Tatar Armán Aýdarma

Tatar tili-negizinen Reseı Federasıasynyń quramyna kiretin Tatarstan Respýblıkasynda sóıleıtin til. Bul túrik, ózbek jáne qazaq sıaqty basqa túrki tilderine qatysty túrki tili. Ol Ázerbaıjan, Ýkraına jáne Qazaqstannyń keıbir bólikterinde de aıtylady. Tatar tili Tatarstannyń resmı tili bolyp tabylady jáne bilim berý jáne memlekettik basqarý salasynda qoldanylady.

Reseı ımperıasynyń keńeıýimen tatar tili Tatarstan quramyna kiretin aýdandardaǵy mektepterde oqýǵa mindetti boldy. Bul onyń kúndelikti ómirde qoldanylýynyń tómendeýine ákeldi, biraq 1990 jyldary til qaıta jandandy, óıtkeni ony qoldanýdy yntalandyrý úshin kúsh salyndy.

Aýdarma týraly aıtatyn bolsaq, qujattardy tatar tiline aýdarǵysy keletinder úshin birneshe nusqa bar. Tatar tiline aýdarma jasaýdyń eń keń taraǵan tásili-tatar tilinen kásibı aýdarmashyny jaldaý. Munyń artyqshylyǵy-dáldik, óıtkeni olar tildiń núanstarymen tanys bolady. Kásibı aýdarmashylar ádette zańdy, Medısınalyq jáne qarjylyq aýdarma sıaqty belgili bir salalarda tájirıbege ıe, sondyqtan olar naqty aýdarmany qamtamasyz ete alady.

Taǵy bir nusqa - avtomattandyrylǵan aýdarma baǵdarlamasyn paıdalaný. Bul baǵdarlamalar ana tilinde sóılemeıtin adamdarǵa qujattardy tez jáne dál aýdarýǵa kómektesýge arnalǵan. Olar algorıtmderdi adamnyń aralasýynsyz sózder men sóz tirkesterin bir tilden ekinshi tilge sáıkestendirý úshin paıdalanady. Alaıda, bul baǵdarlamalar aýdarmashynyń qujatty tekserýi sıaqty dál bolmaýy múmkin.

Sondaı-aq aǵylshyn tilinen tatar tiline dál aýdarmany qamtamasyz ete alatyn onlaın aýdarma qyzmetteri bar. Bul qyzmetter kóbinese eń arzan nusqa bolyp tabylady, biraq olar kásibı aýdarmashynyń qyzmetterimen birdeı sapaǵa kepildik bere almaıdy. Eger siz tatar tiline aýdarýdyń jyldam jáne arzan sheshimin izdeseńiz, bul jaqsy nusqa bolýy múmkin. Degenmen, dáldikti qamtamasyz etý úshin bedeldi qyzmetti paıdalanǵanyńyzǵa kóz jetkizý mańyzdy.

Tatar tiline aýdarý úshin qandaı baǵytty tańdasańyz da, bolashaqta yqtımal problemalardy boldyrmaý úshin dáldikti qamtamasyz etý mańyzdy. Kásibı aýdarma ádette osy maqsatqa jetýdiń eń jaqsy tásili bolyp tabylady, biraq eger shyǵyndar máselesi týyndasa, onlaın aýdarma qyzmetteri nemese kompúterlik baǵdarlamalar kómektese alady.

Tatar tilinde qaı elder sóıleıdi?

Tatar tilinde negizinen Reseıde sóıleıdi, onda 6 mıllıonnan astam adam sóıleıdi. Ol Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkıa jáne Túrikmenstan sıaqty basqa elderde de aıtylady.

Tatar tiliniń tarıhy qandaı?

Tatar tili, sondaı-aq qazan tatar tili retinde belgili, negizinen Reseı Federasıasynyń Tatarstan Respýblıkasynda sóıleıtin qypshaq tobynyń túrki tili. Ol Reseıdiń, Ózbekstannyń jáne Qazaqstannyń basqa bólikterinde de aıtylady. Tatar tiliniń tarıhy 10 ǵasyrdan bastalady, Edil bolgarlary Islamdy qabyldap, qazirgi tatarlarǵa aınaldy. Altyn Orda kezeńinde (13-15 ǵasyrlar) tatarlar mońǵol bıliginde boldy, al tatar tili mońǵol jáne parsy tilderiniń yqpalyn sezine bastady. Ǵasyrlar boıy til túrki tiliniń basqa dıalektilerimen, sondaı-aq arab jáne parsy qaryzdarymen baılanysyna baılanysty úlken ózgeristerge ushyrady. Nátıjesinde ol óziniń jaqyn týystarynan erekshelenetin erekshe tilge aınaldy jáne kóptegen aımaqtyq dıalektiler paıda boldy. Tatar tilinde jazylǵan alǵashqy kitap 1584 jyly "dıvan-ı Lúgatı-túrik"degen atpen jaryq kórdi. 19 ǵasyrdan bastap tatar tilin belgili bir dárejede Reseı ımperıasy, sodan keıin Keńes Odaǵy moıyndady. Ol Keńes Odaǵy kezinde Tatarstanda resmı mártebege ıe boldy, biraq stalındik kezeńde basyldy. 1989 jyly tatar alfavıti kırıllısadan latyn álipbıine aýystyryldy, al 1998 jyly Tatarstan Respýblıkasy tatar tilin resmı dep jarıalady. Búginde bul tilde Reseıde, negizinen Tatar qaýymy arasynda 8 mıllıonnan astam ana tilinde sóıleıtinder sóıleıdi.

Tatar tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Gabdýlla Týkaı (1850-1913): ózbek, orys jáne tatar tilderinde jazǵan jáne tatar tili men ádebıetin nasıhattaýda mańyzdy ról atqarǵan tatar aqyny jáne dramatýrgi.
2. Aláskára Mırgazızı (17 ǵ.): tatar jazýshysy, poetıkalyq jazýdyń erekshe stılin damytqan tatar tiliniń dáýirlik gramatıkasynyń avtory.
3. Tegahıra Askanavı (1885-1951): tatar tilin zertteý onyń damýy úshin óte mańyzdy bolǵan tatar ǵalymy jáne lıngvısi.
4. Mashammedár Zarnakáev (19 ǵ.): alǵashqy zamanaýı tatar sózdigin jazǵan jáne tatar tilin standarttaýǵa kómektesken tatar jazýshysy jáne aqyny.
5. Ildar Faızı (1926-2007): tatar tilinde ondaǵan áńgimeler men kitaptar jazǵan jáne tatar ádebı tiliniń jandanýyna aıtarlyqtaı úles qosqan tatar jazýshysy jáne jýrnalısi.

Tatar tiliniń qurylymy qalaı?

Tatar tiliniń qurylymy ıerarhıalyq, tıptik aglútınatıvti morfologıasy bar. Onda tórt jaǵdaı (nomınatıvti, genıtatıvti, aıyptaýshy jáne lokatıvti) jáne úsh tuqym (erkek, áıel jáne orta) bar. Etistikter bet, san jáne kóńil-kúı boıynsha jalǵanady, al zat esimder is, jynys jáne San boıynsha eńkeıedi. Tilde aspekt, baǵyt jáne modáldilik sıaqty aspektilerdi bildire alatyn kúrdeli postelogtar men bólshekter júıesi bar.

Tatar tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Sapaly materıalǵa qol jetkize alatynyńyzǵa kóz jetkizińiz – ınternette jáne kitap dúkenderinde tatar tilin úırenýge arnalǵan kóptegen tamasha resýrstar bar, sondyqtan eń sapaly materıalǵa qol jetkize alatynyńyzǵa kóz jetkizińiz.
2. Alfavıtpen tanysyńyz – tatar tili kırıllısada jazylǵandyqtan, til úırenýge kirispes buryn biregeı alfavıtpen tanysqanyńyzǵa kóz jetkizińiz.
3. Aıtylym men ekpindi úırenińiz-tatar tilinde daýysty jáne býyndyq ekpindi ózgertýdiń kúrdeli júıesi qoldanylady, sondyqtan aıtylymdy jattyqtyryńyz jáne ekpindi jáne ekpinsiz daýystylardyń arasyndaǵy aıyrmashylyqty tanýdy úırenińiz.
4. Negizgi gramatıkalyq erejeler men qurylymdy tekserińiz – negizgi gramatıka men sóılem qurylymyn jaqsy túsiný kez-kelgen tildi meńgerýge kelgende mańyzdy.
5. Tyńdańyz, kórińiz jáne oqyńyz – tatar tilinde Tyńdaý, kórý jáne oqý sizge tildiń dybysyna úırenýge kómektesedi, sonymen qatar sózdik pen sóz tirkesterimen jumys isteýge mashyqtanady.
6. Áńgimelesý-tatar tilinde sóıleıtin adammen únemi sóılesý-kez-kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy tásili. Aldymen baıaý jáne anyq sóıleýge tyrysyńyz jáne qatelikter jiberýden qoryqpańyz.

Armán tiline aýdarma qazirgi álemdik naryqta barǵan saıyn qundy bola túsýde. Elder bir-birimen belsendi qarym-qatynas jasaı otyryp, jazbasha aýdarma qyzmetteri úlken suranysqa ıe ekeni belgili boldy. Armán tili-búkil álem boıynsha 6 mıllıonnan astam adam sóıleıtin til jáne ol kóptegen ártúrli halyqtar mádenıetiniń mańyzdy bóligi bolyp tabylady. Bul ony basqa elderdegi tutynýshylarmen baılanys ornatýǵa kómektesetin qundy bıznes quralyna aınaldyrady.

Armán tiline aýdarma qyzmetteriniń suranysqa ıe bolýynyń sebepteriniń biri-olardyń elder men tilder arasyndaǵy baılanys alshaqtyqtaryn joıý qabileti. Armenıa Eýropa men Azıa arasyndaǵy qıylysta ornalasqan, ıaǵnı ol ártúrli mádenıetter men tildermen jıi qıylysady. Tildiń ózi de óte erekshe, bul ony kórshi tilderden ońaı ajyratýǵa múmkindik beredi. Bul jiberilgen habarlamalardyń maqsatty aýdıtorıaǵa dál jetkizilýin qamtamasyz etýge kómektesedi.

Onyń mádenı mańyzdylyǵynan basqa, armán tilin qarym-qatynas tili retinde qoldanýdyń kóptegen praktıkalyq artyqshylyqtary bar. Bul ártúrli jaǵdaılarda qoldanýǵa bolatyn ońaı beıimdeletin til. Sonymen qatar, bul úırenýge salystyrmaly túrde qarapaıym til, ıaǵnı til tájirıbesi az adamdar bul tildi qoldanýda óte sátti bola alady. Sonymen qatar, keıbir basqa tilderden aıyrmashylyǵy, armán tiliniń uzaq jazbasha tarıhy bar, ıaǵnı til úırenýshilerge kómektesetin kóptegen baspa materıaldary men resýrstar bar.

Aqyrynda, armán aýdarmashylary úlken tájirıbe men senimdilikke ıe. Tildiń tanymaldyǵy artqan saıyn aýdarma mamandarynyń sany da artyp keledi. Kóptegen aýdarmashylar belgili bir salalarǵa mamandanǵan, ıaǵnı bıznes olardyń qajettilikterine sáıkes keletin aýdarmashyny taba alady. Tildiń núanstaryn túsiný tájirıbesi bul aýdarmashylardy óz habarlamalaryn beıtanys tilde dál jetkizýge tyrysatyn kompanıalar úshin baǵa jetpes etedi.

Jalpy, armán tiline aýdarma halyqaralyq deńgeıde bıznes júrgizetin kásiporyndar, mekemeler jáne jeke tulǵalar úshin óte qundy aktıv bolyp tabylady. Bul kóptegen qarym-qatynas múmkindikterin ashyp qana qoımaıdy, sonymen qatar Mádenıetter men ulttar arasyndaǵy mádenı kópir retinde qyzmet etedi. Jahandanýdyń ósýimen armán aýdarmashylary men aýdarma qyzmetterine degen qajettilik óse beredi.

Armán tilinde qaı elder sóıleıdi?

Armán tili-Armenıa men Taýly Qarabahtaǵy resmı til. Sondaı-aq, Reseı, Amerıka Qurama Shtattary, Lıvan, Fransıa, Grýzıa, Sırıa, Iran jáne Túrkıa sıaqty kóptegen elderdegi armán dıasporasynyń ókilderi sóıleıdi.

Armán tiliniń tarıhy qandaı?

Armán tiliniń ejelgi tarıhy bar, ol bizdiń dáýirimizge deıingi 5 ǵasyrdyń basynda, ol alǵash ret eski armán túrinde jazylǵan kezden bastalady. Bul eń kóne úndi-eýropalyq tilderdiń biri jáne Armenıa Respýblıkasynyń resmı tili bolyp tabylady. Tilge Armán patshalyǵy men onyń mádenıeti qatty áser etti jáne onyń kóptegen termınderi áli kúnge deıin qoldanylady.
Ǵasyrlar boıy til birqatar evolúsıalardan ótti, sonymen qatar grek, latyn, parsy jáne túrik sıaqty basqa tilderdiń yqpalynda boldy. 19 ǵasyrda armán tili aıtarlyqtaı jandandy, óıtkeni sol kezdegi ǵalymdar búkil armán dıasporasynda jáne odan tys jerlerde qoldanýǵa bolatyn standarttalǵan nusqany jasaý úshin kóp jumys jasady.
Búginde bul tilde 8 mıllıonǵa jýyq adam sóıleıdi jáne Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy, Kanadadaǵy, Germanıadaǵy, Fransıadaǵy jáne Reseıdegi kóptegen armán qaýymdastyqtarynyń negizgi tili bolyp tabylady. Ol birneshe hrıstıandyq konfesıalarda lıtýrgıalyq til retinde de qoldanylady.

Armán tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mesrop Mashtos-armán alfavıtin jasaýshy 2. Movses Horenası-armán tarıhy men ádebıetiniń izashary 3. Ovanes Týmanán-aqyn, proza jazýshysy jáne qoǵam qaıratkeri 4. Grıgor Narekası-9 ǵasyrdaǵy mıstıkalyq aqyn 5. Mkrtıch Nagash-qazirgi armán ádebıetiniń alǵashqy jazýshylarynyń biri

Armán tiliniń qurylymy qalaı?

Armán tiliniń qurylymy aglútınatıvti, ıaǵnı sózderdi ózgertý jáne gramatıkalyq erekshelikterdi bildirý úshin affıksterdi nemese jurnaq tárizdi prefıksterdi qoldanady. Qurylymdyq jaǵynan armán tili úndieýropalyq tilder otbasynyń basqa tilderine uqsas. Onda kóptegen zat esimder, kóńil-kúıler men etistik shaqtary, sondaı-aq esimdikter men etistik formalarynyń edáýir sany bar. Armán tilinde daýyssyz mýtasıalardyń keń júıesi bar.

Armán tilin qalaı durys úırenýge bolady?

1. Armán tiliniń jaqsy kýrsyn tabyńyz. Eger siz ony jaqyn jerden taba alsańyz, onlaın nemese betpe-bet kýrsty izdeńiz. Kýrstyń jan-jaqty ekenine jáne gramatıka, sóılem qurylymy men sózdik qorynyń negizderin qamtıtynyna kóz jetkizińiz.
2. Armán tilin úırenýge kirisińiz. Armán fılmderi men teleshoýlaryn kórińiz, armán mýzykasyn tyńdańyz, armán kitaptary men gazetterin oqyńyz jáne armán tilinde sóıleıtindermen sóılesýge tyrysyńyz.
3. Jattyǵý, jattyǵý, jattyǵý. Qatelikter jiberýden qoryqpańyz, bul úırenýdiń jalǵyz joly. Kún saıyn birneshe mınýt bolsa da, armán tilin úırenýge ýaqyt bólińiz.
4. Nusqaýlyq retinde onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. Internette armán tilin úırenýge kómektesetin kóptegen resýrstar bar. Tildi oqytýǵa arnalǵan veb-saıttar men forýmdardy, sondaı-aq paıdaly qoldanbalar men podkasttardy izdeńiz.
5. Bilimińizdi tekserý úshin kartalardy paıdalanyńyz. Armán sózdiginiń sózdik kartalaryn jasańyz jáne progresti baǵalaý úshin ózińizdi únemi tekserip otyryńyz.
6. Basqa oqýshylarmen sóılesińiz. Armán tilin úırenetin basqa adamdarmen onlaın nemese jeke sóılesińiz. Sol tildi Úırenetin basqa bireýmen sóılesý sizdi yntalandyrýǵa jáne qatysýǵa kómektesedi.