Iakýtskıı Laos Aýdarma

Iakýt tili-Reseıdiń soltústik-shyǵysynda jarty mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tili. Til jaqynda ǵana resmı tanylǵandyqtan, ıakýt tilinen aýdarma qyzmetterine áli de aıtarlyqtaı suranys bar. Bul maqalada biz ıakýt tiline jáne odan aýdarýdyń mańyzdylyǵyn qarastyramyz jáne osy proseske qatysty máselelerdi talqylaımyz.

Iakýt tilinde Reseıde ǵana emes, Mońǵolıa, Qytaı jáne Qazaqstan sıaqty elderde de sóıleıdi. Bul ıakýt tiline, sondaı-aq el ishinde aýdarma qyzmetterine halyqaralyq qajettilik bar degendi bildiredi. Iakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń negizgi maqsaty-jergilikti qaýymdastyqtar men basqa da múddeli taraptar arasyndaǵy baılanysty jeńildetý úshin tildik olqylyqtardyń ornyn toltyrý. Aýdarmalar sonymen qatar zańdy qujattar, dıplomatıalyq kelisimder, bilim berý materıaldary, buqaralyq aqparat quraldary men mádenıetke qatysty materıaldar jáne basqa qujattar úshin qajet.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa keletin bolsaq, keıbir mańyzdy máselelerdi este ustaǵan jón. Birinshiden, aıtylý máselesi bar. Iakýt tilinde sóıleıtin aımaqtyq dıalektke baılanysty sózderdiń aıtylýynda aıyrmashylyqtar bar. Osylaısha, aýdarmashylar dáldikti qamtamasyz etý úshin osy aımaqtyq varıasıalarmen tanys bolýy mańyzdy. Taǵy bir másele, kóptegen sózder qoldanylatyn kontekstke baılanysty birneshe maǵynaǵa ıe. Bul aýdarmashylarǵa sózdiń nemese sóz tirkesiniń durys maǵynasyn anyqtaýdy qıyndatady, bul dáldikti odan da mańyzdy etedi.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa baılanysty qıyndyqtarǵa qaramastan, bul prosestiń mańyzdylyǵyn moıyndaý mańyzdy. Iakýt tili tanýdy jalǵastyra otyryp, ıakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń Joǵary sapasy men dáldigin qamtamasyz etý mańyzdy bola bastady. Sapaly aýdarmalar tabysty mádenıetaralyq dıalog pen baılanystardy saqtaý úshin óte mańyzdy, ásirese mádenıeti jıi margınaldanatyn baıyrǵy qaýymdastyqtar arasynda.

Iakýt tilinde qaı elder sóıleıdi?

Iakýt tili Reseıde, Qytaıda jáne Mońǵolıada sóıleıdi.

Iakýt tiliniń tarıhy qandaı?

Iakýt tili-soltústik-batys túrki tilderiniń Kaspıı kishi tobyna jatatyn túrki tili. Reseı Saha Respýblıkasynda shamamen 500 000 adam sóıleıdi, negizinen Lena ózeni men onyń salalarynyń baseıninde. Iakýt tilinde 14 ǵasyrdyń ortasyndaǵy alǵashqy jazbasha ádebıetten bastaý alatyn baı ádebı tarıh bar. Iakýt ádebıetine Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azıadan kelgen sopylyq aqyndardyń, sondaı-aq ımperatorlyq Reseıden kelgen orys jazýshylary men avtorlarynyń shyǵarmalary qatty áser etti. Iakýt tilindegi alǵashqy jazbasha shyǵarmalar dinı mátinder, sonyń ishinde Quran úzindileriniń aýdarmalary jáne Iýsýf pen Zýlaıh týraly ańyzdar boldy.
Iakýt tilinde jazylǵan alǵashqy túpnusqa shyǵarmalar 19 ǵasyrdyń aıaǵynda paıda boldy: ıakýt halqynyń kúndelikti ómirin baıandaıtyn óleńder, áńgimeler men romandar. Iakýt jazýshylary óz shyǵarmalarynda otarshyldyqqa qarsy kúres, dástúrli Sibir mádenıetiniń mańyzdylyǵy jáne aımaqtaǵy ezilgen halyqtardyń jaǵdaıy sıaqty keńirek taqyryptardy zertteı bastady. 1920-1930 jyldary ıakýt tili Iýrıı Chegerev, Anatolıı Molotov, Gennadıı Tıtov jáne Ivan Tazetdınov sıaqty jazýshylar bastaǵan ádebı renesansty bastan ótkerdi. Osy kezeńde ıakýt tilinde shyqqan kitaptardyń sany kúrt ósti, sonymen qatar memlekettik jáne ákimshilik qujattarda tildiń qoldanylýy artty.
Búginde ıakýt tili óziniń spıkerleri arasynda qaıta jandanýda jáne birneshe jańa gazet-jýrnaldar shyǵarady. Reseıden tys jerlerde ıakýt tilin úırenýge qyzyǵýshylyq artyp keledi, óıtkeni birneshe ýnıversıtetter osy til boıynsha kýrstar usynady.

Iakýt tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Iýrıı Nıkolaevıch Vınokýrov-lıngvıs, tarıhshy jáne fılolog; 2. Stepan Georgıevıch Ostrovskıı-ıakýt aqyny, dramatýrg, prozashy jáne aýdarmashy; 3. Oleg Mıhaılovıch Beláev-ıakýt ádebıettanýshysy jáne pýblısısi; 4. Lılıa Vladımırovna Bagaýtdınova-ıakýt fólklorshysy; 5. Akýlına Ibna Pavlova-leksıkograf jáne dıalektologıany zertteýshi.

Iakýt tiliniń qurylymy qalaı?

Iakýt tili túrki tilder otbasyna jatady jáne soltústik-shyǵys tobynyń bóligi bolyp tabylady. Bul aglútınatıvti til, ıaǵnı ol jańa maǵynalar men formalardy qurý úshin sózderge qosýǵa bolatyn jurnaqtardy qoldanady. Iakýt tili joǵary ıkemdilikpen erekshelenedi, ıaǵnı sózder sóılemde qalaı qoldanylatynyna baılanysty pishinin ózgertedi. Zat esimder, esimdikter, syn esimder men etistikter kontekstke baılanysty olardyń formasyn belgileý úshin aıaqtaýdy qajet etedi.

Iakýt tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Iakýt tili oqýlyǵynyń nemese nusqaýshyǵa arnalǵan nusqaýlyqtyń kóshirmesin alyńyz. Osy materıaldarda berilgen sabaqtardy pysyqtaý - tildi jetik meńgerýdiń eń jaqsy tásili.
2. Sóıleý men tyńdaýǵa mashyqtanyńyz. Kez kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy joly - ony múmkindiginshe jattyqtyrý, sondyqtan jattyǵý úshin basqa adamdy tabýǵa tyrysyńyz.
3. Iakýt tilinde jazylǵan materıaldy oqyńyz. Bul tildiń qurylymy men gramatıkasyn túsinýge kómektesedi.
4. Iakýttardyń mádenıeti men tarıhymen tanysyńyz. Eger siz adamdar men olardyń ómir salty týraly kóbirek bilseńiz, bul sizge tildi jaqsy túsinýge kómektesedi.
5. Iakýt BAQ-taryn qarańyz jáne tyńdańyz. Bul tilde qol jetimdi radıobaǵdarlamalar men teleshoýlardy qosa alǵanda, kóptegen onlaın resýrstar bar.
6. Iakýtıaǵa Baryńyz. Aımaqta ýaqyt ótkizgennen keıin siz tilge enip, ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýge múmkindik alasyz.

Laos tili-Laostyń resmı tili jáne búkil Ońtústik-Shyǵys Azıada mıllıondaǵan adamdar sóıleıdi. Onyń el ishinde de, shetelde de keńinen qoldanylýynyń nátıjesinde Laos tiline aýdarýdyń senimdi qyzmetteri keń taralǵan jáne suranysqa ıe bola bastady.

Laosta nemese onymen jumys isteıtin kompanıalar úshin tıimdi qarym-qatynas, marketıń jáne tipti zańnamany saqtaý úshin Laos tiline naqty aýdarmalar qajet. Qujattardy Laos tiline aýdarý jergilikti jáne halyqaralyq naryqtarǵa jol ashyp, jańa klıentterdi tartýǵa jáne seriktestermen jáne múddeli taraptarmen berik qarym-qatynas ornatýǵa kómektesedi. Sonymen qatar, Laostaǵy kásibı aýdarmalar uıymdarǵa Laosta bıznes júrgizetinderge mańyzdy qyzmet kórsetý arqyly jergilikti zańdardy, erejelerdi jáne korporatıvtik basqarýdy saqtaýǵa kómektesedi.

Qujattardy aǵylshyn tiline nemese basqa tilderge aýdarýdy qajet etetin Laos tilinde sóıleıtinder úshin kásibı aýdarma qyzmetteriniń keń aýqymy bar. Jaqsy qyzmet kórsetýshide Laos tiline aýdarma jasaý tájirıbesi bar jáne tildiń núanstarymen tanys joǵary bilikti aýdarmashylar bolýy kerek. Olar sondaı-aq Laos mádenıeti men kúndelikti ómirde qoldanylatyn naqty aýyzeki sóılemder men termınder týraly jaqsy bilýi kerek.

Siz Laos tilinen aǵylshyn tiline nemese aǵylshyn tilinen Laos tiline aýdarý úshin bireýdi izdep júrsiz be, kóptegen nusqalar bar. Bedeldi agenttikter básekege qabiletti baǵalar men jumystyń jyldam merzimderin, sondaı-aq klıentterge sapaly qoldaý kórsetýdi jáne barlyq jobalardyń qamqorlyqpen jáne kásipqoılyqpen oryndalýyn qamtamasyz etedi.

Qysqasha aıtqanda, Laos tiline aýdarma qyzmetteri Ońtústik-Shyǵys Azıada jáne odan tys jerlerde jumys isteıtin kompanıalar úshin mańyzdy bola túsýde. Tıisti mamandardyń kómegimen uıymdar olardyń aýdarmalary dál jáne senimdi bola otyryp, Laos tiliniń núanstary men baılyǵyn kórsetetinine senimdi bola alady.

Laos tilinde qaı elder sóıleıdi?

Laos tili negizinen Laosta, sondaı-aq Taıland, Kambodja, Bırma, Vetnam jáne Qytaıdyń bólikterinde sóıleıdi.

Laos tiliniń tarıhy qandaı?

Laos tili-negizinen Laosta jáne Taılandtyń keıbir bólikterinde sóıleıtin taı-kadaı tilder otbasynyń tili. Ol basqa Taı-kadaı tilderimen, sonyń ishinde taı jáne Shan tilderimen tyǵyz baılanysty.
Laos tiliniń shyǵý tegi túsiniksiz, biraq onyń 14 ǵasyrda Fa Ngým negizin qalaǵan lan Ksang patshalyǵynyń (keıde lan Chang dep te atalady) tili bolǵandyǵy týraly dálelder bar. 18 ǵasyrda Lansang qulaǵannan keıin laos tili Úkimet pen saýda tili retinde qabyldandy jáne ol jeke til retinde qalyptasa bastady.
19 ǵasyrda fransýzdar Úndiqytaıdyń kóp bóligin, sonyń ishinde Laosty otarlady. Osy kezeńde Laos tiline fransýz tili qatty áser etti jáne kóptegen jańa termınder men órnekter fransýz tilinen alyndy. Bul áserdi qazirgi Laos tilinde áli de baıqaýǵa bolady.
Búgingi tańda laos tili shamamen 17 mıllıon adamnyń negizgi tili bolyp tabylady, negizinen Laos pen Soltústik-Shyǵys Taılandta. Ol sondaı-aq Eýropalyq Odaqtyń resmı tili retinde tanylady jáne Taıland pen Laostyń birqatar bilim berý mekemeleri men buqaralyq aqparat quraldarynda qoldanylady.

Laos tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Lam Vırabonga-jazbasha Laos tilin standarttaýda sheshýshi ról atqarǵan Laos aqyny, lıngvıs jáne jazýshy.
2. Ahan Sývanna Fýma-1951-1975 jyldary Laostyń Premer-Mınıstri, ol Laostyń damýynda mańyzdy ról atqardy.
3. Hamsong Sıvongkon-20 ǵasyrdaǵy Laos leksıkografy jáne Laostyń alǵashqy sózdiginiń redaktory.
4. Djeıms M. Harrıs - amerıkandyq lıngvıs jáne Kornell ýnıversıtetiniń profesory, ol Laostyń alǵashqy oqýlyǵyn jasady.
5. Noa Hetham - Laos aqyny, Ǵalym jáne leksıkograf, ol laos tili men ádebıeti týraly kóptegen kitaptar shyǵardy.

Laos tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Laos tiliniń qurylymy basqa Taı-kadaı tilderine uqsas, óıtkeni ol aglútınatıvti til, sýbektıvti-etistik-Obektilik sóz tártibi bar. Onyń salystyrmaly túrde qarapaıym dybystyq júıesi bar, ol negizinen bir býyndy sózderden turady jáne onyń emlesi palıdiń jazýyna negizdelgen. Laos tilinde zat esimderdi, etistikterdi jáne syn esimderdi jikteý úshin qoldanylatyn jikteýishter men ólsheý sózderiniń kúrdeli júıesi de bar.

Laos tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Senarıdi úırenýden bastańyz. Laos tili alfavıtpen jazylǵan Laos, ol khmer alfavıtine negizdelgen. Bastamas buryn, osy senarıdiń áripteri men dybystarymen tanysý mańyzdy.
2. Sózderdi tyńdap, sáıkestendirińiz. Laos tilinen aýdıo kýrsyn alyńyz jáne onyń daýystap aıtylǵanyn tyńdaı bastańyz. Dybystardy muqıat tyńdap, jańa sózder men sóz tirkesterin tańdaýǵa tyrysyńyz.
3. Laos tilinde sóıleıtindermen sóılesińiz. Tildi úırenýdiń eń jaqsy tásili - bul shynymen sóıleý. Laos tilinde sóıleıtin dostar tabyńyz nemese basqalarmen tájirıbe jasaı alatyn til almasý baǵdarlamasyna qosylyńyz.
4. Tildik resýrstardy paıdalanyńyz. Laos tilin úırenýge kómektesetin kóptegen veb-saıttar men qosymshalar bar. Laos tilin oqytý úshin arnaıy ázirlengen kýrstar men materıaldardy izdeńiz.
5. Laos tilin kúndelikti ómirińizdiń bir bóligine aınaldyryńyz. Kúndelikti is-áreketterińizge qosý arqyly tildi úırenýdi qyzyqty ete alasyz. Laos tilinde fılmder kórýge, mýzyka tyńdaýǵa jáne kitap oqýǵa tyrysyńyz.