым ончыкта. Тудат йоҥйӱк, йӱк процесс гармонийым кучылтеш, тудыжо раш пале сӱретыште раш пале йоҥйӱк-влакым вашталташ йодеш. Курык марий йылмыште гендерный ойыртем уке, тудо моло финн-угор йылме-влак деч утларак консервативлан шотлалтеш, вес йылме гыч кӱсынлымӧ мут-влак шукылан огыл лийыныт.

Кузе утларак раш курыкмарий йылмым тунемаш?

1. Муза горн-марий йылмын носительжым: йылмым Эн сай йӧн туныкташ-тиде вуйге пижаш. Йылме грамматике, ойлымаш да мут шапаш нерген представленийым налаш курык марий йылмым нумалше дене кутырыза.
2. Алфавитым тунемза: у мут ден ой-влакым тунемаш тӱҥалмыда деч ончыч курык марий йылмын алфавитше дене сайын палыме лийын кертыда.
3. Тыглай мут - влакым да ой-влакым тӱҥалза: "салам лийже", "порылийза" да "тау" цифр-влакым ушеш пыштыза.
4. Йылмым тунемме шотышто занятийыш Коштса Марий Тӱлыжгӧ: тендан регионыштыда йӧн Уло Гын, йылмым Тунемме занятийыш сералташ Яҥгар Марий але онлайн-йылме курсыш возалташ шоналтыза. Пален налза, иктаж-могай верысе университет-влакым курык марий йылмылан лӱмын курсым темлат мо?
5. Эреак практиковатлыза: Радамым у йылмым тунемме годым сравоч факторлан шотлалтеш. Практиковатлаш тӧчыза да тиде йылмым кажне кечын илышыш пурташ йӧным муыда. Marillari музыкым колыштса да фильмым але Marillari Ӱпшым, шарлыше мутым да ойым шарнен кодаш манын, Палыме лийза.

Казах (латин) кусарыме паша ден юридический документ-влаклан, казах йылмым носитель-влаклан устно кусарыме, нуно англичан але моло йылме дене моштыдымо улыт, але казах аудиторий дене раш мутланышашлан чӱчкыдын кучылталтыт. Казахстаныште казахстаныште казахстанский йылмын официал системыжлан шотлалтеш, кириллицын южо областьыште эше кумдан кучылталтеш.

Таче казах йылме гыч документ-влакым (латинице) да тудын ӱмбак сайынрак кусарымаште эреак кушшо йодмаш уло. Профессионал кусарыше казах йылме да грамматикыже дене палыме, тыгак оригиналын йылмыжым сайын умылышаш. Йыгырмут текстым да документ-влакым кусарымаш кусарыме йылме идентичный огыл гын, утларак неле лиеш.

Кусарыше синтаксисым, орфографийым да йылмын чын кусарымым ышташ тӧчышӧ йылмын орфографийжым сайын кучышаш. Казах йылмыш кусарыме кӱлешан аспектлан (латинице) тыге шотлалтеш: кусарышылан кӱкшӧ кӱкшытым гарантлаш кӱлеш, документ йоҥылыш умылтаралтын огыл.

Кусарыше регионын культуржым да историйжым пеш кӱлешан, тудым кусарыше регионын контекстшым раш гына огыл, тыгак регионын контекстшым ончыктен шогыжо. Тыгай умылымаш кусарышылан чын кусараш полшен кертеш, вет йылме чын кучылталтеш да текстыште кеч-могай культур отсылкым тӱрыс интересоватлыме.

Чынлык поснак кӱлешан, кунам юридический документ-влакым кусарыме нерген мут пура, нуно чаткан йодыт. Профессионал кусарыше кусарыше кусарыме годым лийын кертше кеч-могай социал проблемым пален налшаш да тудым мучаш продуктым пуымо деч ончыч кораҥдаш.

Пытартышлан, очыни, профессионал кусарыше тудын кусараш тӧчышӧ йылмыжым сайын умылышаш, тыгак регионын пеш келге шинчымашан культур ден историйже-влак улыт, казах (латин) кусарымашым ышташ.

Могай эллаште казах (латин) йылме дене ойлат?

Казахстанын латин дене возымо казахстаныште Шуко Еҥже Казахстан, тыгак Монголийыште, Китай, Афганистан, Ираан, Турций, Туркмарий да Узбекистаныште ойла.

Казах (латин) йылмын историйже могай?

Казах йылме-тиде тюрк йылме, тушто тӱҥ шотышто Казахстаныште ойлалтеш да элын официал йылмыж дене шотлалтеш. Тиде Тыгак баян провинцийыште Кок официальный йылме гыч иктыже-Монголийыште. Казах-пеш ожнысо тюрк йылме-влак кокла гыч иктыже, тудын возымо историйжым Монголийыште орхонла возымаште кучылтмыж годым 8 курым марте эскерен шукташ лиеш. Курым мучко Тудо (йылме) вашталтшан культур да политик тӱшкашке ушнен да виктаралтын.
Тӱҥалтыш казах йылме араб кыл дене возымо ыле, но 1930 ийыште, советский жапыште, модификацийлыме латинице йылмылан возымо стандартный системе шотеш пурталтын. Латин казах алфавит 32 буква дене ышталтын да кӱчык да кужу йоҥйӱк-влаклан, тыгак йылмын моло шкешотан йӱклан посна буква-влакым авалта. 2017 ийыште латин казах алфавит эркын вашталтын да ынде 33 буквам чӱкта.

Казах (латин) йылмым шымлымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура мо?

1. Абай Кунанбайули (1845-1904) – казах калыкын сылнымут генийже, тудлан казах йылме дене возымо латин системым модернизацийым возат да тудым 19 курым мучаште шыҥдарат.
2. Магжан Жумбаев (1866-1919) – тудо казах йылмым латинизацийлыме тӱҥ шотышто лийын. Тудо Абайын пашажым умбакыже шуя да казах латин алфавитым ыштымылан вашешта.
3. Мокшаул (1897-1959) - кумдан палыме писатель, поэт да Казахстан гыч политике), кудыжо казахстан йылме иктештыме, стандартизацийлыме йылмыш савырымым возат.
4. Мухтар Ауэзов (1897-1961) – тале казах писатель, Ауэзов казах йылме да тудын культуржым вияҥдаш иземден шоген. Тудо латинла возымыжым ончыктышыжла казах йылме дене шуко пашам возен.
5. Булеген – влак (1913-1984) - Булеген казах йылмым вияҥдымаште кугу лингвист да кугу капан лийыныт. Тудо шуко тунемме книга, мутер да грамматик дене пашам ыштен, казахла письмам ышташ полшен.

Казах (латин) йылмын структуржым кузе ыштыме?

Казах (латин) йылмын структуржо турко йылмын структурыштыжо кугун негызлалтын. Тудын фонологийже йоҥйӱк-влакын гармонийышт, согласный-влакын кӱчыкеммышт да почмо мут-влакым утларак кугемдымаш дене ойыртемалтеш. Грамматике шотышто тиде моткоч агглютинатив йылме, тушто пале мут да пале мут-влак ятыр аффикс да флективный парадге улыт. Тудын глагол системыже тыгак йыжыҥан, кок глагол системан (тыглай да полшышо) системе, приставке, суффикс да сложный системе дене кылдалтын. Казах йылмын (латиницын) серышыжын системыже латин алфавитеш негызлалтын.

Кузе казах (латин) йылмым утларак сайын тунемаш?

1. Алфавитым тунемза. Казах алфавитым латин дене возымо, сандене тыланда нунын дене кылдалтше йӱк-влак 26 буквам тунемман.
2. Баз грамматике дене палыме лийза. Колтымо Окса-Влакым Чу, Але, Йылме негыз Нерген Книга-Влакым шымлен, те Тидым Ыштен Кертыда.
3. Кутырымо шомакыште практикыште шогыза. Тиде йылме кумдан шарлымым налын огыл гын, тыланда, можыч, тудын нерген ойлышым, але онайн-практикылан аудиокурсым муаш кӱлеш.
4. Сай тунемме материаллашке инвестицийым пуыза. Тиде учебник, аудио - але видеокурс але эсогыл веб-сайт да приложений-влак лийын кертыт.
5. Йылме носитель-влакым кузе-гынат чӱчкыдынрак колыштса. Те музыкым, телевидорым, видео ден кӱвуйым кучылтын кертыда, нуно тыланда йылме чумыр ритм деке тунемаш полшат.
6. Шкем тергаш. У лексикым тунемза да тудын дене пайдаланымаште практикыште шогыза. Текстым возен ончыза да йӱкын лудса.
7. Сдаватлалт! Йылмым шымлымаш-кужу процесс, чытышда сита да тидлан куаным налза!