Iakýtskıı Slovak Aýdarma

Iakýt tili-Reseıdiń soltústik-shyǵysynda jarty mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tili. Til jaqynda ǵana resmı tanylǵandyqtan, ıakýt tilinen aýdarma qyzmetterine áli de aıtarlyqtaı suranys bar. Bul maqalada biz ıakýt tiline jáne odan aýdarýdyń mańyzdylyǵyn qarastyramyz jáne osy proseske qatysty máselelerdi talqylaımyz.

Iakýt tilinde Reseıde ǵana emes, Mońǵolıa, Qytaı jáne Qazaqstan sıaqty elderde de sóıleıdi. Bul ıakýt tiline, sondaı-aq el ishinde aýdarma qyzmetterine halyqaralyq qajettilik bar degendi bildiredi. Iakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń negizgi maqsaty-jergilikti qaýymdastyqtar men basqa da múddeli taraptar arasyndaǵy baılanysty jeńildetý úshin tildik olqylyqtardyń ornyn toltyrý. Aýdarmalar sonymen qatar zańdy qujattar, dıplomatıalyq kelisimder, bilim berý materıaldary, buqaralyq aqparat quraldary men mádenıetke qatysty materıaldar jáne basqa qujattar úshin qajet.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa keletin bolsaq, keıbir mańyzdy máselelerdi este ustaǵan jón. Birinshiden, aıtylý máselesi bar. Iakýt tilinde sóıleıtin aımaqtyq dıalektke baılanysty sózderdiń aıtylýynda aıyrmashylyqtar bar. Osylaısha, aýdarmashylar dáldikti qamtamasyz etý úshin osy aımaqtyq varıasıalarmen tanys bolýy mańyzdy. Taǵy bir másele, kóptegen sózder qoldanylatyn kontekstke baılanysty birneshe maǵynaǵa ıe. Bul aýdarmashylarǵa sózdiń nemese sóz tirkesiniń durys maǵynasyn anyqtaýdy qıyndatady, bul dáldikti odan da mańyzdy etedi.

Iakýt tiline jáne odan aýdarýǵa baılanysty qıyndyqtarǵa qaramastan, bul prosestiń mańyzdylyǵyn moıyndaý mańyzdy. Iakýt tili tanýdy jalǵastyra otyryp, ıakýt tiline jáne odan aýdarmalardyń Joǵary sapasy men dáldigin qamtamasyz etý mańyzdy bola bastady. Sapaly aýdarmalar tabysty mádenıetaralyq dıalog pen baılanystardy saqtaý úshin óte mańyzdy, ásirese mádenıeti jıi margınaldanatyn baıyrǵy qaýymdastyqtar arasynda.

Iakýt tilinde qaı elder sóıleıdi?

Iakýt tili Reseıde, Qytaıda jáne Mońǵolıada sóıleıdi.

Iakýt tiliniń tarıhy qandaı?

Iakýt tili-soltústik-batys túrki tilderiniń Kaspıı kishi tobyna jatatyn túrki tili. Reseı Saha Respýblıkasynda shamamen 500 000 adam sóıleıdi, negizinen Lena ózeni men onyń salalarynyń baseıninde. Iakýt tilinde 14 ǵasyrdyń ortasyndaǵy alǵashqy jazbasha ádebıetten bastaý alatyn baı ádebı tarıh bar. Iakýt ádebıetine Taıaý Shyǵys pen Ortalyq Azıadan kelgen sopylyq aqyndardyń, sondaı-aq ımperatorlyq Reseıden kelgen orys jazýshylary men avtorlarynyń shyǵarmalary qatty áser etti. Iakýt tilindegi alǵashqy jazbasha shyǵarmalar dinı mátinder, sonyń ishinde Quran úzindileriniń aýdarmalary jáne Iýsýf pen Zýlaıh týraly ańyzdar boldy.
Iakýt tilinde jazylǵan alǵashqy túpnusqa shyǵarmalar 19 ǵasyrdyń aıaǵynda paıda boldy: ıakýt halqynyń kúndelikti ómirin baıandaıtyn óleńder, áńgimeler men romandar. Iakýt jazýshylary óz shyǵarmalarynda otarshyldyqqa qarsy kúres, dástúrli Sibir mádenıetiniń mańyzdylyǵy jáne aımaqtaǵy ezilgen halyqtardyń jaǵdaıy sıaqty keńirek taqyryptardy zertteı bastady. 1920-1930 jyldary ıakýt tili Iýrıı Chegerev, Anatolıı Molotov, Gennadıı Tıtov jáne Ivan Tazetdınov sıaqty jazýshylar bastaǵan ádebı renesansty bastan ótkerdi. Osy kezeńde ıakýt tilinde shyqqan kitaptardyń sany kúrt ósti, sonymen qatar memlekettik jáne ákimshilik qujattarda tildiń qoldanylýy artty.
Búginde ıakýt tili óziniń spıkerleri arasynda qaıta jandanýda jáne birneshe jańa gazet-jýrnaldar shyǵarady. Reseıden tys jerlerde ıakýt tilin úırenýge qyzyǵýshylyq artyp keledi, óıtkeni birneshe ýnıversıtetter osy til boıynsha kýrstar usynady.

Iakýt tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Iýrıı Nıkolaevıch Vınokýrov-lıngvıs, tarıhshy jáne fılolog; 2. Stepan Georgıevıch Ostrovskıı-ıakýt aqyny, dramatýrg, prozashy jáne aýdarmashy; 3. Oleg Mıhaılovıch Beláev-ıakýt ádebıettanýshysy jáne pýblısısi; 4. Lılıa Vladımırovna Bagaýtdınova-ıakýt fólklorshysy; 5. Akýlına Ibna Pavlova-leksıkograf jáne dıalektologıany zertteýshi.

Iakýt tiliniń qurylymy qalaı?

Iakýt tili túrki tilder otbasyna jatady jáne soltústik-shyǵys tobynyń bóligi bolyp tabylady. Bul aglútınatıvti til, ıaǵnı ol jańa maǵynalar men formalardy qurý úshin sózderge qosýǵa bolatyn jurnaqtardy qoldanady. Iakýt tili joǵary ıkemdilikpen erekshelenedi, ıaǵnı sózder sóılemde qalaı qoldanylatynyna baılanysty pishinin ózgertedi. Zat esimder, esimdikter, syn esimder men etistikter kontekstke baılanysty olardyń formasyn belgileý úshin aıaqtaýdy qajet etedi.

Iakýt tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Iakýt tili oqýlyǵynyń nemese nusqaýshyǵa arnalǵan nusqaýlyqtyń kóshirmesin alyńyz. Osy materıaldarda berilgen sabaqtardy pysyqtaý - tildi jetik meńgerýdiń eń jaqsy tásili.
2. Sóıleý men tyńdaýǵa mashyqtanyńyz. Kez kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy joly - ony múmkindiginshe jattyqtyrý, sondyqtan jattyǵý úshin basqa adamdy tabýǵa tyrysyńyz.
3. Iakýt tilinde jazylǵan materıaldy oqyńyz. Bul tildiń qurylymy men gramatıkasyn túsinýge kómektesedi.
4. Iakýttardyń mádenıeti men tarıhymen tanysyńyz. Eger siz adamdar men olardyń ómir salty týraly kóbirek bilseńiz, bul sizge tildi jaqsy túsinýge kómektesedi.
5. Iakýt BAQ-taryn qarańyz jáne tyńdańyz. Bul tilde qol jetimdi radıobaǵdarlamalar men teleshoýlardy qosa alǵanda, kóptegen onlaın resýrstar bar.
6. Iakýtıaǵa Baryńyz. Aımaqta ýaqyt ótkizgennen keıin siz tilge enip, ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýge múmkindik alasyz.

Slovak aýdarmasy-jazbasha nemese aýyzsha sóıleýdi bir tilden ekinshi tilge aýdarý tájirıbesi. Bul úlken bilim men tájirıbeni qajet etetin joǵary mamandandyrylǵan sala. Slovak tili Slovakıada resmı til bolyp tabylady, sondyqtan aýdarylatyn kez kelgen qujat nemese habarlama dáldik pen kásipqoılyqtyń eń joǵary standarttaryna sáıkes kelýi kerek.

Slovak tiline aýdarý prosesi tapsyrmany oryndaýǵa bilikti aýdarmashyny tańdaýdan bastalady. Aýdarmashy túpnusqa tilin de, aýdarma tilin de jaqsy bilýi kerek, sonymen qatar slovak tiline qatysty erekshe mádenı jáne lıngvısıkalyq núanstarmen tanys bolýy kerek. Sonymen qatar, aýdarmashy bastapqy materıaldyń boljamdy habaryn dál túsindire alýy kerek.

Durys aýdarmashy tańdalǵannan keıin, olar úshin kelesi qadam-bastapqy materıaldy aýdarma tiline aýdarýdy bastaý. Mátinniń kúrdeliligine baılanysty bul birneshe mınýttan birneshe saǵatqa deıin sozylýy múmkin. Keıbir jaǵdaılarda aýdarmashyǵa aýdarmanyń durystyǵy men tolyqtyǵyna kóz jetkizý úshin til nemese Mádenıet boıynsha sarapshynyń keńesi qajet bolýy múmkin.

Aýdarma aıaqtalǵannan keıin aýdarmashyǵa óz jumysyn dáldikke tekserý mańyzdy. Bul barlyq faktilerdiń, sandardyń jáne tipti núanstardyń durys jetkizilgenine kóz jetkizý úshin mátindi birneshe ret oqýdy bildiredi. Aýdarmashy sonymen qatar bastapqy materıaldaǵy yqtımal túsiniksizdikter men dálsizdikterdi qadaǵalap, kez kelgen qajetti túzetýlerdi engizýi kerek.

Slovak tiline aýdarý qıyn, biraq paıdaly mindet bolýy múmkin. Tıisti bilim men tájirıbemen bilikti aýdarmashy minsiz aýdarmany qamtamasyz ete alady jáne eki túrli mádenıet arasyndaǵy sátti qarym-qatynasqa ákeledi.

Slovak tilinde qaı elder sóıleıdi?

Slovak tili negizinen Slovakıada sóıleıdi, biraq ony Avstrıa, Chehıa, Vengrıa, Polsha, Serbıa jáne Ýkraına sıaqty basqa elderde de kezdestirýge bolady.

Slovak tiliniń tarıhy qandaı?

Slovak-bizdiń zamanymyzdyń 5 ǵasyrynan bastaý alatyn praslaván tilinen bastaý alatyn batys slaván tili. Erte orta ǵasyrlarda slovak tili táýelsiz til retinde damı bastady jáne oǵan Latyn, cheh jáne nemis dıalektileri qatty áser etti. 11 ǵasyrǵa qaraı eski slaván tili Slovakıanyń qarym-qatynas tiline aınaldy jáne 19 ǵasyrǵa deıin sol kúıinde qaldy. 1800 jyldardyń ortasynda slovak tilin odan ári standarttaý bastaldy jáne birtutas quryldy gramatıka jáne emle. 1843 jyly Anton Bernolak tildiń kodıfıkasıalanǵan nusqasyn jarıalady, ol keıinirek belgili boldy Bernolak standarty. Bul standart 19 ǵasyrda birneshe ret jańartylyp, qaıta qaraldy, nátıjesinde qazirgi slovak tili paıda boldy.

Slovak tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Lúdovıt Shtýr (1815 - 1856): 19 ǵasyrda Slovakıanyń ulttyq jańǵyrýy kezinde mańyzdy tulǵa bolǵan slovak lıngvısi, jazýshy jáne saıasatker. Ol "Lúdovık Shtýr tili"dep atalatyn slovak tiliniń alǵashqy standartyn jasady.
2. Pavol Dobshınskıı (1827 - 1885): slovak aqyny, dramatýrg jáne prozashy, onyń shyǵarmalary qazirgi slovak ádebı tiliniń damýynda sheshýshi ról atqardy.
3. Iýzef Mıloslav Hýrban (1817-1886): slovak ulttyq bolmysynyń alǵashqy jaqtaýshylarynyń biri bolǵan slovak jazýshysy, aqyn jáne baspager. Onyń shyǵarmalary, sonyń ishinde poezıa men tarıhı romandar qazirgi slovak tiliniń damýyn qalyptastyrýǵa kómektesti.
4. Anton Bernolak (1762 - 1813): bernolak tili dep ataǵan qazirgi slovak tiliniń alǵashqy kodtalǵan túrin jasaǵan slovak fılology jáne dinı qyzmetkeri.
5. Martın Hattala (1910-1996): slovak lıngvısi jáne leksıkografy, ol birinshi slovak sózdigin jazdy, sonymen qatar slovak gramatıkasy men sózjasamy týraly kóp jazdy.

Slovak tiliniń qurylymy qalaı?

Slovak tiliniń qurylymy negizinen cheh jáne orys sıaqty basqa slaván tilderiniń qurylymyna negizdelgen. Ol sýbekt-etistik-obekt sıntaksısine sáıkes keledi jáne zat esimderdi burmalaýdyń, etistikterdi jalǵaýdyń jáne jaǵdaılardy belgileýdiń kúrdeli júıesi bar. Bul jeti jaǵdaıdan turatyn jáne eki urpaqtan turatyn fleksıalyq til. Slovak tilinde kóptegen etistik aspektileri, sondaı-aq eki shaq (qazirgi jáne ótken) bar. Basqa slaván tilderindegi sıaqty, sózderdiń ártúrli gramatıkalyq formalary bir túbirden shyqqan.

Slovak tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Slovak oqýlyǵy men jumys kitabyn satyp alyńyz. Bul sizdiń sózdik, gramatıka jáne mádenıettiń negizgi kózi bolady.
2. Internettegi resýrstardy paıdalanyńyz. YouTube-te slovak tilin úıretetin kóptegen tegin beıneler bar. Sondaı-aq jattyǵýlar men basqa da oqý materıaldaryn usynatyn kóptegen veb-saıttar bar.
3. Sabaqqa qatysý týraly oılanyńyz. Eger siz til úırenýge baısaldy bolsańyz, jergilikti ıdıomalardy shynymen túsinýdiń eń jaqsy joly-keri baılanys bere alatyn jáne sizdi búkil proseste basqara alatyn ana tilinde sóıleýshimen únemi sóılesý.
4. Múmkindiginshe jattyǵý jasańyz. Siz ana tilinde sóıleıtindermen sóılesý nemese til almasý seriktesin tabý arqyly sóıleý jáne tyńdaý jattyǵýlaryn jasaı alasyz. Oqý jáne tyńdaý daǵdylaryn jaqsartý úshin slovak tilindegi fılmderdi, teleshoýlardy jáne ánderdi paıdalanyńyz.
5. Mádenıetke enińiz. Slovakıanyń kúndelikti ómiri, dástúrleri, merekeleri jáne t.b. týraly bilýge tyrysyńyz. Bul sizge jargondar men jergilikti sóz tirkesterin jaqsy túsinýge kómektesedi.
6. Bas tartpańyz. Basqa tildi úırený ońaı sharýa emes, biraq ony oryndaýǵa bolady. Naqty maqsattar qoıyńyz jáne olardy ustanyńyz. Eger siz ózińizdi renjite bastasańyz, úzilis jasap, keıinirek oǵan oralyńyz.