Iakýtskıı Japon Aýdarma

Iakýt tili-Reseıdiń soltústik-shyǵysynda jarty mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tili. Til jaqynda ǵana resmı tanylǵandyqtan, ıakýt tilinen aýdarma qyzmetterine áli de aıtarlyqtaı suranys bar. Bul maqalada biz ıakýt tiline jáne odan aýdarýdyń mańyzdylyǵyn qarastyramyz jáne osy proseske qatysty máselelerdi talqylaımyz.

Iakýt tilinde Reseıde ǵana emes, Mońǵolıa, Qytaı jáne Qazaqstan sıaqty elderde de sóıleıdi. Bul ıakýt tiline, sondaı-aq el ishinde aýdarma qyzmetterine halyqaralyq qajettilik bar degendi bildiredi. Iakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń negizgi maqsaty-jergilikti qaýymdastyqtar men basqa da múddeli taraptar arasyndaǵy baılanysty jeńildetý úshin tildik olqylyqtardyń ornyn toltyrý. Aýdarmalar sonymen qatar zańdy qujattar, dıplomatıalyq kelisimder, bilim berý materıaldary, buqaralyq aqparat quraldary men mádenıetke qatysty materıaldar jáne basqa qujattar úshin qajet.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa keletin bolsaq, keıbir mańyzdy máselelerdi este ustaǵan jón. Birinshiden, aıtylý máselesi bar. Iakýt tilinde sóıleıtin aımaqtyq dıalektke baılanysty sózderdiń aıtylýynda aıyrmashylyqtar bar. Osylaısha, aýdarmashylar dáldikti qamtamasyz etý úshin osy aımaqtyq varıasıalarmen tanys bolýy mańyzdy. Taǵy bir másele, kóptegen sózder qoldanylatyn kontekstke baılanysty birneshe maǵynaǵa ıe. Bul aýdarmashylarǵa sózdiń nemese sóz tirkesiniń durys maǵynasyn anyqtaýdy qıyndatady, bul dáldikti odan da mańyzdy etedi.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa baılanysty qıyndyqtarǵa qaramastan, bul prosestiń mańyzdylyǵyn moıyndaý mańyzdy. Iakýt tili tanýdy jalǵastyra otyryp, ıakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń Joǵary sapasy men dáldigin qamtamasyz etý mańyzdy bola bastady. Sapaly aýdarmalar tabysty mádenıetaralyq dıalog pen baılanystardy saqtaý úshin óte mańyzdy, ásirese mádenıeti jıi margınaldanatyn baıyrǵy qaýymdastyqtar arasynda.

Iakýt tilinde qaı elder sóıleıdi?

Iakýt tili Reseıde, Qytaıda jáne Mońǵolıada sóıleıdi.

Iakýt tiliniń tarıhy qandaı?

Iakýt tili-soltústik-batys túrki tilderiniń Kaspıı kishi tobyna jatatyn túrki tili. Reseı Saha Respýblıkasynda shamamen 500 000 adam sóıleıdi, negizinen Lena ózeni men onyń salalarynyń baseıninde. Iakýt tilinde 14 ǵasyrdyń ortasyndaǵy alǵashqy jazbasha ádebıetten bastaý alatyn baı ádebı tarıh bar. Iakýt ádebıetine Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azıadan kelgen sopylyq aqyndardyń, sondaı-aq ımperatorlyq Reseıden kelgen orys jazýshylary men avtorlarynyń shyǵarmalary qatty áser etti. Iakýt tilindegi alǵashqy jazbasha shyǵarmalar dinı mátinder, sonyń ishinde Quran úzindileriniń aýdarmalary jáne Iýsýf pen Zýlaıh týraly ańyzdar boldy.
Iakýt tilinde jazylǵan alǵashqy túpnusqa shyǵarmalar 19 ǵasyrdyń aıaǵynda paıda boldy: ıakýt halqynyń kúndelikti ómirin baıandaıtyn óleńder, áńgimeler men romandar. Iakýt jazýshylary óz shyǵarmalarynda otarshyldyqqa qarsy kúres, dástúrli Sibir mádenıetiniń mańyzdylyǵy jáne aımaqtaǵy ezilgen halyqtardyń jaǵdaıy sıaqty keńirek taqyryptardy zertteı bastady. 1920-1930 jyldary ıakýt tili Iýrıı Chegerev, Anatolıı Molotov, Gennadıı Tıtov jáne Ivan Tazetdınov sıaqty jazýshylar bastaǵan ádebı renesansty bastan ótkerdi. Osy kezeńde ıakýt tilinde shyqqan kitaptardyń sany kúrt ósti, sonymen qatar memlekettik jáne ákimshilik qujattarda tildiń qoldanylýy artty.
Búginde ıakýt tili óziniń spıkerleri arasynda qaıta jandanýda jáne birneshe jańa gazet-jýrnaldar shyǵarady. Reseıden tys jerlerde ıakýt tilin úırenýge qyzyǵýshylyq artyp keledi, óıtkeni birneshe ýnıversıtetter osy til boıynsha kýrstar usynady.

Iakýt tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Iýrıı Nıkolaevıch Vınokýrov-lıngvıs, tarıhshy jáne fılolog; 2. Stepan Georgıevıch Ostrovskıı-ıakýt aqyny, dramatýrg, prozashy jáne aýdarmashy; 3. Oleg Mıhaılovıch Beláev-ıakýt ádebıettanýshysy jáne pýblısısi; 4. Lılıa Vladımırovna Bagaýtdınova-ıakýt fólklorshysy; 5. Akýlına Ibna Pavlova-leksıkograf jáne dıalektologıany zertteýshi.

Iakýt tiliniń qurylymy qalaı?

Iakýt tili túrki tilder otbasyna jatady jáne soltústik-shyǵys tobynyń bóligi bolyp tabylady. Bul aglútınatıvti til, ıaǵnı ol jańa maǵynalar men formalardy qurý úshin sózderge qosýǵa bolatyn jurnaqtardy qoldanady. Iakýt tili joǵary ıkemdilikpen erekshelenedi, ıaǵnı sózder sóılemde qalaı qoldanylatynyna baılanysty pishinin ózgertedi. Zat esimder, esimdikter, syn esimder men etistikter kontekstke baılanysty olardyń formasyn belgileý úshin aıaqtaýdy qajet etedi.

Iakýt tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Iakýt tili oqýlyǵynyń nemese nusqaýshyǵa arnalǵan nusqaýlyqtyń kóshirmesin alyńyz. Osy materıaldarda berilgen sabaqtardy pysyqtaý - tildi jetik meńgerýdiń eń jaqsy tásili.
2. Sóıleý men tyńdaýǵa mashyqtanyńyz. Kez kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy joly - ony múmkindiginshe jattyqtyrý, sondyqtan jattyǵý úshin basqa adamdy tabýǵa tyrysyńyz.
3. Iakýt tilinde jazylǵan materıaldy oqyńyz. Bul tildiń qurylymy men gramatıkasyn túsinýge kómektesedi.
4. Iakýttardyń mádenıeti men tarıhymen tanysyńyz. Eger siz adamdar men olardyń ómir salty týraly kóbirek bilseńiz, bul sizge tildi jaqsy túsinýge kómektesedi.
5. Iakýt BAQ-taryn qarańyz jáne tyńdańyz. Bul tilde qol jetimdi radıobaǵdarlamalar men teleshoýlardy qosa alǵanda, kóptegen onlaın resýrstar bar.
6. Iakýtıaǵa Baryńyz. Aımaqta ýaqyt ótkizgennen keıin siz tilge enip, ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýge múmkindik alasyz.

Japon tiline aýdarý Japonıada da, shetelde de kóptegen kásiporyndar men uıymdar úshin mańyzdy proses bolyp tabylady. 128 mıllıonnan astam halqy bar Japonıa ekonomıkasy boıynsha álemde onynshy orynda jáne álemdegi eń damyǵan naryqtardyń biri bolyp tabylady, bul ony álemdik bıznestegi mańyzdy oıynshyǵa aınaldyrady.

Osylaısha, Japonıada bıznes júrgizgisi keletin kóptegen kompanıalar óz ıdeıalaryn jergilikti aýdıtorıaǵa jetkizý úshin bilikti aýdarmashylardyń qyzmetine súıenedi. Jobaǵa baılanysty bul iskerlik kelisimsharttar, nusqaýlyqtar, jarnamalyq materıaldar nemese tipti veb-saıt mazmuny sıaqty qujattardy aýdarýdy qamtýy múmkin.

Aýdarmashyny tańdaýǵa kelgende birneshe negizgi elementterdi eskerý qajet. Eń aldymen, siz olardyń halyqaralyq bıznestiń kóp bóligi júrgiziletin japon jáne aǵylshyn tilderin jetik biletinine kóz jetkizgińiz keledi. Sonymen qatar, japon tiline aýdarý eki mádenıetti de tereń túsinýdi jáne ár tildiń núanstaryn tıimdi jetkize bilýdi talap etedi. Sondaı-aq, aýdarmashynyń tájirıbesin jáne onyń osy taqyryppen tanysýyn eskerý mańyzdy.

Aýdarmanyń ártúrli túrlerimen tanysýdan jáne aýdarmashyny tańdaýdan basqa, jumysty oryndaý úshin qajetti ýaqyt pen resýrstardyń mólsherin anyqtaý da mańyzdy. Eger qysqa merzimder jaqyndap qalsa nemese kóptegen materıaldardy aýdarý qajet bolsa, jobany japon tilinde sóıleıtinder tobyna aýtsorsıngke bergen durys. Bul ýaqyt pen aqshany únemdeýge kómektesip qana qoımaıdy, sonymen qatar alynǵan ónimniń sapasy áldeqaıda joǵary bolady.

Sońynda, japon tilindegi aýdarma jaı sóz emes ekenin este ustaǵan jón. Sátti aýdarma dáldikti qamtamasyz etý úshin eki mádenıetti tereń túsinýdi qajet etedi. Sondyqtan japon naryǵyna shyǵýdy kózdeıtin kompanıalar ózderiniń habarlamalary maqsatty aýdıtorıamen rezonans týdyrýy úshin senimdi aýdarma qyzmetterine ınvestısıa salýy kerek.

Japon tilinde qaı elder sóıleıdi?

Japon tili negizinen Japonıada sóıleıdi, biraq ol Taıvan, Ońtústik Koreıa, Fılıppın, Palaý, Soltústik Marıana araldary, Mıkronezıa, Gavaıı, Gonkong, Sıngapýr, Makao, Shyǵys Tımor, Brýneı jáne Kalıfornıa men Gavaıı sıaqty Amerıka Qurama Shtattarynyń keıbir bólikterinde sóıleıdi.

Japon tiliniń tarıhy qandaı?

Japon tiliniń tarıhy kúrdeli jáne kóp qyrly. Qazirgi japon tilin eske túsiretin til týraly alǵashqy jazbasha dálelder bizdiń zamanymyzdyń 8 ǵasyryna jatady. Alaıda, bul til Japonıada ejelgi dáýirden beri bolǵan dep esepteledi, múmkin djomon halqy sóılegen tilden damyǵan.
Japon tiline Qytaı leksıkasy, jazý júıesi jáne t.b. paıda bolǵan Heıan kezeńi (794-1185) dep atalatyn kezeńde qytaı tili qatty áser etti. Edo kezeńine qaraı (1603-1868) japon tili erekshe gramatıka jıyntyǵymen jáne jazý júıesimen óziniń erekshe sóıleý formasyn damytty.
19 ǵasyrda úkimet Batys sózderin iriktep engizý jáne keıbir qoldanystaǵy japon sózderin qaryzǵa alý saıasatyn júrgizdi, sonymen birge aǵylshyn tilinen qaryz alý arqyly japon tilin modernızasıalady. Bul proses 21 ǵasyrda jalǵasty, nátıjesinde leksıka men lıngvısıkalyq erekshelikter turǵysynan óte alýan túrli japon tiliniń formasy paıda boldy.

Japon tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Kojıkı-japon tilindegi eń kóne jazbasha qujattardyń biri, Kojıkı-erte japon mıfologıasyndaǵy mıfter men ańyzdar jınaǵy. Ony 7 ǵasyrda o-no Iasýmaro qurastyrǵan jáne japon tiliniń damýyn túsinýdiń baǵa jetpes kózi bolyp tabylady.
2. Hanzada Shotoký Taıshı-Hanzada Shotoký Taıshı (574-622) Japonıada býddızmniń taralýyn yntalandyrdy, japon tilinde alǵashqy jazý júıesin jasady jáne Qytaı tańbalaryn tilge engizdi.
3. Nara kezeńiniń ǵalymdary-Nara kezeńinde (710-784) birqatar ǵalymdar japon tilin kodıfıkasıalaýǵa jáne ony jazbasha etýge kómektesetin sózdikter men gramatıkalardy qurastyrdy.
4. Mýrasakı Shıkıbý-Mýrasakı Shıkıbý Heıan kezeńiniń áıgili jazýshysy boldy (794-1185) jáne onyń jazbalary ádebı japon tilin tanymal etýge jáne ony ádebıette qoldanýǵa yqpal etti dep sanalady.
5. Hakýýn rıoko-Hakýýn rıoko (1199-1286) Kamakýra kezeńinde (1185-1333) qytaı tiline negizdelgen manegannyń jazý júıesi tanymal bola bastaǵanymen tanymal. Bul júıe japon tiliniń evolúsıasyna, sonyń ishinde Kannyń sıllabıkalyq tańbalaryn qoldanýǵa áser etti.

Japon tiliniń qurylymy qalaı?

Japon tili-gramatıkalyq qatynastardy bildirý úshin sózder men sóz tirkesterine qosylatyn affıkster bolyp tabylatyn bólshekter júıesin qoldanatyn taqyryptyq bólingen til. Bul aglútınatıvti til, ıaǵnı kúrdeli sózder men órnekterdi jasaý úshin zat esimderdi, syn esimderdi, etistikterdi jáne kómekshi etistikterdi qosa alǵanda, ártúrli elementterdi biriktiredi. Sonymen qatar, býyndardyń bıiktigi sózdiń maǵynasyn ózgerte alatyn dybystyq ekpin júıesi bar.

Japon tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Naqty maqsattar qoıyńyz: ózińizdi tanystyrýdy, onǵa deıin sanaýdy jáne hıragana men katakannyń negizgi alfavıtin jazýdy úırený sıaqty qol jetkizýge bolatyn maqsattardy qoıýdan bastańyz.
2. Jazý júıesin úırenińiz: japon tilinde oqı, jaza jáne sóılese bilý úshin sizge eki fonetıkalyq alfavıtti, hıragana men katakanany úırenip, sodan keıin kanjı ıeroglıfterine ótý kerek.
3. Tyńdańyz jáne qaıtalańyz: qarapaıym sózderden bastap, qıyndyqty birtindep arttyra otyryp, japon sóz tirkesterin tyńdaýǵa jáne qaıtalaýǵa mashyqtanyńyz. Sóıleýshinińmýaǵy men ıntonasıasyna elikteýge tyrysyńyz.
4. Japon tilin múmkindiginshe jıi qoldanyńyz: sóıleý tiline senimdi bolý úshin kúndelikti ómirde japon tilin qoldanýdyń barlyq múmkindikterin paıdalanyńyz.
5. Japon gazetteri men jýrnaldaryn oqyńyz: japon tilindegi gazetter men jýrnaldardy oqyp kórińiz, olardyń qalaı jazylǵanyna jáne jalpy qabyldanǵan sózdik qoryna úırenińiz.
6. Tehnologıany qoldanyńyz: Anki nemese WaniKani sıaqty tildi úırenýge kómektesetin qoldanbalar men veb-saıttardy paıdalanyńyz.
7. Mádenıetpen tanysyńyz: mádenıetti túsiný tildi túsinýge kómektesedi, sondyqtan japon fılmderin kórýge, japon mýzykasyn tyńdaýǵa jáne múmkindiginshe Japonıaǵa barýǵa tyrysyńyz.
8. Ana tilinde sóıleıtindermen sóılesińiz: ana tilinde sóıleıtindermen sóılesý sizdiń aıtylýyńyzdy jáne tildi túsinýińizdi jaqsartýǵa kómektesedi.