Evreı Chývash Aýdarma

Sońǵy jyldary evreı aýdarmashylaryna suranys artyp keledi

Evreı tiline aýdarýǵa suranys artyp keledi, óıtkeni kóptegen kásiporyndar ózderi men sheteldegi seriktes uıymdar arasyndaǵy tildik kedergini eńserý qyzmetterin qajet etedi. Buryn bul dinı mátinderdi aýdarýmen shektelgen, biraq qazirgi álemde Mádenıetaralyq komýnıkasıanyń úlken ósýi baıqalady, bul evreı aýdarmashylaryna degen qajettiliktiń artýyna ákeledi.

Álemdegi eń kóne tilderdiń biri retinde evreı tili bir ýaqytta kúrdeli jáne núanstarǵa toly. Bul sonymen qatar Izraıldiń resmı tili, bul jahandyq bıznes úshin senimdi evreı aýdarma qyzmetterine qol jetkizýdi mańyzdy etedi. Dúnıe júzinde 9 mıllıonnan astam adam sóıleıtindikten, olardyń qujattaryn, veb-saıttaryn, qoldanbalaryn nemese tipti evreı tilinen nemese odan elektrondyq hattardy aýdarýǵa kómek qajet bolýy múmkin áleýetti klıentter tapshylyǵy joq.

Alaıda, onyń kúrdeliligine baılanysty evreı tiline aýdarý qıyn mindet bolýy múmkin. Aýdarmashy tildiń ózin erkin meńgerip qana qoımaı, sonymen qatar ártúrli mádenıetter men aımaqtarda qoldanylatyn názik núanstar men dıalektilerdi bilýi kerek. Sonymen qatar, evreı gramatıkasy aǵylshyn tilinen aıtarlyqtaı erekshelenedi, sondyqtan aýdarmashy túpnusqa mátinniń maǵynasyn dál jetkizý úshin ekeýimen de tanys bolýy kerek.

Baqytymyzǵa oraı, tájirıbeli evreı aýdarmashylary búkil álemde keńinen qol jetimdi. Siz ózińizdiń halyqaralyq iskerlik operasıalaryńyzǵa kómektesý úshin arnaıy aýdarmashy izdep júrsiz be nemese qujattardy bir rettik aýdarýǵa kómektesetin adam izdeseńiz de, sizge kómektese alatyn bilikti maman taba alasyz.

Ivrıt tilindegi aýdarmaǵa ıe bolý kóptegen paıdaly múmkindikterge jol ashady - zańdy jáne medısınalyq, qarjylyq jáne mádenı. Jazbasha aýdarma qyzmetterine suranys artyp kele jatqandyqtan, osy salada sapaly aýdarmashylarǵa degen qajettilik te artady. Tájirıbeli mamandar kóp jumys tabatyny sózsiz, al aýdarma isine jańadan kelgender ózderiniń daǵdylaryn keńeıtý arqyly ósip kele jatqan suranysty paıdalana alady.

Evreı tilinde qaı elder sóıleıdi?

Izraılde, AQSH-ta, Kanadada, Fransıada jáne Argentınada evreı tilinde sóıleıdi. Sonymen qatar, ol kóptegen basqa elderde, sonyń ishinde Ulybrıtanıada, Germanıada, Shvesıada jáne Bolgarıada dinı maqsatta qoldanylady.

Evreı tiliniń tarıhy qandaı?

Evreı tiliniń ejelgi jáne ańyzǵa aınalǵan tarıhy bar. Bul evreılerdiń jeke basy men mádenıetiniń ajyramas bóligi bolyp tabylatyn álemdegi eń kóne tiri tilderdiń biri. Evreı tiliniń eń erte túri bizdiń dáýirimizge deıingi 12 ǵasyrda Palestına aımaǵynda paıda bolǵan dep esepteledi. Evreı tili Injil kezeńinde ızraıldikterdiń negizgi tili boldy, keıinirek ol ravvındik ádebıet pen duǵa tiline aınaldy.
Bizdiń dáýirimizge deıingi 586-538 jyldary Vavılon tutqyny kezinde evreıler keıbir akkadtyq qaryzdardy qabyldady. 70 jyly ekinshi ǵıbadathana qulaǵannan keıin evreı tili kúndelikti qoldanysta birtindep quldyraı bastady jáne aýyzeki til birtindep evreı-Palestına arameı jáne ıdısh sıaqty ártúrli dıalektilerge aınaldy. Evreı tilin qoldaný 19 ǵasyrda sıonısik ıdeologıanyń paıda bolýymen jáne 1948 jyly qazirgi Izraıl memleketiniń qurylýymen qaıta jandandy. Búginde Izraılde jáne búkil álemde mıllıondaǵan adamdar evreı tilinde sóıleıdi.

Evreı tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Elıezer Ben-Ehýda (1858-1922): "Qazirgi evreı tiliniń ákesi" degen atpen belgili Ben-Ehýda evreı tiliniń qaıta jandanýynda mańyzdy ról atqardy, ol is júzinde aýyzeki til retinde joǵalyp ketti. Ol evreı tiliniń alǵashqy zamanaýı sózdigin jasady, standarttalǵan emle júıesin jasady jáne til týraly bilimdi taratýǵa kómektesetin ondaǵan kitaptardyń avtory boldy.
2. Musa Mendelson (1729-1786): evreı jáne nemis tilinde sóıleıtin halyqtyń keń tobynyń evreı mádenıetimen tanysqan nemis evreıi. Onyń Taýratty evreı tilinen nemis tiline aýdarýy mátindi kópshilikke jetkizdi jáne evreılerdiń Eýropada tanylýyn arttyrýǵa kómektesti.
3. Haım Nahman Bıalık (1873-1934): Izraıldiń kórnekti aqyny jáne ǵalymy Bıalık evreı ádebıetin modernızasıalaýdyń jáne evreı ádebıetiniń baı dástúrin qurýdyń basty jaqtaýshysy boldy. Ol osy tilde ondaǵan klasıkalyq shyǵarmalar jazdy jáne qazirgi kezde keńinen qoldanylatyn jańa evreı sózderi men sóz tirkesterin engizdi.
4. Ezra Ben-Iehýda (1858-1922): Elıezerdiń Uly, bul lıngvıs jáne leksıkograf ákesiniń jumysyn qabyldap, ony jalǵastyrdy. Ol alǵashqy evreı tezaýrýsyn jasady, evreı gramatıkasy týraly kóp jazdy jáne evreı tilindegi alǵashqy zamanaýı gazettiń avtory boldy.
5. Haım Nahman Bıalık (1873-1934): Haım aǵasy Haım da evreı tiliniń damýyna úlken úles qosty. Ol evreı ádebıetine mamandanǵan jáne ıvrıt tilinde anyqtamalyq kitaphana qurǵan tanymal ádebıet synshysy boldy. Ol sonymen qatar klasıkalyq shyǵarmalardy eýropalyq tilderden evreı tiline aýdarýǵa jaýapty boldy.

Evreı tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Evreı tili semıt tili bolyp tabylady jáne abdjad jazý júıesin ustanady. Ol evreı alfavıtin paıdalanyp ońnan solǵa qaraı jazylǵan. Evreı sóılemindegi sózderdiń negizgi tártibi–etistik-sýbekt-obekt. Zat esimder, syn esimder, esimdikter men ústeýler jynysyna, sanyna jáne/nemese ıelenýine qaraı eńkeıedi. Etistikter bet, San, jynys, shaq, kóńil-kúı jáne aspekt úshin biriktirilgen.

Evreı tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıtten bastańyz. Áripterdi oqýǵa, aıtýǵa jáne jazýǵa yńǵaıly bolyńyz. 2. Evreı gramatıkasynyń negizderin bilińiz. Etistikterdi konúgasıalaýdan jáne zat esimderdi septeýden bastańyz. 3. Sózdik qoryńyzdy keńeıtińiz. Aptanyń kúnderi, aılar, sandar, jalpy tirkester men órnekter sıaqty negizgi sózderdi bilińiz. 4. Ana tilinde sóıleıtin adammen evreı tilinde sóılesýge mashyqtanyńyz. Áńgimelesý-úırenýdiń eń jaqsy tásilderiniń biri! 5. Evreı mátinderin oqyp, sýbtıtrleri bar evreı beınelerin qarańyz. 6. Evreı mýzykasy men aýdıo jazbalaryn tyńdańyz. 7. Evreı tilindegi onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. Evreı tilin úırenýge arnalǵan kóptegen paıdaly veb-saıttar men qosymshalar bar. 8. Evreı tilin kúndelikti ómirińizdiń bir bóligine aınaldyryńyz. Bul tildi kúndelikti ómirge engizý ony tezirek úırenýge kómektesedi.

Chývash aýdarmasy, Chývash translıterasıasy dep te atalady, chývash tilinde sóılesý úshin qoldanylatyn aýdarmanyń mamandandyrylǵan túri. Bul til Reseı men Ýkraınanyń keıbir aımaqtarynda turatyn chývash halqynyń týǵan jeri. Bul mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tilderiniń biri, ony aýdarma úshin mańyzdy tilge aınaldyrady.

Chývash tilinen nemese odan durys aýdarý úshin translıterasıanyń kúrdeli formalaryn túsiný óte mańyzdy. Sebebi Chývash alfavıti latyn alfavıtinen erekshelenedi, ol negizinen eýropalyq tilder úshin qoldanylady. Nátıjesinde, sıaqty kırıll áripteri bar sózder A, B, K, Ý, oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin olardyń latyn balamalaryna aınalýy kerek.

Chývash tiline aýdarý prosesi birneshe kezeńnen turady. Birinshiden, aýdarmashy bastapqy jáne maqsatty tilderdi jaqsy bilýi kerek. Olar sóılemniń qurylymyn, bastapqy tildiń maǵynasy men aıtylýyn túsinýi kerek. Sodan keıin olar gramatıkalyq erejeler men maqsatty til sóılemderiniń qurylymyn eskere otyryp, ony maqsatty tilde durys jetkize alýy kerek.

Aýdarma aıaqtalǵannan keıin aýdarmashy túpnusqa mátindi aýdarylǵan nusqamen Muqıat salystyrýy kerek. Bul aýdarmanyń dál bolýyn jáne josparlanǵan habarlamany durys jetkizýin qamtamasyz etedi. Aýdarmashy sonymen qatar kez-kelgen mádenı siltemeler men jargon sózderdiń aýdarmasynyń durystyǵyna kóz jetkizý úshin qosymsha tekserýler júrgizýge jaýapty.

Chývash tilin úırengisi keletinder úshin onlaın jáne ýnıversıtetterde ártúrli kýrstar bar. Degenmen, tildi úırený Chývash tiline aýdarmany tolyq túsinýdi qamtamasyz etpeıtinin túsiný mańyzdy. Translıterasıanyń qyr-syryn kóp jyldyq tájirıbe men berilgendiktiń arqasynda ǵana ıgerýge bolady.

Tutastaı alǵanda, Chývash tiline aýdarý-eger siz Chývash halqymen qarym-qatynas jasaǵyńyz kelse, meńgerýińiz kerek mańyzdy daǵdy. Durys kózqaras pen bilimniń arqasynda bul kóp ýaqytty qajet etedi, biraq paıda ákeledi.

Chývash tilinde qaı elder sóıleıdi?

Chývash tili negizinen Reseıdiń Chývash Respýblıkasynda, sondaı-aq Reseıdegi Marıı El, Tatarstan jáne Ýdmýrtıanyń keıbir aýdandarynda, sondaı-aq Qazaqstan men Ýkraınada sóıleıdi.

Chývash tiliniń tarıhy qandaı?

Chývash tili-Reseı Federasıasynda shamamen 1,5 mıllıon adam sóıleıtin túrki tili. Bul túrki tilderiniń oǵyr tarmaǵynyń tiri qalǵan jalǵyz ókili. Tarıhı turǵydan bul til negizinen Reseıdiń Edil aımaǵynda ornalasqan Chývashıa Respýblıkasy dep atalatyn aýdandarda aıtyldy.
Chývash tiliniń qujattalǵan tarıhyn 13 ǵasyrdan bastaýǵa bolady, eń alǵashqy jazbasha eskertýler 14-15 ǵasyrlardaǵy qoljazbalardan tabylǵan. Bul qoljazbalardyń kópshiligi ýaqyt óte kele tildiń aıtarlyqtaı ózgeriske ushyraǵanyn kórsetedi. 15 ǵasyrda Chývash tiline Altyn Ordanyń kórshiles tatar tili qatty áser etti jáne eski tatar alfavıtimen jazyldy.
18 ǵasyrda Chývash alfavıtin orys ǵalymy Semen Remezov qurdy, ol ony kırıllısaǵa negizdedi. Bul jańa alfavıt 19 ǵasyrdyń basynda alǵashqy basylǵan Chývash kitaptaryn jasaý úshin qoldanyldy. 19 ǵasyrdyń aıaǵynda chývash tili Reseı ımperıasynyń resmı tili retinde tanyldy jáne osy kezeńde basqa da ádebı shyǵarmalar jasaldy.
Chývash tilinde olar qazirgi kezde de sóıleı beredi, sonymen qatar Chývashıa Respýblıkasynyń keıbir mektepterinde sabaq beredi. Sondaı-aq, Reseıde de, shetelde de tildi saqtaý jáne nasıhattaý boıynsha belsendi kúsh-jiger jumsalýda.

Chývash tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mıhaıl Vasılevıch Iakovlev-tildiń alǵashqy keshendi gramatıkasyn jasaǵan Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń lıngvısi jáne profesory.
2. Iakov Kostúkov-lıngvıs jáne Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń profesory, kóptegen eńbekterdi redaksıalaý jáne jarıalaý arqyly tildi modernızasıalaýǵa úles qosty.
3. Nıkolaı Zıberov-Chývash tiline latyn grafıkasyn engizýge qosqan úlken úles.
4. Vasılıı Peskov-1904 jyly Chývash tilinen alǵashqy mektep oqýlyǵyn jasaǵan muǵalim.
5. Oleg Bessonov-tildiń ártúrli dıalektilerin biriktirý úshin jumys istegen zamanaýı standartty Chývash tilin damytýdaǵy yqpaldy tulǵa.

Chývash tiliniń qurylymy qalaı?

Chývash tili túrki tilder otbasyna jatady. Bul sózderdiń túbir sózge birqatar prefıkster men jurnaqtar qosý arqyly jasalatynyn bildiretin aglútınatıvti til. Sózderdiń reti, ádette, sýbekt-obekt-etistik, sóılem ishindegi sózderdiń salystyrmaly túrde erkin reti bar. Zat esimder eki túrge bólinedi jáne sandy, jaǵdaıdy jáne senimdilikti kórsetý úshin synyptyq jurnaqtardy paıdalanady. Etistikter sóılemniń taqyrybyna sáıkes keledi jáne shaq pen aspektige baılanysty jalǵanady.

Chývash tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıt, aıtylý jáne negizgi gramatıka sıaqty tildiń negizderin úırenýden bastańyz. Internettegi birneshe keremet resýrstar bar, mysaly Chuvash.org nemese Chuvash.eu bul sizge kómektese alady.
2. Aýyzeki sózder men sóz tirkesteriniń negizin tez qurý úshin ana tilinde sóıleıtin aýdıo jazbalar men sóılem mysaldaryn qoldanyńyz. Radıo baǵdarlamalaryn tyńdańyz jáne chývash tilinde fılmder men telebaǵdarlamalardy kórińiz. Erkin bolý jáne oǵan yńǵaıly bolý úshin til úırenýge kirisińiz.
3. Ana tilinde sóıleıtindermen jeke nemese onlaın forýmdarda úırengenderińizdi oryndańyz. Bul Sizge jergilikti núanstardy túsinýge jáne mádenıet týraly túsinik alýǵa kómektesedi.
4. Sózdik pen gramatıkany jaqsartý úshin Chývash tilindegi kitaptar men gazetterdi oqyńyz. Neǵurlym kóp oqysańyz, túsinigińiz ben gramatıkańyz soǵurlym jaqsy bolady.
5. Sońynda, oqýyńyzdy chývash tilinde mátin jazý, Chývash onlaın forýmdaryna qatysý jáne emtıhanǵa daıyndyq sıaqty árekettermen tolyqtyryńyz. Bul sizge tildi myqtap meńgerýge kómektesedi.