Qazaq Dat Aýdarma

Álem barǵan saıyn kosmopolıttik sıpatqa ıe bola bastaǵan saıyn qazaq tiline aýdarý asa mańyzdy úderiske aınalýda. Álemdik naryqtardyń ósýimen qazaq tiline dál aýdarý qyzmetterine qajettilik artyp keledi. Qazaq tilin basqa tilderge aýdarý jáne kerisinshe kúrdeli proses bolýy múmkin, sapaly aýdarmany qamtamasyz etý úshin til men onyń gramatıkasyn, sondaı-aq elder arasyndaǵy mádenı aıyrmashylyqtardy túsiný mańyzdy.

Qazaq-negizinen Qazaqstanda, sonymen qatar Ózbekstanda, Qytaıda, Qyrǵyzstanda, Reseıde jáne basqa da burynǵy keńestik respýblıkalarda sóıleıtin túrki tili. Ǵasyrlar boıy oǵan arab, parsy jáne orys tilderi áser etti. Til tórt dıalektiden turady: Ońtústik, Soltústik, Ońtústik-Shyǵys jáne Batys. Qaı dıalekt aýdarylǵanyna baılanysty keıbir gramatıka men qoldaný erejeleri ózgerýi múmkin. Nátıjesinde, aýdarma jobasyna kirispes buryn ár dıalektini túsiný mańyzdy.

Sonymen qatar, tildi qabyldaýǵa áser etýi múmkin mádenı núanstarǵa sezimtal bolý óte mańyzdy. Mysaly, iskerlik máselelerdi talqylaý kezinde resmı til jıi qoldanylady, al kezdeısoq áńgimelerde beıresmı tilge artyqshylyq beriledi. Sondaı-aq aýdarmashynyń jasyn eskerý mańyzdy, óıtkeni jas aýdarmashylar ondaǵan jyldar buryn qoldanylǵan eski sózderdi nemese sóz tirkesterin bilmeýi múmkin.

Sońynda, aýdarmashylar úshin alfavıtpen jáne olar aýdaratyn tildiń jazý júıesimen tanys bolý mańyzdy. Qazaq tili úsh túrli alfavıtpen jazylǵan, biraq búginde kırıllısa jıi qoldanylady. Sonymen qatar, tildiń ózindik jazbasha belgileri bar, olardy aýdarý kezinde eskerý qajet.

Qorytyndylaı kele, qazaq tiline aýdarý tildi, onyń dıalektilerin, mádenı núanstary men álipbıin túsinýdi talap etedi. Osy aspektilerdiń barlyǵyn eskere otyryp, aýdarmashylar josparlanǵan habarlamany dál jetkizetin aýdarmalardyń joǵary sapasyn qamtamasyz ete alady.

Qaı elderde qazaq tilinde sóıleıdi?

Qazaq tili Qazaqstanda resmı til bolyp tabylady, sondaı-aq Reseıde jáne Qytaıdyń, Aýǵanstannyń, Túrkıanyń jáne Mońǵolıanyń keıbir bólikterinde sóıleıdi.

Qazaq tiliniń tarıhy qandaı?

Qazaq tiliniń tarıhy 1400 jyldardan bastalady, ol alǵash ret Ortalyq Azıa dalasynda turatyn kóshpeli túrkitildes taıpalar arasynda jazbasha til retinde qoldanylǵan. Qazaq tilindegi kóptegen sózder basqa túrki tilderinen, sondaı-aq parsy, arab jáne orys tilderinen alynǵan dep esepteledi. 18 ǵasyrǵa qaraı Qazaq tili Qazaqstanda basym tilge aınaldy, al stalındik kezeńnen keıin ol 1996 jyly Qazaqstannyń resmı tiline aınaldy. Búginde oǵan negizinen Qazaqstanda, Ózbekstanda jáne Reseıde 11 mıllıonnan astam adam sóıleıdi.

Qazaq tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan top-5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Abaı Qunanbaıuly (1845-1904) - qazirgi qazaq ádebıetiniń atasy, jańa ádebı stıl engizgen jáne tildi jańǵyrtqan aqyn jáne fılosof retinde keńinen tanymal.
2. Maǵjan Jumabaev (1866-1938) - qazirgi qazaq tiliniń jazýyn standarttaǵan jazýshy jáne pedagog.
3. Muhtar Áýezov (1897-1961) - kórnekti jazýshy, dramatýrg jáne qazirgi qazaq tiliniń kodıfıkasıasy men damýyna úles qosqan Keńestik Qazaqstannyń birinshi bilim mınıstri.
4. Ǵabıt Músirepov (1894-1937) - qazaq tiliniń damýyna erte úles qosqan lıngvıs, pedagog jáne etnograf.
5. Eran Nysanbaev (1903-1971) - til reformatory jáne Qazaq Ǵylym akademıasynyń negizin qalaýshy, qazaq tilin jańǵyrtýǵa zor úles qosty.

Qazaq tiliniń qurylymy qalaı?

Qazaq tiliniń qurylymy aglútınatıvti. Bul sózderdiń árqaısysy bir maǵynaǵa ıe morfemalardy biriktirý arqyly jasalatynyn bildiredi. Sondaı-aq, qazaq tilinde ergatıvti-absolútti sıntaksıs bar, ıaǵnı ótpeli sóılemniń sýbektisi men ótpeli sóılemniń obektisi birdeı nysanda belgilenýi múmkin. Tilde toǵyz zat esim jáne alty etistik shaq bar.

Qazaq tilin barynsha durys tásilmen qalaı úırenýge bolady?

1. Negizderdi úırenýden bastańyz. Alfavıtti jáne sózderdi qalaı oqý, jazý jáne aıtýdy úırenińiz. 2. Gramatıka negizderin jáne sóılem qurylymyn bilińiz. Internetten kóptegen paıdaly resýrstardy taba alasyz. 3. Aýyzeki tilmen tanysý úshin qazaq mýzykasyn tyńdap, qazaq fılmderi men teleshoýlaryn kórińiz. 4. Tárbıeshimen nemese ana tilinde sóıleıtin adammen jattyǵý jasańyz. Erkin sóıleý úshin osy tilde sóıleý jáne estý jattyǵýlaryn jasaý mańyzdy. 5. Oqýyńyzdy jalǵastyryńyz. Kún saıyn tildi úırenýge jáne ony qoldanýǵa az ýaqyt bólińiz. 6. Mádenıetke enińiz. Kitap oqý, mýzyka tyńdaý jáne qazaq ómir saltymen tanysý Sizge tildi jaqsy túsinýge kómektesedi.

Dat tilinen aýdarma: qyzmetke sholý

Dat tili Danıanyń resmı tili bolyp tabylady jáne Grenlandıa men Farer araldarynda da keńinen qoldanylady. Nátıjesinde Dat tiline aýdarma qyzmetteri bıznes úshin de, jeke adamdar úshin de mańyzdy quralǵa aınalýda.uzaq jáne ańyzǵa aınalǵan tarıhynyń arqasynda dat tili dat mádenıeti men biregeıliginiń negizi bolyp tabylady jáne ony basqa elder de qabyldady.

Eń qarapaıym deńgeıde Dat tiline aýdarý mátindi bir tilden ekinshi tilge túrlendirýdi qamtıdy. Bul proses Dat tiliniń núanstary men kúrdeliligin túsinetin jáne aıtylǵandardy dál túsindire alatyn bilikti aýdarmashylardy qajet etedi. Aýdarma qyzmetteriniń eń kóp taralǵan túrlerine qujattardy aýdarý, veb-saıttar men baǵdarlamalyq jasaqtamany lokalızasıalaý, konferensıalarda Aýyzsha aýdarma, medıany lokalızasıalaý, aýdıo jáne beıne transkrıpsıasy jáne zańdy aýdarma jatady. Aýdarylǵan qujattyń dáldigi aýdarmashynyń jumys sapasyna baılanysty.

Dat tilinen aýdarmashyny tańdaǵanda onyń bilimi men tájirıbesiniń deńgeıin eskerý qajet. Aýdarmashy Dat tiliniń barlyq aspektilerin óte jaqsy bilýi kerek jáne onymen baılanysty mádenıet pen ádet-ǵuryptar týraly túsinikke ıe bolýy kerek. Olar sondaı-aq túpnusqa qujatty aýdarma tilinde dál jáne tıimdi kórsete bilýi kerek.

Qujattardy aýdarý kezinde aýdarmanyń dáldigi men sapasyna áser etetin birneshe faktorlar bar. Aıta ketý kerek, kúrdeli zańdyq nemese tehnıkalyq termınologıasy bar qujattar qarapaıym qujattarǵa qaraǵanda joǵary quzyrettilik dárejesin talap etedi. Sonymen qatar, aýdarmashy dáldikti qamtamasyz etý úshin qarastyrylyp otyrǵan pán boıynsha mamandandyrylǵan bilimge ıe bolýy kerek.

Veb-saıtty nemese baǵdarlamalyq jasaqtamany oqshaýlaý kezinde birneshe negizgi faktorlardy eskerý qajet. Veb-saıt nemese baǵdarlamalyq jasaqtama maqsatty aýdıtorıaǵa beıimdelip, onyń tili men mádenıetin eskere otyryp lokalızasıalanýy kerek. Mazmun dál ǵana emes, sonymen qatar sharlaý ońaı, paıdalanýshyǵa yńǵaıly jáne estetıkalyq tartymdy bolýy kerek. Sonymen qatar, lokalızasıa prosesinde maqsatty aýdıtorıa kezdesetin kez-kelgen mádenı núanstar eskerilýi kerek.

Konferensıalardaǵy Aýyzsha aýdarma ártúrli tilderde sóıleıtin eki nemese odan da kóp adamdar arasyndaǵy áńgimelerdi tyńdaý jáne túsiný úshin bilikti aýdarmashyny qajet etedi. Aýdarmashy habarlamanyń tutastyǵyn saqtaı otyryp, áńgimeni dál túsindire bilýi kerek.

Medıany lokalızasıalaý aýdıo jáne vızýaldy materıaldardy aýdarma tiline aýdarýdy qamtıdy. Aýdarmanyń bul túri bastapqy jáne maqsatty tilderdi Muqıat túsinýdi talap etedi.

Aýdıo jáne beıne jazbalardyń transkrıpsıasy aýdıo jazbalardy alyp, olardy jazbasha mátinge aınaldyrýdy qamtıdy. Kóshirýshi jazbada qoldanylatyn tildi, sondaı-aq boljamdy maǵynany jaqsy túsinýi kerek.

Aqyrynda, zańdy aýdarma kelisimsharttar, sot jazbalary, sot sheshimderi jáne zańdar sıaqty zańdy qujattardy aýdarýdy qamtıdy. Aýdarmashylar osy qujattarmen baılanysty zańdy termınologıany túsinip, mátinniń maǵynasyn dál túsindire bilýi kerek.

Qysqasha aıtqanda, danıalyq aýdarma qyzmetteri kompanıalar men jeke tulǵalarǵa Dat tildi áriptesterimen tıimdi baılanys ornatýǵa múmkindik beredi. Tabysty aýdarma jáne dál túsindirý úshin bilikti jáne tájirıbeli aýdarmashylar qajet. Aýdarmashyny tańdaǵanda, kompanıalar men jeke tulǵalar aýdarmashynyń bilimi men tájirıbesiniń deńgeıin, sondaı-aq aýdarǵysy keletin qujattyń túrin eskerýi kerek.

Dat tilinde qaı elder sóıleıdi?

Dat tili negizinen Danıada jáne Germanıanyń keıbir aýdandarynda jáne Farer araldarynda sóıleıdi. Norvegıa, Shvesıa jáne Kanadadaǵy shaǵyn qaýymdastyqtar da az sóıleıdi.

Dat tiliniń tarıhy qandaı?

Dat tiliniń myń jyldan astam tarıhy bar, eski skandınavıalyq jáne basqa da tarıhqa deıingi Soltústik germandyq dıalektilerden bastaý alady. Vıkıngter kezinde dat tili qazirgi Danıa men Shvesıanyń ońtústiginde sóıleıtin negizgi til boldy. Ol shamamen 16 ǵasyrǵa deıin Danıanyń resmı tili retinde qoldanyla berdi jáne birtindep qazirgi Dat tiline aınaldy. 1800 jyldardyń ortasyna qaraı dat tili Danıada nemis tilinen keıingi ekinshi eń kóp taralǵan til boldy. Sodan beri til birqatar fonologıalyq, morfologıalyq jáne leksıkalyq ózgeristerge ushyrady. Búgingi tańda dat tili Danıanyń da, Farerdiń de ulttyq tili bolyp tabylady jáne búkil álem boıynsha 6 mıllıonǵa jýyq adam sóıleıdi.

Dat tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. N. F. S. Grýndtvıg (1783-1872): "qazirgi Dat tiliniń ákesi" degen atpen belgili Grýndtvıg Danıanyń kóptegen ulttyq ánderin jazdy jáne qazirgi tildiń qalyptasýyna kómektesti.
2. Adam Elenshleger (1779-1850): aqyn jáne dramatýrg, ol "ørnen" (búrkit) sıaqty kóptegen Dat termınderi úshin sózder jasaǵan dep esepteledi.
3. Rasmýs Rask (1787-1832): fılolog jáne lıngvıs, Rask 1900 jyldarǵa deıin keńinen qoldanylǵan dat tilinde jazý júıesin jasady.
4. Iakob Pıter Mınster (1775-1854): yqpaldy lúterandyq teolog jáne aqyn, ol dat tilinde kóp jazdy jáne ony jańa sózder men sóz tirkesterimen baıytty.
5. Knýd Holbell (1909-1969): "Dat tiliniń reformatory" degen atpen tanymal Holbell tilge jańa erejeler men termınologıany engizýge jaýapty boldy.

Dat tiliniń qurylymy qalaı?

Dat tili-Soltústik German tarmaǵynyń úndieýropalyq tili. Ol ózara túsinikti til kontınýýmyn quraıtyn shved jáne Norveg tilderimen tyǵyz baılanysty. Dat tili óte qarapaıym morfologıamen jáne sıntaksıspen sıpattalady. Til negizinen svo (sýbekt etistigi-obekt) sóz retimen jáne etistikter men zat esimderdiń konúgasıalary salystyrmaly túrde az qoldanylady.

Dat tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Negizderden bastańyz. Kúrdeli taqyryptarǵa kóshpes buryn Dat sóılemderiniń negizgi gramatıkasyn, aıtylýyn jáne qurylymyn bilgenińizge kóz jetkizińiz. Jazbasha tildiń negizderin de úırenińiz, osylaısha siz sózderdi oqyǵan kezde qalaı jazylatynyn jáne qurylymyn túsine alasyz.
2. Oqýlyqtar, onlaın kýrstar jáne aýdıo kýrstar sıaqty resýrstardy paıdalanyńyz. Jaqsy Dat kýrsyna ınvestısıa salý uzaq merzimdi perspektıvada ýaqyt pen aqshany únemdeıdi jáne tildi tezirek jáne tıimdirek úırenýge kómektesedi.
3. Danıalyq áńgimeler men mýzykany tyńdańyz. Dat radıosyn, podkasttardy tyńdaý nemese tipti YouTube beınelerin kórý arqyly Dat tilindegi sóılesýlerdi túsinýge mashyqtanyńyz. Sonymen qatar, Dat mýzykasyn tyńdańyz, óıtkeni bul sizdiń aıtylýyńyz ben ekpinińizdi jaqsartýǵa kómektesedi.
4. Til úırenýge batyryńyz. Danıada turýǵa ýaqyt bólińiz, dat tilinde sóıleıtindermen únemi sóılesińiz jáne Dat teleshoýlaryn kórińiz. Tilmen tanysý ony tezirek jáne tabıǵı túrde úırenýge kómektesedi.
5. Kún saıyn aýyzeki sóıleýge mashyqtanyńyz. Dat tilinde únemi sóılesý úshin sóılesý klýbyna qosylyńyz nemese til almasý seriktesin tabyńyz. Sondaı-aq onlaın oqytýshymen nemese til jattyqtyrýshysymen jattyǵý jasańyz. Bul sizge tilde yńǵaıly sóıleýge kómektesip qana qoımaıdy, sonymen qatar sizdiń aıtylýyńyz ben sóz tańdaýyńyzdy jaqsartady.