Túrik Elf (sındarın) Aýdarma

Túrik tili-myńdaǵan jyldarǵa sozylǵan jáne búkil álem boıynsha mıllıondaǵan adamdar qoldanatyn Ortalyq Azıada tamyry bar ejelgi, tiri til. Túrik tiliniń shet tili retinde salystyrmaly túrde sırek kezdesetinine qaramastan, ásirese batys Eýropada jazbasha aýdarma qyzmetterine degen qyzyǵýshylyq pen suranys artty, óıtkeni el barǵan saıyn jahandanyp, ózara baılanysty bola bastady.

Uzaq jáne kúrdeli tarıhynyń arqasynda Túrik tili álemdegi eń mánerli tilderdiń biri bolyp tabylady, onyń erekshe gramatıkasy men leksıkasynda mádenıet pen sıntaksıstiń núanstary beınelengen. Osy sebepti aýdarmashy qyzmetterin sóıleýdiń dáldigi men erkin sóıleýin qamtamasyz etý úshin tildi jaqsy biletin ana tilinde sóıleıtin mamandar usynýy kerek.

Túrik tilinen nemese túrik tilinen aýdarǵanda tildiń jargon men ıdıomaǵa toly ekenin eskerý mańyzdy. Sonymen qatar, standartty jazbasha nusqadan basqa kóptegen dıalektiler bar, sondyqtan maqsatty aýdıtorıanyń jergilikti aıtylýy men sózdik qoryna erekshe nazar aýdarý qajet.

Túrik tiline aýdarýdyń taǵy bir problemasy-bul tildegi jurnaqtardyń óte egjeı-tegjeıli júıesi. Ár áripti gramatıkalyq erejege sáıkes ózgertýge bolady; osy erejelerdi taný jáne durys qoldaný úshin tájirıbeli aýdarmashy qajet.

Jalpy, túrik tili-kúrdeli jáne ádemi til, baı aýyzsha dástúri bar, ony dál aýdarý úshin Sheber qol qajet. Bilikti aýdarmashy sizdiń qujattaryńyz túrik tilinde nemese onsyz berilgende bastapqy maǵynasyn saqtaıtynyna kóz jetkizýge kómektesedi.

Túrik tilinde qaı elder sóıleıdi?

Túrik tili negizinen Túrkıada, sondaı-aq Kıpr, Irak, Bolgarıa, Gresıa jáne Germanıanyń bólikterinde sóıleıdi.

Túrik tiliniń tarıhy qandaı?

Túrki tili dep atalatyn túrik tili-Altaı tilder otbasynyń bir tarmaǵy. Ol bizdiń zamanymyzdyń birinshi myńjyldyǵynyń alǵashqy ǵasyrlarynda qazirgi Túrkıa aýmaǵyndaǵy kóshpeli taıpalardyń tilinen shyqqan dep esepteledi. Til ýaqyt óte kele damydy jáne oǵan arab, parsy jáne grek sıaqty Taıaý Shyǵys jáne Ortalyq Azıa tilderi qatty áser etti.
Túrik tiliniń eń alǵashqy jazbasha túri shamamen 13 ǵasyrǵa jatady jáne osy kezeńde Anadolynyń kóp bóligin jaýlap alǵan Seljuq túrikterine jatady. Olar qoldanǵan til "eski Anadoly-túrik" dep ataldy jáne kóptegen parsy jáne arab qaryzdary boldy.
Osmanly kezeńinde (14-19 ǵasyrlar) Stambýl dıalektisine negizdelgen standarttalǵan til paıda boldy, ol qoǵamnyń barlyq deńgeılerinde jáne ımperıa aımaqtarynda qoldanyla bastady. Bul arab, parsy jáne grek sıaqty basqa tilderden kóptegen sózderdi alǵan Osmanly-túrik tili retinde belgili boldy. Ol negizinen arab qaraǵashymen jazylǵan.
1928 jyly qazirgi Túrik Respýblıkasynyń negizin qalaýshy Atatúrik túrik tiline jańa alfavıt engizip, arab jazýyn ózgertilgen latyn alfavıtimen almastyrdy. Bul túrik tilinde tóńkeris jasap, ony úırený men qoldanýdy jeńildetti. Búginde túrik tilinde búkil álem boıynsha 65 mıllıonnan astam adam sóıleıdi, bul ony Eýropadaǵy eń kóp sóıleıtin tilderdiń birine aınaldyrady.

Túrik tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mustafa Kemal Atatúrik: Túrkıa Respýblıkasynyń negizin qalaýshy jáne Tuńǵysh Prezıdenti kóbinese túrik tilinde túbegeıli reformalar júrgizdi, sonyń ishinde álipbıdi jeńildetý, sheteldik sózderdi túrik balamalaryna aýystyrý jáne tildi oqytý men qoldanýǵa belsendi yqpal etý.
2. Ahmet Djevdet: Osmanly ǵalymy Ahmet Djevdet kóptegen arab jáne parsy sózdikterin qamtıtyn jáne túrik sózderi men sóz tirkesterine standartty maǵynalar berilgen alǵashqy zamanaýı túrik sózdigin jazdy.
3. Halıt Zıa Ýshaklygıl: 20 ǵasyrdyń basyndaǵy áıgili roman Jazýshy Ýshaklygıl 16 ǵasyrdaǵy Osmanly aqyny Nazım Hıkmettiń poetıkalyq stıline degen qyzyǵýshylyqty jandandyrdy, sonymen qatar sóz oınaý jáne rıtorıkalyq suraqtar sıaqty ádebı quraldardy qoldanýdy keńinen nasıhattady.
4. Rejep Taıyp Erdoǵan: Túrkıanyń qazirgi prezıdenti Erdoǵan óziniń sóılegen sózderi men túrik tilin qoǵamdyq ómirde qoldanýdy qoldaý arqyly ulttyq biregeılik sezimin nasıhattaýda mańyzdy ról atqardy.
5. Bedrı Rahmı Eıýboglý: 1940 jyldardan bastap qazirgi túrik poezıasynyń jetekshi qaıratkerleriniń biri, Eıýboglý batys ádebıeti men dástúriniń elementterin túrik ádebıetine engizýge, sondaı-aq kúndelikti túrik leksıkasyn qoldanýdy nasıhattaýǵa yqpal etti.

Túrik tiliniń qurylymy qalaı?

Túrik tili-aglútınatıvti til, ıaǵnı ol sózderge kóbirek aqparat pen núanstar berý úshin affıksterdi (sózderdiń aıaqtalýy) qoldanady. Onda sýbekt-obekt-etistik sózderiniń reti de bar. Túrik tili de daýysty dybystardyń salystyrmaly túrde kóp bolýymen jáne daýysty dybystardyń uzyndyǵymen erekshelenedi. Onda birneshe daýyssyz toptar, sondaı-aq býyndardaǵy ekpinniń eki túrli túri bar.

TÚRIK TILIN eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıt jáne negizgi gramatıka sıaqty tildiń negizderin úırenýden bastańyz. 2. Bilimińizdi arttyrý úshin Túrik tili kýrstary, podkasttar jáne beıneler sıaqty tegin onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. 3. Aptasyna keminde bir ret til úırenýge mindetteme alý arqyly ózińizge turaqty sabaq kestesin jasańyz. 4. Túrik tilinde sóıleýshilermen nemese til almasý baǵdarlamalary arqyly sóılesýge mashyqtanyńyz. 5. Kilt sózder men sóz tirkesterin este saqtaýǵa kómektesetin kartalar men basqa este saqtaý quraldaryn paıdalanyńyz. 6. Mádenıet týraly kóbirek bilý jáne tyńdaý daǵdylaryn jaqsartý úshin Túrik mýzykasyn tyńdańyz jáne túrik fılmderin kórińiz. 7. Ózińizge úırengenderińizdi qorytýǵa jáne jattyǵýǵa ýaqyt berý úshin únemi úzilis jasańyz. 8. Qatelikter jasaýdan qoryqpańyz; qatelikter oqý prosesiniń bóligi bolyp tabylady. 9. Ózińizdi synap kórińiz, jańa nárseni kórińiz jáne shekarańyzdy ıterińiz. 10. Oqý kezinde kóńil kóterińiz!