Khmer Chývash Aýdarma

Khmer tili-Kambodjanyń resmı tili, búkil álem boıynsha 16 mıllıonnan astam adam sóıleıdi. Til avstroazıalyq tilder otbasyna jatady, oǵan Vetnam jáne Mon-khmer, mysaly, khmer jáne mon-mon tilderi kiredi. Khmer tili óziniń jazý júıesiniń arqasynda Ońtústik-Shyǵys Azıadaǵy týystarynyń arasynda erekshe. Kambodjadaǵy azamattyq soǵys kezinde basqarýshy Komýnıstik partıamen tarıhı baılanysy úshin "khmer qyzyldary" dep atalatyn khmer alfavıti sıllabıkalyq jazý úshin daýyssyz áripter men dıakrıtıkterdiń tirkesimin qoldanady.

Dıakrıtıkanyń bolýyna qaramastan, khmer jazýyn basqa Shyǵys Azıa tilderimen salystyrǵanda úırený ońaı. Áripter rettelgen, bul oqýdy jeńildetedi. Bul basqa tilderge aýdarmalarmen salystyrǵanda khmer tiline aýdarýdy jeńildetýge kómektesedi.

Khmer tilinen aýdarma qyzmetteri Kambodjada týrızm men iskerlik múmkindikterdiń ósýine baılanysty suranysqa ıe. Nátıjesinde aǵylshyn jáne khmer tilderi arasyndaǵy alshaqtyqty joıýǵa kómektesetin kóptegen aýdarma kompanıalary paıda boldy.

Khmer tilindegi aýdarma kompanıasyn tańdaǵanda aýdarmashynyń tájirıbesin jáne onyń til týraly bilimin eskerý qajet. Sondaı-aq, aýdarmashynyń mádenıetti jaqsy biletinine jáne tildiń basqa jaǵdaıda nazardan tys qalýy múmkin keıbir núanstaryn bólip kórsetetinine kóz jetkizý mańyzdy.

Sonymen qatar, aýdarma kompanıasynyń dál jáne ýaqtyly aýdarmalardy usynatynyna kóz jetkizý mańyzdy. Bul Kambodjadaǵy kásiporyndarmen nemese jeke tulǵalarmen qarym-qatynas kezinde sheshýshi bolýy múmkin. Dáldik iskerı qujattar men kelisimsharttar úshin mańyzdy, sondyqtan khmer tilinen senimdi aýdarmashylarǵa aqsha salǵan jón.

Sońynda, básekege qabiletti baǵany usynatyn aýdarma kompanıasyn tabý mańyzdy. Kóptegen kompanıalar khmer tilinen aýdarma qyzmetin usynatyndyqtan, eń jaqsy mámileni alý úshin dúken aralap, baǵalardy salystyrǵan jón.

Khmer tilinen aýdarma qyzmetteri Kambodjada bıznes júrgizgisi keletin jeke adamdar men bıznes úshin baǵa jetpes bolýy múmkin. Tıisti aýdarmashynyń kómegimen olar qarym-qatynastyń dál jáne mádenı dástúrlerge sáıkes kelýin qamtamasyz ete alady. Sondyqtan, eger sizge qajettilik týyndasa, khmer tilinen aýdarma qyzmetterine júginýden tartynbańyz.

Khmer tilinde qaı elder sóıleıdi?

Khmer tili negizinen Kambodjada sóıleıdi. Ol basqa eldermen qatar Vetnam men Taılandta da sóıleıdi.

Khmer tiliniń tarıhy qandaı?

Khmer tili-Kambodjada, Vetnamda, Taılandta jáne Fransıada shamamen 16 mıllıon adam sóıleıtin avstroazıalyq til. Bul bizdiń dáýirimizdiń birinshi ǵasyrynan beri aımaqta qoldanylyp kele jatqan Kambodjanyń resmı tili..
Khmer tilindegi eń alǵashqy jazýlar bizdiń zamanymyzdyń 7 ǵasyryna jatady, biraq bul til áldeqaıda uzaq ómir súrgen bolýy múmkin. VII ǵasyrǵa deıingi ǵasyrlarda khmer ımperıasynda sanskrıt tilinde sóıleıtin Úndistan halqy basym boldy. 8 ǵasyrǵa qaraı khmer tili bólek dıalekt retinde erekshelene bastady.
Khmer tiline 9 ǵasyrda Úndistannyń ońtústiginen úndi býdda mısıonerleri ákelgen palı tili qatty áser etti. Palı men sanskrıttiń áseri aımaqtyń avstroazıalyq tilimen úılesip, qazirgi khmer tilin týdyrdy.
Sodan beri khmer tili tanymal bola bastady jáne qazirgi ýaqytta Kambodjada eń kóp taralǵan til bolyp tabylady. Bul sonymen qatar Ońtústik-Shyǵys Azıa memleketteri qaýymdastyǵynyń (ASEAN) resmı tilderiniń biri.

Khmer tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Prea Ang Eng (17 ǵ.): khmer tarıhyndaǵy mańyzdy tulǵa, Prea Ang Eng tildi saqtaý men nasıhattaýda mańyzdy ról atqarǵan birneshe eńbekter jazdy. Ol Ońtústik-Shyǵys Azıada alǵashqy baspa mashınasyn qurǵan, sonymen qatar khmer tiliniń jazbasha nusqasyn engizgen.
2. Kimniń Chankırıri (19 ǵasyrdyń aıaǵy): kimniń Chankırıri khmer tiliniń qazirgi damýyndaǵy eń mańyzdy tulǵalardyń biri bolyp sanalady. Ol osy ýaqytqa deıin qoldanylyp kele jatqan devanagarı jazýyna negizdelgen jazý júıesin jasady jáne emle men gramatıkany standarttaýǵa jaýapty boldy.
3. Thong Hı (20 ǵasyrdyń basy): Thong Hı khmer sózdigin jasaýdaǵy jańashyl jumysymen tanymal. Onyń sózdigi 1923 jyly jaryq kórdi jáne áli kúnge deıin khmer tiline silteme retinde keńinen qoldanylady.
4. Qurmetti Chýon Nat (20 ǵ.): Vat Botým Vaddaı ǵıbadathanasynyń rektory, Qurmetti Chýon NAT khmer tilin saqtaý jáne nasıhattaý jónindegi jumysy úshin úlken qurmetke ıe. Ol khmer tilinde býddıstik ilimmen alǵashqylardyń biri bolyp bólisti jáne kóbinese khmer mádenıetin saqtaýǵa kómektesken.
5. Haı Kantýl (21 ǵasyr): búgingi kúnge deıin khmer tilindegi eń yqpaldy tulǵalardyń biri, Haı Kantýl - profesor jáne lıngvıs, ol khmer tilin bilim berýde qoldanýdy nasıhattaý úshin tynymsyz jumys istedi. Ol khmer tili boıynsha birneshe oqýlyqtar ázirledi jáne khmer quqyǵyn qorǵaýshy bolyp tabylady.

Khmer tiliniń qurylymy qalaı jumys isteıdi?

Khmer tili-MON-khmer sýbfamılıasyna jatatyn avstroazıalyq til. Bul sózderdiń sýbektıvti-etistik-Obektilik reti bar jáne predlogtardyń ornyna keıingi sózderdi qoldanatyn analıtıkalyq til. Onda ár túrli prefıkster, jurnaqtar jáne ınfıksıvti aınalymdar bar baı affıks júıesi bar. Onyń zat esimderi sanmen, al etistikter bet, San, aspekt, daýys jáne kóńil - kúımen belgilenedi. Sondaı-aq, ártúrli mánderdi ajyratý úshin qoldanylatyn bes tondy tonaldy júıe bar.

Khmer tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıtti úırenýden bastańyz: khmer tili abýgıd álipbıin qoldana otyryp jazylǵan aksar khmer, sondyqtan áriptermen jáne olardyń ártúrli formalarymen tanysýdan bastaý kerek. Alfavıtti úırenýge kómektesetin resýrstardy Internetten taba alasyz.
2. Negizgi sózdik qoryn meńgerińiz: alfavıtpen tanysqannan keıin khmer tilindegi negizgi sózder men sóz tirkesterin úırený úshin jumys isteı bastańyz. Sózderdi izdeý jáne aıtylý tájirıbesi úshin onlaın sózdikterdi, oqýlyqtardy jáne qoldanbalardy paıdalanýǵa bolady.
3. Sabaqqa jazylyńyz: eger siz tildi durys úırenip jatqanyńyzǵa kóz jetkizgińiz kelse, jergilikti mektepte nemese ýnıversıtette khmer tilindegi sabaqtarǵa jazylyńyz. Sabaqqa qatysý sizge suraqtar qoıýǵa jáne nusqaýshymen jattyǵýǵa múmkindik beredi.
4. Ana tilinde sóıleıtinderdi tyńdańyz: khmer tilinde qalaı sóıleıtinin bilý úshin ana tilinde sóıleıtinderdi tyńdaýǵa biraz ýaqyt jumsaýǵa tyrysyńyz. Siz khmer tilindegi teleshoýlardy nemese fılmderdi kóre alasyz, podkasttardy tyńdaı alasyz nemese sol tildegi ánderdi taba alasyz.
5. Jazý jáne sóıleý jattyǵýlaryn oryndańyz: til týraly negizgi túsinikke ıe bolǵannan keıin, khmer tilinde jazý jáne sóıleý jattyǵýlaryn bastańyz. Osy tilde oqýdy bastańyz jáne ana tilinde sóıleıtindermen sóılesýge tyrysyńyz. Bul Sizge ózińizge degen senimdilikti arttyrýǵa jáne daǵdylaryńyzdy damytýǵa kómektesedi.

Chývash aýdarmasy, Chývash translıterasıasy dep te atalady, chývash tilinde sóılesý úshin qoldanylatyn aýdarmanyń mamandandyrylǵan túri. Bul til Reseı men Ýkraınanyń keıbir aımaqtarynda turatyn chývash halqynyń týǵan jeri. Bul mıllıonnan astam adam sóıleıtin túrki tilderiniń biri, ony aýdarma úshin mańyzdy tilge aınaldyrady.

Chývash tilinen nemese odan durys aýdarý úshin translıterasıanyń kúrdeli formalaryn túsiný óte mańyzdy. Sebebi Chývash alfavıti latyn alfavıtinen erekshelenedi, ol negizinen eýropalyq tilder úshin qoldanylady. Nátıjesinde, sıaqty kırıll áripteri bar sózder A, B, K, Ý, oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin olardyń latyn balamalaryna aınalýy kerek.

Chývash tiline aýdarý prosesi birneshe kezeńnen turady. Birinshiden, aýdarmashy bastapqy jáne maqsatty tilderdi jaqsy bilýi kerek. Olar sóılemniń qurylymyn, bastapqy tildiń maǵynasy men aıtylýyn túsinýi kerek. Sodan keıin olar gramatıkalyq erejeler men maqsatty til sóılemderiniń qurylymyn eskere otyryp, ony maqsatty tilde durys jetkize alýy kerek.

Aýdarma aıaqtalǵannan keıin aýdarmashy túpnusqa mátindi aýdarylǵan nusqamen Muqıat salystyrýy kerek. Bul aýdarmanyń dál bolýyn jáne josparlanǵan habarlamany durys jetkizýin qamtamasyz etedi. Aýdarmashy sonymen qatar kez-kelgen mádenı siltemeler men jargon sózderdiń aýdarmasynyń durystyǵyna kóz jetkizý úshin qosymsha tekserýler júrgizýge jaýapty.

Chývash tilin úırengisi keletinder úshin onlaın jáne ýnıversıtetterde ártúrli kýrstar bar. Degenmen, tildi úırený Chývash tiline aýdarmany tolyq túsinýdi qamtamasyz etpeıtinin túsiný mańyzdy. Translıterasıanyń qyr-syryn kóp jyldyq tájirıbe men berilgendiktiń arqasynda ǵana ıgerýge bolady.

Tutastaı alǵanda, Chývash tiline aýdarý-eger siz Chývash halqymen qarym-qatynas jasaǵyńyz kelse, meńgerýińiz kerek mańyzdy daǵdy. Durys kózqaras pen bilimniń arqasynda bul kóp ýaqytty qajet etedi, biraq paıda ákeledi.

Chývash tilinde qaı elder sóıleıdi?

Chývash tili negizinen Reseıdiń Chývash Respýblıkasynda, sondaı-aq Reseıdegi Marıı El, Tatarstan jáne Ýdmýrtıanyń keıbir aýdandarynda, sondaı-aq Qazaqstan men Ýkraınada sóıleıdi.

Chývash tiliniń tarıhy qandaı?

Chývash tili-Reseı Federasıasynda shamamen 1,5 mıllıon adam sóıleıtin túrki tili. Bul túrki tilderiniń oǵyr tarmaǵynyń tiri qalǵan jalǵyz ókili. Tarıhı turǵydan bul til negizinen Reseıdiń Edil aımaǵynda ornalasqan Chývashıa Respýblıkasy dep atalatyn aýdandarda aıtyldy.
Chývash tiliniń qujattalǵan tarıhyn 13 ǵasyrdan bastaýǵa bolady, eń alǵashqy jazbasha eskertýler 14-15 ǵasyrlardaǵy qoljazbalardan tabylǵan. Bul qoljazbalardyń kópshiligi ýaqyt óte kele tildiń aıtarlyqtaı ózgeriske ushyraǵanyn kórsetedi. 15 ǵasyrda Chývash tiline Altyn Ordanyń kórshiles tatar tili qatty áser etti jáne eski tatar alfavıtimen jazyldy.
18 ǵasyrda Chývash alfavıtin orys ǵalymy Semen Remezov qurdy, ol ony kırıllısaǵa negizdedi. Bul jańa alfavıt 19 ǵasyrdyń basynda alǵashqy basylǵan Chývash kitaptaryn jasaý úshin qoldanyldy. 19 ǵasyrdyń aıaǵynda chývash tili Reseı ımperıasynyń resmı tili retinde tanyldy jáne osy kezeńde basqa da ádebı shyǵarmalar jasaldy.
Chývash tilinde olar qazirgi kezde de sóıleı beredi, sonymen qatar Chývashıa Respýblıkasynyń keıbir mektepterinde sabaq beredi. Sondaı-aq, Reseıde de, shetelde de tildi saqtaý jáne nasıhattaý boıynsha belsendi kúsh-jiger jumsalýda.

Chývash tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mıhaıl Vasılevıch Iakovlev-tildiń alǵashqy keshendi gramatıkasyn jasaǵan Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń lıngvısi jáne profesory.
2. Iakov Kostúkov-lıngvıs jáne Chývash memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń profesory, kóptegen eńbekterdi redaksıalaý jáne jarıalaý arqyly tildi modernızasıalaýǵa úles qosty.
3. Nıkolaı Zıberov-Chývash tiline latyn grafıkasyn engizýge qosqan úlken úles.
4. Vasılıı Peskov-1904 jyly Chývash tilinen alǵashqy mektep oqýlyǵyn jasaǵan muǵalim.
5. Oleg Bessonov-tildiń ártúrli dıalektilerin biriktirý úshin jumys istegen zamanaýı standartty Chývash tilin damytýdaǵy yqpaldy tulǵa.

Chývash tiliniń qurylymy qalaı?

Chývash tili túrki tilder otbasyna jatady. Bul sózderdiń túbir sózge birqatar prefıkster men jurnaqtar qosý arqyly jasalatynyn bildiretin aglútınatıvti til. Sózderdiń reti, ádette, sýbekt-obekt-etistik, sóılem ishindegi sózderdiń salystyrmaly túrde erkin reti bar. Zat esimder eki túrge bólinedi jáne sandy, jaǵdaıdy jáne senimdilikti kórsetý úshin synyptyq jurnaqtardy paıdalanady. Etistikter sóılemniń taqyrybyna sáıkes keledi jáne shaq pen aspektige baılanysty jalǵanady.

Chývash tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıt, aıtylý jáne negizgi gramatıka sıaqty tildiń negizderin úırenýden bastańyz. Internettegi birneshe keremet resýrstar bar, mysaly Chuvash.org nemese Chuvash.eu bul sizge kómektese alady.
2. Aýyzeki sózder men sóz tirkesteriniń negizin tez qurý úshin ana tilinde sóıleıtin aýdıo jazbalar men sóılem mysaldaryn qoldanyńyz. Radıo baǵdarlamalaryn tyńdańyz jáne chývash tilinde fılmder men telebaǵdarlamalardy kórińiz. Erkin bolý jáne oǵan yńǵaıly bolý úshin til úırenýge kirisińiz.
3. Ana tilinde sóıleıtindermen jeke nemese onlaın forýmdarda úırengenderińizdi oryndańyz. Bul Sizge jergilikti núanstardy túsinýge jáne mádenıet týraly túsinik alýǵa kómektesedi.
4. Sózdik pen gramatıkany jaqsartý úshin Chývash tilindegi kitaptar men gazetterdi oqyńyz. Neǵurlym kóp oqysańyz, túsinigińiz ben gramatıkańyz soǵurlym jaqsy bolady.
5. Sońynda, oqýyńyzdy chývash tilinde mátin jazý, Chývash onlaın forýmdaryna qatysý jáne emtıhanǵa daıyndyq sıaqty árekettermen tolyqtyryńyz. Bul sizge tildi myqtap meńgerýge kómektesedi.