Serb Túrik Aýdarma

Serb tilinen orys tiline aýdarý úshin mádenıettiń dáldigi men túsinigin qamtamasyz etetin tájirıbeli aýdarmashy qajet. Serbıa-tarıhqa baı jáne burynǵy Iýgoslavıanyń basqa elderimen tyǵyz baılanysy bar Ońtústik-Shyǵys Eýropadaǵy Balqan eli. Onyń ózindik erekshe tili, kırıllısasy jáne mádenıeti bar, ony kez-kelgen mátindi aýdarmas buryn eskerý qajet.

Serb tili-bolgar, horvat jáne Makedon tilderin qamtıtyn ońtústik slaván tilder otbasynyń bóligi. Bul tildiń eki negizgi dıalektisi bar - stokava jáne torlak. Stokavskıı eń kóp taralǵan túri bolǵanymen, torlak tili negizinen ádebı maqsatta qoldanylady. Aýdarmanyń dáldigin qamtamasyz etý úshin kásibı aýdarmashy eki dıalektimen de, olardyń arasyndaǵy aımaqtyq núanstarmen de tanys bolýy kerek.

Serb tili grek tilinen alynǵan kırıllısamen jazylǵan. Bul alfavıtte latyn álipbıine qaraǵanda kóbirek tańbalar bar, bul ony úırený men meńgerýdi qıyndatady. Osylaısha, aýdarylǵan mátinniń dáldigi men anyqtyǵyn qamtamasyz etý úshin kırıllısamen tanys jáne ony tere alatyn aýdarmashynyń bolýy mańyzdy.

Serbıanyń burynǵy Iýgoslavıanyń basqa elderimen tyǵyz baılanysyna baılanysty aýdarmashyńyzdyń Serbıanyń konteksti men mádenıetin túsinýi mańyzdy. Serbıanyń tili men tarıhyna kórshi elder men ádet-ǵuryptar úlken áser etti. Aımaqpen tanys aýdarmashy tildik jáne mádenı aıyrmashylyqtardy aýdarylǵan mátin bastapqy mátinniń máni men nıetin dál kórsetetin etip retteı alady.

Qysqasha aıtqanda, serb tilinen nemese odan jumys isteıtin aýdarmashy serb tilin de, onyń erekshe mádenıeti men ádet-ǵurpyn da jaqsy bilýi kerek. Kırıll alfavıtin bilý serb tiline nemese odan naqty aýdarma jasaý úshin de qajet. Qajetti tájirıbe men resýrstarmen bilikti serb aýdarmashysy sizge serb tilinen nemese Serb tilinen dál jáne egjeı-tegjeıli aýdarmany usyna alady.

Serb tilinde qaı elder sóıleıdi?

Serb tili-Serbıa, Bosnıa jáne Gersegovına, Chernogorıa jáne Kosovoda resmı til. Horvatıa, Bolgarıa, Vengrıa, Rýmynıa jáne Soltústik Makedonıa Respýblıkasyndaǵy azshylyq toptary da sóıleıdi.

Serb tiliniń tarıhy qandaı?

Serb tiliniń damýyn kem degende 8 ǵasyrǵa deıin baıqaýǵa bolady, ol 7 ǵasyrda Vızantıa ımperıasy qulaǵannan keıin jeke til retinde qalyptasa bastady. Serb jazýynyń eń alǵashqy belgili mysaly 13 ǵasyrǵa jatady, degenmen qazirgi serb tili dep sanalatyndardyń kópshiligi sol kezde qalyptasqan. Orta ǵasyrlarda Serbıa kóptegen dıalektilerdiń otany boldy, olardyń árqaısysynda ár túrli fraksıalar sóıledi, biraq 15-16 ǵasyrlarda Serbıa ádebıetiniń damýy dıalektilerdi biriktirýge jáne tildi standarttaýǵa kómektesti.
14-19 ǵasyrlar aralyǵynda Osmanly bıligi kezinde serb tiline Osmanly-túrik qatty áser etti, bul leksıka men gramatıka turǵysynan tilge óz izin qaldyrdy. Bul búgingi kúnge deıin kóptegen aýdandarda, ásirese Serbıanyń ońtústigi men shyǵysynda saqtalady.
19 ǵasyrda odan ári ádebı reformalar júrgizilip, serb tili stokavıa dıalektisine sáıkes standarttaldy, ol búginde eldegi kóptegen jazbasha jáne aýyzsha mátinder úshin qoldanylady. Sodan beri bul tilge basqa tilder, eń aldymen aǵylshyn tili qatty áser etip, ony qyzyqty gıbrıdke aınaldyrdy.

Serb tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Výk Stefanovıch Karadjıch (1787-1864): "qazirgi serb ádebıetiniń atasy" degen atpen belgili, ol serb emlesi men gramatıkasyn standarttaý men serb sózdigin qurýdaǵy basty tulǵa boldy.
2. Dosıteı Obradovıch (1739-1811): serb ádebıeti men bilimin qalyptastyrǵan jazýshy, onyń shyǵarmalary serb mádenıetiniń, tiliniń jáne biliminiń damýyna úlken úles qosty.
3. Petr II Petrovıch-Negosh (1813-1851): serb knázi-epıskop jáne aqyn, ol serb ádebıeti tarıhyndaǵy mańyzdy tulǵa. Ult-azattyq qozǵalysty nasıhattaǵan 1837 jylǵy "taý shoqtary" epıkalyq poemasymen tanymal.
4. Iovan Sterıa Popovıch (1806-1856): dramatýrg, onyń shyǵarmalary zamanaýı serb teatry men tilin qalyptastyrýǵa kómektesti. Ol serb tiliniń damýyna úlken áser etti dep tanyldy.
5. Stefan Mıtrov Lúbısha (1824-1878): Serbıanyń jetekshi dramatýrgi, onyń jumysy serb tiliniń standartyn ornatýǵa kómektesti dep sanalady. Onyń pesalary komedıalyq elementterimen, sondaı-aq názik áleýmettik synymen tanymal.

Serb tiliniń qurylymy qalaı?

Serb tiliniń qurylymy negizinen slaván jáne Balqan tilderiniń tirkesimi bolyp tabylady. Bul eki jynysty (erkek, áıel jáne orta), úsh sandy (jekeshe, qos jáne kópshe) jáne jeti jaǵdaıdy (nomınatıvti, aıyptaýshy, genıtatıvti, datıvti, vokatıvti, aspaptyq jáne lokatıvti) qamtıtyn fleksıalyq til. Onda sýbekt-etistik-obekt sózderiniń reti de bar.

Serb tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Tildik sabaqtarǵa qatysyńyz: kez kelgen jańa tildi úırenýdiń eń tıimdi ádisteriniń biri - sabaqqa nemese kýrsqa qatysý. Bul serb gramatıkasy men aıtylýyn qurylymdyq ortada úırenýge tamasha múmkindik bolýy múmkin, sizge kómektesetin bilikti oqytýshy bar.
2. Serbıalyq fılmder men teleshoýlardy qarańyz: serbıalyq teledıdarlar men fılmderdi kórý - bul tilmen tanysýdyń jáne birneshe paıdaly frazalar men ıdıomalardy úırenýdiń tamasha tásili.
3. Til almasý seriktesin tabyńyz: eger til kýrstaryna qatysý siz úshin múmkin bolmasa, onda til almasý seriktesin tabý jyldam oqýdyń tamasha tásili bolýy múmkin. Ekeýińiz de sóıleý jáne jattyǵý kezinde qaı tilge nazar aýdarǵyńyz keletinine kelisetindigińizge kóz jetkizińiz.
4. Onlaın resýrstardy paıdalanyńyz: veb-saıttar, qoldanbalar, podkasttar jáne beıneler sıaqty serb tilin úırenýge kómektesetin kóptegen paıdaly onlaın resýrstar bar. Olardy basqa til úırený sabaqtaryna qosymsha qoldanýǵa tyrysyńyz.
5. Ana tilinde sóıleıtindermen serb tilinde sóıleńiz: serb tilin jaqsartýdyń eń jaqsy joly-ana tilinde sóıleıtindermen jattyǵý. Jergilikti topqa qosylyńyz nemese ana tilinde sóıleıtindermen onlaın sóılesý múmkindigin tabyńyz. Bul sizge aıtylymdy, ózine degen senimdilikti jáne tildi túsinýdi jaqsartýǵa kómektesedi.

Túrik tili-myńdaǵan jyldarǵa sozylǵan jáne búkil álem boıynsha mıllıondaǵan adamdar qoldanatyn Ortalyq Azıada tamyry bar ejelgi, tiri til. Túrik tiliniń shet tili retinde salystyrmaly túrde sırek kezdesetinine qaramastan, ásirese batys Eýropada jazbasha aýdarma qyzmetterine degen qyzyǵýshylyq pen suranys artty, óıtkeni el barǵan saıyn jahandanyp, ózara baılanysty bola bastady.

Uzaq jáne kúrdeli tarıhynyń arqasynda Túrik tili álemdegi eń mánerli tilderdiń biri bolyp tabylady, onyń erekshe gramatıkasy men leksıkasynda mádenıet pen sıntaksıstiń núanstary beınelengen. Osy sebepti aýdarmashy qyzmetterin sóıleýdiń dáldigi men erkin sóıleýin qamtamasyz etý úshin tildi jaqsy biletin ana tilinde sóıleıtin mamandar usynýy kerek.

Túrik tilinen nemese túrik tilinen aýdarǵanda tildiń jargon men ıdıomaǵa toly ekenin eskerý mańyzdy. Sonymen qatar, standartty jazbasha nusqadan basqa kóptegen dıalektiler bar, sondyqtan maqsatty aýdıtorıanyń jergilikti aıtylýy men sózdik qoryna erekshe nazar aýdarý qajet.

Túrik tiline aýdarýdyń taǵy bir problemasy-bul tildegi jurnaqtardyń óte egjeı-tegjeıli júıesi. Ár áripti gramatıkalyq erejege sáıkes ózgertýge bolady; osy erejelerdi taný jáne durys qoldaný úshin tájirıbeli aýdarmashy qajet.

Jalpy, túrik tili-kúrdeli jáne ádemi til, baı aýyzsha dástúri bar, ony dál aýdarý úshin Sheber qol qajet. Bilikti aýdarmashy sizdiń qujattaryńyz túrik tilinde nemese onsyz berilgende bastapqy maǵynasyn saqtaıtynyna kóz jetkizýge kómektesedi.

Túrik tilinde qaı elder sóıleıdi?

Túrik tili negizinen Túrkıada, sondaı-aq Kıpr, Irak, Bolgarıa, Gresıa jáne Germanıanyń bólikterinde sóıleıdi.

Túrik tiliniń tarıhy qandaı?

Túrki tili dep atalatyn túrik tili-Altaı tilder otbasynyń bir tarmaǵy. Ol bizdiń zamanymyzdyń birinshi myńjyldyǵynyń alǵashqy ǵasyrlarynda qazirgi Túrkıa aýmaǵyndaǵy kóshpeli taıpalardyń tilinen shyqqan dep esepteledi. Til ýaqyt óte kele damydy jáne oǵan arab, parsy jáne grek sıaqty Taıaý Shyǵys jáne Ortalyq Azıa tilderi qatty áser etti.
Túrik tiliniń eń alǵashqy jazbasha túri shamamen 13 ǵasyrǵa jatady jáne osy kezeńde Anadolynyń kóp bóligin jaýlap alǵan Seljuq túrikterine jatady. Olar qoldanǵan til "eski Anadoly-túrik" dep ataldy jáne kóptegen parsy jáne arab qaryzdary boldy.
Osmanly kezeńinde (14-19 ǵasyrlar) Stambýl dıalektisine negizdelgen standarttalǵan til paıda boldy, ol qoǵamnyń barlyq deńgeılerinde jáne ımperıa aımaqtarynda qoldanyla bastady. Bul arab, parsy jáne grek sıaqty basqa tilderden kóptegen sózderdi alǵan Osmanly-túrik tili retinde belgili boldy. Ol negizinen arab qaraǵashymen jazylǵan.
1928 jyly qazirgi Túrik Respýblıkasynyń negizin qalaýshy Atatúrik túrik tiline jańa alfavıt engizip, arab jazýyn ózgertilgen latyn alfavıtimen almastyrdy. Bul túrik tilinde tóńkeris jasap, ony úırený men qoldanýdy jeńildetti. Búginde túrik tilinde búkil álem boıynsha 65 mıllıonnan astam adam sóıleıdi, bul ony Eýropadaǵy eń kóp sóıleıtin tilderdiń birine aınaldyrady.

Túrik tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Mustafa Kemal Atatúrik: Túrkıa Respýblıkasynyń negizin qalaýshy jáne Tuńǵysh Prezıdenti kóbinese túrik tilinde túbegeıli reformalar júrgizdi, sonyń ishinde álipbıdi jeńildetý, sheteldik sózderdi túrik balamalaryna aýystyrý jáne tildi oqytý men qoldanýǵa belsendi yqpal etý.
2. Ahmet Djevdet: Osmanly ǵalymy Ahmet Djevdet kóptegen arab jáne parsy sózdikterin qamtıtyn jáne túrik sózderi men sóz tirkesterine standartty maǵynalar berilgen alǵashqy zamanaýı túrik sózdigin jazdy.
3. Halıt Zıa Ýshaklygıl: 20 ǵasyrdyń basyndaǵy áıgili roman Jazýshy Ýshaklygıl 16 ǵasyrdaǵy Osmanly aqyny Nazım Hıkmettiń poetıkalyq stıline degen qyzyǵýshylyqty jandandyrdy, sonymen qatar sóz oınaý jáne rıtorıkalyq suraqtar sıaqty ádebı quraldardy qoldanýdy keńinen nasıhattady.
4. Rejep Taıyp Erdoǵan: Túrkıanyń qazirgi prezıdenti Erdoǵan óziniń sóılegen sózderi men túrik tilin qoǵamdyq ómirde qoldanýdy qoldaý arqyly ulttyq biregeılik sezimin nasıhattaýda mańyzdy ról atqardy.
5. Bedrı Rahmı Eıýboglý: 1940 jyldardan bastap qazirgi túrik poezıasynyń jetekshi qaıratkerleriniń biri, Eıýboglý batys ádebıeti men dástúriniń elementterin túrik ádebıetine engizýge, sondaı-aq kúndelikti túrik leksıkasyn qoldanýdy nasıhattaýǵa yqpal etti.

Túrik tiliniń qurylymy qalaı?

Túrik tili-aglútınatıvti til, ıaǵnı ol sózderge kóbirek aqparat pen núanstar berý úshin affıksterdi (sózderdiń aıaqtalýy) qoldanady. Onda sýbekt-obekt-etistik sózderiniń reti de bar. Túrik tili de daýysty dybystardyń salystyrmaly túrde kóp bolýymen jáne daýysty dybystardyń uzyndyǵymen erekshelenedi. Onda birneshe daýyssyz toptar, sondaı-aq býyndardaǵy ekpinniń eki túrli túri bar.

TÚRIK TILIN eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Alfavıt jáne negizgi gramatıka sıaqty tildiń negizderin úırenýden bastańyz. 2. Bilimińizdi arttyrý úshin Túrik tili kýrstary, podkasttar jáne beıneler sıaqty tegin onlaın resýrstardy paıdalanyńyz. 3. Aptasyna keminde bir ret til úırenýge mindetteme alý arqyly ózińizge turaqty sabaq kestesin jasańyz. 4. Túrik tilinde sóıleýshilermen nemese til almasý baǵdarlamalary arqyly sóılesýge mashyqtanyńyz. 5. Kilt sózder men sóz tirkesterin este saqtaýǵa kómektesetin kartalar men basqa este saqtaý quraldaryn paıdalanyńyz. 6. Mádenıet týraly kóbirek bilý jáne tyńdaý daǵdylaryn jaqsartý úshin Túrik mýzykasyn tyńdańyz jáne túrik fılmderin kórińiz. 7. Ózińizge úırengenderińizdi qorytýǵa jáne jattyǵýǵa ýaqyt berý úshin únemi úzilis jasańyz. 8. Qatelikter jasaýdan qoryqpańyz; qatelikter oqý prosesiniń bóligi bolyp tabylady. 9. Ózińizdi synap kórińiz, jańa nárseni kórińiz jáne shekarańyzdy ıterińiz. 10. Oqý kezinde kóńil kóterińiz!