Ýdmýrt Orys Aýdarma

Ýdmýrt aýdarmasy - mátinderdi bir tilden ýdmýrt tiline aýdarý prosesi. Ýdmýrt tili-ortalyq Reseıde ornalasqan ýdmýrt Respýblıkasynda turatyn ýdmýrttar sóıleıtin fın-ýgor tili. Bul tildiń baı tarıhy men mádenıeti bar, sonymen qatar ýdmýrt Respýblıkasynda resmı til bolyp tabylady. Bul til álemniń kóptegen bólikterinde jetkiliksiz usynylǵan dep sanaýǵa bolady, biraq bul belgili bir aımaqtyń týmasy nemese ýdmýrt halqynyń tili, mádenıeti men tarıhyna qyzyǵýshylyq tanytqandar úshin mańyzdy til bolyp qala beredi.

Ýdmýrt tiline aýdarýǵa keletin bolsaq, sapaly aýdarmalar jasaýdy qamtamasyz etý mańyzdy. Muny tildik jáne mádenı kontekstke ıe tájirıbeli ýdmýrt aýdarmashylarynyń kómegimen jasaýǵa bolady. Aýdarmashy naqty aýdarmalar jasaý úshin tildiń gramatıkasyn, emlesin jáne semantıkasyn túsine bilýi kerek. Sonymen qatar, olar mátindi túpnusqaǵa múmkindiginshe jaqyndatý úshin sózderdiń keńeıýi men núanstaryn dál qoldana bilýi kerek.

Ýdmýrt tiline aýdarý mádenıetter arasyndaǵy alshaqtyqty joıýǵa kómektesedi jáne ártúrli aımaqtardaǵy adamdarǵa bir-birin túsinýge múmkindik beredi. Muny is júzinde kez-kelgen salaǵa, sonyń ishinde bızneske, ádebıetke jáne buqaralyq aqparat quraldaryna qoldanýǵa bolady. Ony ýdmýrt halqynyń mádenıeti men tarıhyn saqtaý úshin de qoldanýǵa bolady, bul keń aýdıtorıaǵa olardyń áńgimeleri men daýystaryn tyńdaýǵa múmkindik beredi.

Jalpy, ýdmýrt tiline aýdarý ýdmýrt halqynyń tili men mádenıetin túsinýdiń keremet paıdaly quraly bola alady. Ýdmýrt mátinderin túsiný arqyly bul keń aýdıtorıaǵa ýdmýrt halqynyń tili men mádenıetin baǵalaýǵa jáne olardyń tájirıbesin qabyldaýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar, bul mádenıetter arasyndaǵy túsinistikke yqpal etýdiń jáne bir-birińiz týraly kóbirek bilýdiń tamasha tásili bolýy múmkin.

Ýdmýrt tilinde qaı elder sóıleıdi?

Ýdmýrt tili negizinen Reseıdiń Edil aımaǵynda ornalasqan ýdmýrt Respýblıkasynda sóıleıdi. Ol sondaı-aq Reseıdiń basqa bólikterindegi shaǵyn qaýymdastyqtarda, sondaı-aq Qazaqstan, Belarýs jáne Fınlándıa sıaqty kórshi elderde sóıleıdi.

Ýdmýrt tiliniń tarıhy qandaı?

Ýdmýrt tili Oral tilder otbasynyń múshesi jáne fın-ýgor tilderimen tyǵyz baılanysty. Onda shamamen 680 000 adam sóıleıdi, negizinen ýdmýrt Respýblıkasynda (Reseı) jáne onyń aınalasynda. Onyń jazbasha formasyn 18 ǵasyrda kırıllısaǵa negizdelgen jazý júıesin qurǵan orys pravoslavıelik dinı qyzmetkerleri kodıfıkasıalady. Bul jazý júıesi 19-20 ǵasyrlarda odan ári keńeıtilip, jetildirilip, zamanaýı jazýdyń paıda bolýyna ákeldi. Ýdmýrt tili áli kúnge deıin ýdmýrt qonystanǵan aımaqtarda qoldanylady, sonymen qatar mektepter men ýnıversıtetterde oqytylady.

Ýdmýrt tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Vasılıı Ivanovıch Alymov-ýdmýrt tiliniń lıngvısi jáne kóptegen eńbekteriniń avtory, ol tildiń sońǵy gramatıkasyn jazǵan jáne búgingi kúnge deıin qoldanylyp kele jatqan kóptegen erejeler men konvensıalardy belgilegen.
2. Vácheslav Ivanovıch Ivanov-ǵalym jáne ýdmýrt tili men mádenıeti boıynsha kóptegen eńbekterdiń, sonyń ishinde tildiń jan-jaqty gramatıkasy men ýdmýrt poezıasynyń qurylymyn zertteýdiń avtory.
3. Nına Vıtalevna Kırsanova-Rodıonova-jazbasha ýdmýrt tiliniń ınnovatory, ol alǵashqy kitaptardy osy tilde jazdy jáne alǵashqy ýkraın-ýdmýrt sózdigin jasady.
4. Mıhaıl Romanovıch Pavlov-ýdmýrt tili, ádebıeti jáne fólklory salasyna qosqan jemisti úlesimen tanymal, ol aımaqtyń baıyrǵy ánderin alǵashqylardyń biri bolyp jazdy jáne qujattady.
5. Olga Valerıanovna Fedorova-Lojkına - ýdmýrt tili men mádenıetin alǵashqylardyń biri bolyp oqydy, ýdmýrt tilinde alǵashqy gazetter shyǵardy jáne gramatıka men basqa da oqý materıaldaryn jazdy.

Ýdmýrt tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Ýdmýrt tili-fın jáne eston tilderimen tyǵyz baılanysty Oral tili jáne onyń komı-Zyrán jáne Perm tilderine keıbir uqsastyqtary bar. Onyń qurylymy aglútınatıvti morfologıamen sıpattalady, ıaǵnı sózder ártúrli maǵynalar men uǵymdar úshin affıksterdi qosý arqyly jasalady. Til daýysty dybystardyń tán úılesimdiligimen jáne zat esimderdiń kúrdeli septik júıesimen erekshelenedi. Etistikterdiń konúgasıasy óte kúrdeli, ár túrli kóńil-kúılermen, aspektilermen jáne shaqtarmen, sondaı-aq kemeldi jáne jetilmegen formalar arasyndaǵy túbegeıli aıyrmashylyqpen.

Ýdmýrt tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Tilmen tanysýdan bastańyz. Alfavıt pen aıtylym týraly bilip, gramatıka týraly negizgi túsinik alyńyz.
2. Jergilikti ýdmýrt resýrstaryn oqyp, tyńdańyz. Jergilikti jańalyqtardy tyńdap, sol tildegi mýzyka men teledıdar baǵdarlamalaryn tyńdańyz.
3. Ýdmýrt tilinde sóıleý jáne jazý jattyǵýlaryn jasańyz. Til seriktesin tabyńyz nemese tájirıbe alý úshin onlaın forýmdar men chattardy paıdalanyńyz.
4. Ýdmýrt tili kýrsynan ótińiz. Ýdmýrt kýrstaryn usynatyn kóptegen til ınstıtýttary bar jáne siz olardy Internetten taba alasyz.
5. Mádenıet pen tilge enińiz. Ýdmýrtıaǵa baryńyz jáne jergilikti dıalektiler men mádenıet týraly kóbirek bilý úshin ana tilinde sóıleıtindermen sóılesińiz.

Orys tili-erekshe gramatıkasy men sıntaksısi bar kúrdeli til. Bul Reseıdiń de, Táýelsiz Memleketter Dostastyǵynyń da (TMD), burynǵy keńestik respýblıkalardyń aımaqtyq uıymynyń resmı tili. Orys tilinde búkil álem boıynsha 180 mıllıonnan astam adam sóıleıdi jáne ol álemdegi eń kóp taralǵan 10 tildiń qataryna kiredi. Ol sondaı-aq dıplomatıa, saýda jáne tehnologıa sıaqty ártúrli salalardaǵy mańyzdylyǵyna baılanysty burynǵy Keńes Odaǵynda qarym-qatynas tili bolyp sanalady.

Onyń halyqaralyq arenada keńinen qoldanylýyn jáne mańyzdylyǵyn eskere otyryp, orys tiline jáne odan aýdarma qajetti daǵdy bolyp tabylady. Bul mádenı núanstardy eskere otyryp, bastapqy maǵynany dál jetkizýdi jáne konteksttiń dáldigin qamtamasyz etýdi talap etedi. Onyń kúrdeliligi men tildi tereń túsiný qajettiligine baılanysty joǵary sapaly aýdarmalardy oryndaý úshin tájirıbeli kásibı aýdarmashy qajet.

Orys tiline aýdarý kóbinese zańdy kelissózder, qarjyǵa qatysty qujattar jáne marketıńtik materıaldar sıaqty iri iskerlik operasıalarda qajet. Reseıde nemese TMD-nyń basqa elderinde jumys isteıtin kompanıalar tıimdi baılanys úshin, ásirese olardyń veb-saıttary men kontent-marketıńi úshin naqty aýdarmalardy qajet etedi. Osy salada tájirıbesi bar bilikti aýdarmashy boljamdy habarlamanyń dál jetkizilýin jáne qabyldanýyn qamtamasyz ete alady.

Beıresmı áńgimeler sıaqty kishigirim aýdarmalar úshin Internette qol jetimdi ártúrli avtomattandyrylǵan quraldar bar. Bul quraldar til týraly negizgi túsinikti qamtamasyz ete alady, biraq kásibı aýdarmashyǵa tán dáldik pen kontekst týraly túsinik joq. Sondyqtan aýdarma qyzmetteriniń qandaı túrin qoldaný kerektigi týraly sheshim qabyldamas buryn materıaldyń maqsaty men kúrdeliligin eskerý mańyzdy.

Qorytyndylaı kele, orys tildi álemdegi kompanıalar men jeke tulǵalar arasyndaǵy sátti qarym-qatynas úshin orys tiline dál jáne senimdi aýdarma qajet. Kásibı aýdarmashyny paıdalaný boljamdy habarlamanyń iskerlik, jeke nemese basqa maqsattarda berilýin jáne túsinilýin qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, tildiń kúrdeliligi aýdarmanyń barlyq máselelerin sheshý úshin joǵary bilikti mamandardy tartýdyń mańyzdylyǵyn kórsetedi.

Qaı elderde orys tilinde sóıleıdi?

Reseı, Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Ýkraına, Estonıa, Latvıa, Lıtva, Moldova, Tájikstan, Lıtva, Ózbekstan, Ázirbaıjan, Armenıa, Túrikmenstan, Grýzıa jáne Abhazıada orys tilinde sóıleıdi.

Orys tiliniń tarıhy qandaı?

Orys tili slaván tilderiniń úsh tarıhı kishi tobynyń biri-shyǵys slaván tilinen bastaý alady. 9 ǵasyrda qazirgi Reseı, Ýkraına jáne Belarýs terıtorıasynyń kóp bóligin mekendegen shyǵys slaván taıpalary osy tilde sóıledi jáne jazdy. Osy ýaqyt ishinde shirkeý slavándary ádebı, dinı jáne ákimshilik maqsattar úshin jazbasha til retinde qyzmet ete bastady, olardyń ornyna erterek grek jáne latyn.
10 ǵasyrǵa qaraı shyǵys slaván tili birtindep qazirgi orys tiline aınaldy, oǵan ortaǵasyrlyq bolgar jáne serb tilderi áser etti, olarǵa shirkeý slaván tili qatty áser etti. 11 ǵasyrda Kıev Rýsi kezeńiniń basty ádebı týyndysy - alǵashqy shejire-ejelgi shyǵys slaván tilinde jazylǵan.
14-15 ǵasyrlar boıy orystar óz aýmaqtaryn keńeıtýdi jalǵastyrdy, saıyp kelgende Tynyq muhıtyna jetti jáne osylaısha kóptegen basqa tildermen jáne mádenıettermen baılanysta boldy. Orystar osy basqa tilderdiń áserin qalpyna keltirip, olardy óz tilderine engizip, qazirgi orys tili dep atalatyn nárseni jasady.
17 ǵasyrdan bastap Orys tili "ádebı orys"dep atalatyn tilde jazǵan Aleksandr Pýshkın men Ivan Týrgenev sıaqty yqpaldy avtorlardyń eńbekteriniń arqasynda damı bastady. Tildiń bul jańa, kúrdeli túri tez taraldy jáne kóp uzamaı saıasattyń, ádebıettiń, ǵylymnyń jáne mádenıettiń tańdaýly tiline aınaldy.
Búgingi tańda orys tili slaván tilderiniń ishindegi eń keń taraǵany bolyp tabylady, onyń sóıleýshileri 145 mıllıonnan astam adam jáne Birikken Ulttar Uıymynyń resmı tilderiniń biri bolyp tabylady.

Orys tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Ivan Týrgenev (1818-1883) – orys tilin qoldanýdy tanymal etken jáne ulttyq ádebıettiń damýyna úles qosqan prozashy, aqyn jáne dramatýrg.
2. Aleksandr Sergeevıch Pýshkın (1799-1837) – qazirgi orys ádebıetiniń negizin qalaýshy jáne orys poezıasynyń ákesi.
3. Nıkolaı Karamzın (1766-1826) – orys tilinde kóp jazǵan jáne orys mádenıetine aıtarlyqtaı úles qosqan aqyn jáne tarıhshy.
4. Vladımır Dal (1801-1872) – lıngvıs, leksıkograf jáne orys tiliniń alǵashqy tolyq sózdigin qurastyrýshy.
5. Aleksandr Blok (1880-1921) – HH ǵasyrdyń basyndaǵy orys ádebı sahnasynyń jetekshi qaıratkerleriniń biri jáne orys poezıasyndaǵy eń tanymal shyǵarmalardyń avtory.

Orys tiliniń qurylymy qalaı?

Orys tiliniń qurylymy negizinen aglútınatıvti jáne analıtıkalyq prınsıpterdiń úılesýine negizdelgen. Agglútınasıa-bul morfemalar nemese sózderdiń bólikteri birtutas uǵymdy bildiretin bir sóz jasaý úshin biriktiriletin proses. Analıtıkalyq qurylymdar ony túsinýdi jeńildetý úshin bir uǵymdy jeke sózderge bólýdi qamtıdy. Orys tilinde jurnaqtar kóbinese jynys, jaǵdaı, San, aspekt, ýaqyt jáne menshik sıaqty ártúrli gramatıkalyq kategorıalarǵa silteme jasaý úshin qoldanylady. Orys tilinde zat esimder men syn esimderde alty túrli jaǵdaı bolýy múmkin. Til sıntaksısi pasıvti sóılemder, baǵynyńqy sóılemder jáne kúrdeli etistik formalary júıesimen óte erekshe.

Orys tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Naqty úmitter men maqsattar qoıyńyz: orys tilin túsiný keıde aýyr bolyp kórinýi múmkin, biraq eger siz ózińizge naqty úmitter men maqsattar qoısańyz, jetistikke jete alasyz. Til úırený saparyńyzdy basqarylatyn kezeńderge bólińiz jáne ózińizge shydamdy bolyńyz.
2. Oqý seriktesin tabyńyz: onlaın oqytý seriktesin nemese orys tilinde sóıleıtin dosyńyzdy tabyńyz, ol sizge sóıleý jáne aıtylý jattyǵýlaryn jasaýǵa kómektesedi.
3. Orys mádenıetine enińiz: kitap oqyńyz, fılmder men teleshoýlardy kórińiz, podkasttar men mýzykany tyńdańyz jáne til men onyń mádenı konteksti arasynda baılanys ornatýǵa tyrysyńyz.
4. Orys tilindegi sabaqtarǵa qatysyńyz: orys tilindegi betpe-bet nemese onlaın sabaqtar negizderdi úırenýdiń jáne muǵalimnen nemese ana tilinen Keri baılanys alýdyń tamasha tásili bolýy múmkin.
5. Kartochkalar jasańyz: orys tilindegi eń kóp taralǵan sózder men sóz tirkesteri bar kartalar jasańyz. Bul tildi bekitýge jáne ony este saqtaýdy jeńildetýge kómektesedi.
6. Til úırený qoldanbasyn paıdalanyńyz: Duolingo, Memrise jáne Rosetta Stone sıaqty til úırený qoldanbalary orys tilin úırenýdiń tamasha quraldary bolyp tabylady. Olar sizge biraz qurylym beredi jáne tildi basqarylatyn bólikterge bólýge kómektesedi.
7. Praktıka, praktıka, praktıka: orys tilin shynymen meńgerýdiń jalǵyz joly-ony múmkindiginshe jıi qoldaný. Daǵdylaryńyzdy jaqsartý úshin únemi oqý, jazý, tyńdaý jáne sóıleý jattyǵýlaryn jasańyz.