Tatar Vallıı Aýdarma

Tatar tili-negizinen Reseı Federasıasynyń quramyna kiretin Tatarstan Respýblıkasynda sóıleıtin til. Bul túrik, ózbek jáne qazaq sıaqty basqa túrki tilderine qatysty túrki tili. Ol Ázerbaıjan, Ýkraına jáne Qazaqstannyń keıbir bólikterinde de aıtylady. Tatar tili Tatarstannyń resmı tili bolyp tabylady jáne bilim berý jáne memlekettik basqarý salasynda qoldanylady.

Reseı ımperıasynyń keńeıýimen tatar tili Tatarstan quramyna kiretin aýdandardaǵy mektepterde oqýǵa mindetti boldy. Bul onyń kúndelikti ómirde qoldanylýynyń tómendeýine ákeldi, biraq 1990 jyldary til qaıta jandandy, óıtkeni ony qoldanýdy yntalandyrý úshin kúsh salyndy.

Aýdarma týraly aıtatyn bolsaq, qujattardy tatar tiline aýdarǵysy keletinder úshin birneshe nusqa bar. Tatar tiline aýdarma jasaýdyń eń keń taraǵan tásili-tatar tilinen kásibı aýdarmashyny jaldaý. Munyń artyqshylyǵy-dáldik, óıtkeni olar tildiń núanstarymen tanys bolady. Kásibı aýdarmashylar ádette zańdy, Medısınalyq jáne qarjylyq aýdarma sıaqty belgili bir salalarda tájirıbege ıe, sondyqtan olar naqty aýdarmany qamtamasyz ete alady.

Taǵy bir nusqa - avtomattandyrylǵan aýdarma baǵdarlamasyn paıdalaný. Bul baǵdarlamalar ana tilinde sóılemeıtin adamdarǵa qujattardy tez jáne dál aýdarýǵa kómektesýge arnalǵan. Olar algorıtmderdi adamnyń aralasýynsyz sózder men sóz tirkesterin bir tilden ekinshi tilge sáıkestendirý úshin paıdalanady. Alaıda, bul baǵdarlamalar aýdarmashynyń qujatty tekserýi sıaqty dál bolmaýy múmkin.

Sondaı-aq aǵylshyn tilinen tatar tiline dál aýdarmany qamtamasyz ete alatyn onlaın aýdarma qyzmetteri bar. Bul qyzmetter kóbinese eń arzan nusqa bolyp tabylady, biraq olar kásibı aýdarmashynyń qyzmetterimen birdeı sapaǵa kepildik bere almaıdy. Eger siz tatar tiline aýdarýdyń jyldam jáne arzan sheshimin izdeseńiz, bul jaqsy nusqa bolýy múmkin. Degenmen, dáldikti qamtamasyz etý úshin bedeldi qyzmetti paıdalanǵanyńyzǵa kóz jetkizý mańyzdy.

Tatar tiline aýdarý úshin qandaı baǵytty tańdasańyz da, bolashaqta yqtımal problemalardy boldyrmaý úshin dáldikti qamtamasyz etý mańyzdy. Kásibı aýdarma ádette osy maqsatqa jetýdiń eń jaqsy tásili bolyp tabylady, biraq eger shyǵyndar máselesi týyndasa, onlaın aýdarma qyzmetteri nemese kompúterlik baǵdarlamalar kómektese alady.

Tatar tilinde qaı elder sóıleıdi?

Tatar tilinde negizinen Reseıde sóıleıdi, onda 6 mıllıonnan astam adam sóıleıdi. Ol Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkıa jáne Túrikmenstan sıaqty basqa elderde de aıtylady.

Tatar tiliniń tarıhy qandaı?

Tatar tili, sondaı-aq qazan tatar tili retinde belgili, negizinen Reseı Federasıasynyń Tatarstan Respýblıkasynda sóıleıtin qypshaq tobynyń túrki tili. Ol Reseıdiń, Ózbekstannyń jáne Qazaqstannyń basqa bólikterinde de aıtylady. Tatar tiliniń tarıhy 10 ǵasyrdan bastalady, Edil bolgarlary Islamdy qabyldap, qazirgi tatarlarǵa aınaldy. Altyn Orda kezeńinde (13-15 ǵasyrlar) tatarlar mońǵol bıliginde boldy, al tatar tili mońǵol jáne parsy tilderiniń yqpalyn sezine bastady. Ǵasyrlar boıy til túrki tiliniń basqa dıalektilerimen, sondaı-aq arab jáne parsy qaryzdarymen baılanysyna baılanysty úlken ózgeristerge ushyrady. Nátıjesinde ol óziniń jaqyn týystarynan erekshelenetin erekshe tilge aınaldy jáne kóptegen aımaqtyq dıalektiler paıda boldy. Tatar tilinde jazylǵan alǵashqy kitap 1584 jyly "dıvan-ı Lúgatı-túrik"degen atpen jaryq kórdi. 19 ǵasyrdan bastap tatar tilin belgili bir dárejede Reseı ımperıasy, sodan keıin Keńes Odaǵy moıyndady. Ol Keńes Odaǵy kezinde Tatarstanda resmı mártebege ıe boldy, biraq stalındik kezeńde basyldy. 1989 jyly tatar alfavıti kırıllısadan latyn álipbıine aýystyryldy, al 1998 jyly Tatarstan Respýblıkasy tatar tilin resmı dep jarıalady. Búginde bul tilde Reseıde, negizinen Tatar qaýymy arasynda 8 mıllıonnan astam ana tilinde sóıleıtinder sóıleıdi.

Tatar tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Gabdýlla Týkaı (1850-1913): ózbek, orys jáne tatar tilderinde jazǵan jáne tatar tili men ádebıetin nasıhattaýda mańyzdy ról atqarǵan tatar aqyny jáne dramatýrgi.
2. Aláskára Mırgazızı (17 ǵ.): tatar jazýshysy, poetıkalyq jazýdyń erekshe stılin damytqan tatar tiliniń dáýirlik gramatıkasynyń avtory.
3. Tegahıra Askanavı (1885-1951): tatar tilin zertteý onyń damýy úshin óte mańyzdy bolǵan tatar ǵalymy jáne lıngvısi.
4. Mashammedár Zarnakáev (19 ǵ.): alǵashqy zamanaýı tatar sózdigin jazǵan jáne tatar tilin standarttaýǵa kómektesken tatar jazýshysy jáne aqyny.
5. Ildar Faızı (1926-2007): tatar tilinde ondaǵan áńgimeler men kitaptar jazǵan jáne tatar ádebı tiliniń jandanýyna aıtarlyqtaı úles qosqan tatar jazýshysy jáne jýrnalısi.

Tatar tiliniń qurylymy qalaı?

Tatar tiliniń qurylymy ıerarhıalyq, tıptik aglútınatıvti morfologıasy bar. Onda tórt jaǵdaı (nomınatıvti, genıtatıvti, aıyptaýshy jáne lokatıvti) jáne úsh tuqym (erkek, áıel jáne orta) bar. Etistikter bet, san jáne kóńil-kúı boıynsha jalǵanady, al zat esimder is, jynys jáne San boıynsha eńkeıedi. Tilde aspekt, baǵyt jáne modáldilik sıaqty aspektilerdi bildire alatyn kúrdeli postelogtar men bólshekter júıesi bar.

Tatar tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Sapaly materıalǵa qol jetkize alatynyńyzǵa kóz jetkizińiz – ınternette jáne kitap dúkenderinde tatar tilin úırenýge arnalǵan kóptegen tamasha resýrstar bar, sondyqtan eń sapaly materıalǵa qol jetkize alatynyńyzǵa kóz jetkizińiz.
2. Alfavıtpen tanysyńyz – tatar tili kırıllısada jazylǵandyqtan, til úırenýge kirispes buryn biregeı alfavıtpen tanysqanyńyzǵa kóz jetkizińiz.
3. Aıtylym men ekpindi úırenińiz-tatar tilinde daýysty jáne býyndyq ekpindi ózgertýdiń kúrdeli júıesi qoldanylady, sondyqtan aıtylymdy jattyqtyryńyz jáne ekpindi jáne ekpinsiz daýystylardyń arasyndaǵy aıyrmashylyqty tanýdy úırenińiz.
4. Negizgi gramatıkalyq erejeler men qurylymdy tekserińiz – negizgi gramatıka men sóılem qurylymyn jaqsy túsiný kez-kelgen tildi meńgerýge kelgende mańyzdy.
5. Tyńdańyz, kórińiz jáne oqyńyz – tatar tilinde Tyńdaý, kórý jáne oqý sizge tildiń dybysyna úırenýge kómektesedi, sonymen qatar sózdik pen sóz tirkesterimen jumys isteýge mashyqtanady.
6. Áńgimelesý-tatar tilinde sóıleıtin adammen únemi sóılesý-kez-kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy tásili. Aldymen baıaý jáne anyq sóıleýge tyrysyńyz jáne qatelikter jiberýden qoryqpańyz.

Ýels tilinen aýdarma-Ýels halqy úshin Ýels tilinde jáne odan tys jerlerde qarym-qatynasty qamtamasyz etetin mańyzdy qyzmet. Bul Ýels tilder qaýymdastyǵynyń da, Jalpy Ýelstiń de mańyzdy bóligi.

Eýropadaǵy eń kóne tiri tilderdiń biri retinde Ýels tili saqtalýy jáne qurmettelýi kerek baı muraǵa ıe. Ýels jáne basqa tilderge aýdarmalardy usyna otyryp, Ýels tilinde sóıleıtinder ana tilinde qol jetimdi emes aqparat pen materıaldarǵa qol jetkize otyryp, álem halqynyń bir bóligi bolyp qala alady.

Ýels tiline aýdarma qyzmetin tańdaǵanda, siz tańdaǵan kompanıanyń Ýels tiline aýdarýda belgili bir tájirıbesi bar ekenine kóz jetkizý mańyzdy. Sonymen qatar, aýdarmanyń joǵary standartyna kepildik berý úshin kez kelgen aýdarmashynyń basqarý organynda tirkelgenine kóz jetkizý mańyzdy.

Dáldikke keletin bolsaq, Ýels tilinen aýdarmashynyń qajetti biliktiligi men Ýelsten basqa tilge jáne kerisinshe aýdarý tájirıbesi bar ekenine kóz jetkizý mańyzdy. Bul kez-kelgen túsinispeýshilikter men qatelikterdi boldyrmaıdy, sonymen qatar sońǵy Ýels termınologıasyn qoldana otyryp aýdarmanyń dáldigin qamtamasyz etedi.

Ýels tilinen aýdarmashy tabýǵa keletin bolsaq, kóptegen kompanıalar men qyzmetter bar. Dúkenge barý jáne aqsha úshin eń jaqsy qundylyqty alǵanyńyzǵa kóz jetkizý, sondaı-aq kez kelgen aýdarmashynyń biliktiligi men bedelin tekserý mańyzdy.

Aýdarmalardan basqa, Ýels aýdarma kompanıasy usynatyn kez kelgen qosymsha qyzmetterdi qarastyrǵan jón. Mysaly, kóptegen kompanıalar jumys suhbatyna nemese iskerı hat almasýǵa qujattardy jibergen kezde baǵa jetpes bolýy múmkin túzetý, óńdeý jáne pishimdeý qyzmetterin usynady.

Saıyp kelgende, Ýels tilinen aýdarma - bul Ýels tilinde sóıleıtinderge óz tiliniń dáldigi men sapasyna nuqsan keltirmesten qorshaǵan álemmen tolyq qarym-qatynas jasaýǵa múmkindik beretin baǵa jetpes qyzmet. Senimdi jáne tájirıbeli aýdarmashy Ýelstegi barlyq qujattarǵa laıyqty qurmetpen qaraýdy qamtamasyz etedi.

Ýels tilinde qaı elder sóıleıdi?

Ýels tilinde negizinen Ýelste sóıleıdi, degenmen keıbir Ýels tilinde sóıleıtinder Anglıada, Shotlandıada, Irlandıada jáne basqa elderde de bar.

Ýels tiliniń tarıhy qandaı?

Ýels bizdiń zamanymyzdyń 43 jyly Rım shapqynshylyǵyna deıin Ulybrıtanıada sóılegen brıtan tilinen shyqqan dep esepteledi. 6 ǵasyrǵa qaraı ol 11 ǵasyrdyń aıaǵyna deıin poezıa men ádebıette qoldanylǵan ejelgi vellıge aınaldy. Orta Ýels 12 ǵasyrda paıda boldy, odan keıin 15-16 ǵasyrlarda qazirgi Ýels tili paıda boldy. 1993 jylǵy Ýels týraly zań Ýels tiline Ýelste resmı mártebe berdi jáne búginde Ýels tilinde sóıleıtinderdiń 20% - dan astamy ony úıde paıdalanady.

Ýels tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Áýlıe Devıd (b.z. 500 j.): Ýelstiń qamqorshysy jáne birneshe monastyrlardyń negizin qalaýshy, ol Ýels tili men onyń ádebıetin taratýǵa kómektesken.
2. Ýılám Salsberı (1520– 1584): ol Ýelstiń alǵashqy sózdikteriniń birin, aǵylshyn jáne Ýels tilderindegi sózdikti (1547) shyǵardy jáne Ýelstiń standarttalǵan túrin qurýda jáne nasıhattaýda mańyzdy ról atqardy.
3. Dafıdd Nanmor (1700-1766): yqpaldy aqyn, ol tanymal aǵylshyn avtorlarynyń shyǵarmalaryn Ýels tiline aýdarý arqyly Ýels ádebıetin jasaýǵa kómektesti.
4. Ledı Sharlotta qonaq (1812– 1895): ol "Mabınogıon"dep atalatyn Ýels ertegileri jınaǵynyń aýdarmalarymen tanymal.
5. Sonders Lúıs (1893 – 1985): kórnekti Ýels aqyny, dramatýrg jáne saıası belsendi, ol Ýels tili men mádenıetiniń mártebesin kóterýdiń negizgi jaqtaýshysy boldy.

Ýels tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Ýels tili kelt tilderiniń Brıtan tarmaǵyna jatady. Bul joǵary ıkemdiligi bar til, etistiktiń jalǵaýy men zat esimniń eki formasynyń bolýy eń mańyzdy. Ýels zat esimderi jynyspen (erkek, áıel jáne orta jynys), sondaı-aq sanmen (jekeshe jáne kópshe) belgilenedi. Ýels tilindegi etistikterdiń segiz shaq jáne tórt aspektisi, sondaı-aq ótken jáne ótken emes formalary bar.

Ýelsti eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Tildik kýrstan bastańyz – meıli ol onlaın kýrs bolsyn, kitap bolsyn, tipti jergilikti kolejde nemese Qaýymdastyq tobynda bolsyn, kýrsqa qatysý Ýels tilin qurylymdy jáne dál úırenýdiń eń jaqsy tásili bolýy múmkin.
2. Ýels tilinde sóıleıtin dostar tabyńyz-siz sóıleı alatyn Ýels tilinde sóıleıtinderdiń bolýy tildi durys úırený úshin óte mańyzdy.
3. Ýels mýzykasyn tyńdańyz jáne Ýels teledıdaryn kórińiz - Ýels tilinde sóıleıtindermen fılmderdi tyńdaý jáne kórý sizge durys aıtylymdy, sondaı-aq birneshe jańa sózderdi úırenýge kómektesedi!
4. Ýels tilindegi kitaptar men gazetterdi oqyńyz – oqý - sózdik qoryńyzdy tolyqtyrýdyń jáne Ýelstiń qalaı jumys isteıtinin jaqsy túsinýdiń tamasha tásili.
5. Mádenıetke enińiz-Ýels mádenıetke berik engen, sondyqtan Ýelske baryp, onyń erekshe mýzykasyn, festıválderin, taǵamdary men is-sharalaryn tamashalańyz.