Удмурт Идишла Кусараш

Одо кусарымаш-текстым ик йылме гыч удмурт йылмыш кусарыме процесс. Одо йылме-тиде финн-угор йылме, туштыжо удмурт-влак рӱдӧ Российыште верланыше Удмурт йылме маныт. Тиде йылме поян историй да культуран, Тыгак Удмурт Республикыште официал йылме дене шотлалтеш. Тиде йылме тӱнясе ятыр ужашлаште ситыдымын палыме огыл гынат, тиде регионын шочшыжо улшылан, але одо калыкын йылмыже, культурыжо да историйже улшылан эн кӱлешан йылме шотлалтеш.

Паша удмурт йылмыш кусарымашке шумеке, сай переводым ышташ кӱлеш. Тидым йылме да культур контекстан удмурт йылмым опытан кусарыше-влакын полшымышт дене ышташ лиеш. Кусарыше йылмын грамматикыжым, орфографийжым да семантикыжым раш кусарен моштышаш. Тылеч посна, текстым оригинал деке эн кугу йӧн дене лишемдышаш да мутын нюансшым тӱрыс кучылтын моштышаш улыт.

Удмурт йылмыш кусарымаш культур кокласе кӱрылтмашым сеҥаш да тӱрлӧ регионысо еҥ-влаклан шансым икте-весыштлан умылен мошташ полшен кертеш. Тидым кеч-могай областьыштат, тидын шотыштак бизнес, литератур ден тӱшкаувер йӧн-влакат практически кучылталтын кертыт. Тудат тыгак одо калыкын культур ден историйжым аралаш кучылталтын кертеш, тудын историйжым да йӱкшым утларак кумдан аудиторийлан колын кертеш.

Чумыр налмаште, удмурт йылмыш кусарымаш марий калыкын йылме ден культуржым умылашлан ӱшаныдыме пайдале инструмент лийын кертеш. Удмурт текстым умылен, тиде марий калыкын йылме ден культуржым аклаш да нунын опытыштым весемдаш утларак кугу аудиторийлан йӧным пуэн кертеш. Тылеч посна тиде культур-влак коклаште ваш-ваш умылымашлан полшышо да икте-весе нерген утларак пален налын кертеш.

Могай эллаште удмурт йылме дене ойлат?

Удмурт йылме дене тӱҥ шотышто Россий Юл воктене верланыше Удмурт Республикыште ойлат. Тушто тыгак Российын моло ужашлаштыже, тыгак пошкудо эллаште, Казахстан Гай беларусь да Финляндийлаште кутырат.

Одо йылмын историйже могай?

Удмурт йылме урал йылме ешын членже да финн-угор йылме-влак дене чак кылдалтын. Тушто 6800000 еҥ, утларакшым Удмурт Республикыште (Россий) да тудын кундемыште ойлалтыт. Тудын возымо формыжо кириллецеш негызлалтше письма системым ыштыме 18 курымышто руш православий священник-влаклан кодификациян лийын. Письман тиде системыже 19-ше да 20-шо курым жапыште утларак кумдаҥын да саемын, тидыже кызытсе письмам шочыктымашке конден. Одо йылме кызытат регионлаште, ял (ола) удмурт-влак коклаште кучылталтеш, тыгак школ ден университетлаште туныкталтеш.

Кӧ удмурт йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Василий Иванович Алымов-лингвист да автор удмурт йылме дене моткоч шуко пашам ыштен, тудо йылме грамматикым йӧршешлан возен да тымарте кучылталтше шуко правилым да келшыкым рашемден.
2. Вячеслав Иванович Иванов-удмурт йылме да культур шотышто моткоч кугу пашам ыштен, тидын шотыштак йылмын чумыр грамматикыже да удмурт поэзийын структуржым шымлен моштен.
3. Нина Витальевна Кирсанова - Удмурт йылме шотышто новатор, тудо икымше книгам тиде йылме дене возен да икымше украинла-удмурт мутерым ыштен.
4. Михаил Романович Павлов-удмурт йылме, литератур да фольклор областьыш суапле надыржылан Палыме, регионысо тӱҥ калык-влакын мурыштым возен да документацийлен возышо ик эн ончыч лийын.
5. Ольга Валериановна Фёдоровна-удмурт йылмым да культурым тунемме ик еҥ, тудо икымше газетым удмурт йылме дене лудын да грамматикым да моло тунемме материалым возен.

Удмурт йылмын структуржым кузе ыштыме?

Удмурт йылме-финн ден эстон йылме дене чак кылдалт шогышо урал йылме, тудо коми-зырянский ден пермяк йылме дене икмыняр икгайлык уло. Тудын структурыжо агглютинатив морфологий дене ышталтеш, мутын тӱрлӧ значениян аффиксым ушымо йӧн дене ышталтмыжым ончыкта. Йылме йоҥйӱк да йыгырмут системе дене ойыртемалтеш. Глагол-влакын спряженийышт ятыр йыгырмут, тӱрлӧ наклонений, аспект да жапын, тыгак ышталтше ден ыштыдыме формо коклаште тӱҥ ойыртем.

Кузе удмурт йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Йылме дене палыме лияш тӱҥалза. Алфавит да ойлымаш нерген пален налза, тыгак грамматике нерген негыз представленийым налза.
2. Шӱмбел одо ресурсым лудса да колыштса. Верысе увер-влакым колыштса да тиде йылме дене музык ден телепрограммым возаш кумылаҥза.
3. Удмурт йылме дене мутланымаш да возен налза. Онлайн-формо да практикын чатше-влак дене пайдаланен, йылмысе партнёрым муза.
4. Удмурт йылме курсым эртыза. Одо йылме курсым темлыше йылме институт-влак шукын улыт, теат нунын онлайныштым муын кертыда.
5. Культурыш да йылмыш грузитлыза. Удмуртий дек мийыза да верысе диалект ден культур нерген шукырак пален налаш йылме носитель-влак дене кутырыза.

Кает-акрет йылме, кудын вожшо 10 курым Германийыш кая, кеч Рӱдӧ да Эрвел Европышто Тушто кокла Курым жап дене ойлат. Тиде икмыняр йылмым, эн ончычак немыч, иванита, арамей да славян йылме-влакым келыштарымаш. Идишым южгунам диалект семын ончат, но чынжымак тиде тичмаш йылме шке синтаксисше, морфологийже да мутвундыжо дене кучылталтеш. Тиде йылмым курым мучко кучылтмаш диапор, ассимиляций да социал йӧным вашталтымылан кӧра иземын, но таче тушто южо эллаште ордоксысе шуко еврей-влак алят ойлат.

Идиш йылмыште возымо статусшо уке гынат, йылмыже лингвистике, культур цельышкыже шушашлан мыняр кӱлешан, чылан палат. Теве молан йылмым идишыш кусарыме суаплык дене арален кодаш тыршыше еҥ-влак уло тӱняште улыт. Кусарыше-влак идишым умылышо-влак кокла гыч поргемым вончаш полшат, кӧ тиде пашам ок ыште.

Идиша гыч кусарыме службо-влакым иван термин-влак муын кертыт.нунышт идишан тыглай ойлымашыже лийыныт, Библий гыч налме Мут але религий йӱла-влакым ончыкташ кучылталтше мут-влак. Тиде священный ойым кусарыме дене идишан возымашке але кутырымо мутым кӱлеш семын пуртымо. Тиде йылме дене палыме лийдымылан идишыш кусараш моткоч пайдале лийын кертеш.

Идишыш документ-влакым кусарымаш пӱтынь историй мучко, миграций, религий, литератур, лингвистике да еврей историй дене кучылталтын. Теве молан ивантышто, немыч йылме денат сертификацийлыме идишан квалификациян кусарыше-влакым муаш кӱлеш. Йылме дополненийыште нине специалист-влак культурым, контекстым да тӱрлӧ произведенийын кузе лиймыжым палышаш улыт, нуным кусарымаш тӱҥалтыш шонымашым раш ончыктышт.

Идишыш кусарымаш йылмым тунемаш тӧчышӧ-влаклан веле огыл, илышынек арален кодаш полшат. Идеян мут-влакым да ой-влакым вес йылмышке кусараш полшен, йылмын тичмаш йоммыжым кораҥдаш полшат. Кӱкшӧ квалификациян кусарыше-влакын полшымышт дене идиш еврей калыкын культурышкыжо окнам почын, таза аралалт кодеш.

Могай эллаште йылме дене ойлет?

Идишыште тӱҥ шотышто Ушымо Штат, Израиль, Россий, Беларуси, Украин, Польша да Венгрий общине нерген кутырат. Тушто тыгак Францийыште, Аргентиныште, Австралий, Кечывалвел Африкыште, Канадыште да моло эллаште еврей-влакын шагалрак чотышт ойла.

Йылмын историйже могай?

Миет-тиде йылме, тудо шке вожшо дене икмарда немыч йылмыш кая да еврей-аккеназ-шамыч пӱтынь тӱня мучко ойлаш тӱҥалыт. Тудо тӱҥ йылме дене еврей-аккеназ-влакын шке образований тат гыч 9 курымышто служитлен, еврей общине-Влак кызытсе Германийын да йӱдвел Францийын территорийыштышт пеледалтмышт годым. Тиде икмыняр йылмым варымаш, тидын шотыштак ивант ден арамейский, тыгак славянский, роман да кыдалаш диалект-влак лийыныт.
Европысо еврей-влак коклаште икымше гана умылаш лийме 12 курым чоло еврей-влак коклаш пураш тӱҥалын, тидын годым тӱҥ шотышто кутырымо йылме семын, а традиций формо семын кучылталтын. Тиде еврей калык дене чӱчкыдынак географически ойырен налме еврей калык дене кылдалтын, тыге илен-толын тӱрлӧ диалект вияҥын. 15-16 курым жапыште европо мучко еврей-влак коклаште мутланыме йылме дене кумдан шарлен.
Идиш тыгак еврей-Влакын илыме верысе йылме-Влакым пеш чот кучаш тӱҥалын, Европо мучко, Африкыште да Америкыште тӱрлӧ диалект ышталтын. Кӧргысӧ ойыртем, диалект - влак общий грамматике, синтаксис да стандартный мутвундаш улыт гынат, тидын годым южо диалектлан ивантритым утларак чот кучылтыныт, а моло йылмылан-варарак.
19 курымышто литератур идишан пелед шоген, тиде йылмыштат шуко книга да журнал лектын. Туге гынат антисимитизмын кушмыжо, Кокымшо тӱнямбал сар деч вара шуко еврей-влакым кусарымаш да Ушымо Штатлаште доминирироватлыше йылме семын антисимий йылмым лукмаш мутланыме йылме семын идишым иземдымашке конден. Таче ожнысылак миллион еҥ уло тӱня мучко Идишыште, Тӱҥ шотышто Йӱдвел Америкыште да Израильыште ойла, но тиде йылме ынде тунарак кумдан ок кучылталт, ала-кунам.

Йылме вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Ээзер Бен-Иегда (1858-1922): Бен-Иегудышто акрет годсо марий йылмым уэш ылыжтарымым возат, мом тудо шуко идеян мут-влакым ивантритлен, ыштыктен. Тудат ончыч лийын, кӧ кызытсе ивантын иктешлыше мутержым ыштен да тиде йылме дене статьям да книгам возен.
2. Школ-Алейх (1859-1916): Алейхем еврей-Влакын эрвел Европышто илышышт нерген возышо идишыште кумдан палыме писатель лийын. Тудын произведенийже-влак, тидын шотыштак Шӧрым Погышо Тевье "произведенийже-влак пӱтынь тӱня кумдыкеш идишым палдараш да шараш полшеныт.
3. Хаим Гэйд( 1910-1982): Гэйд кумдан палыме романист да поэтше идишан улмаш. Еврей илышын нелылыкше нерген каласкалыше произведенийже-влак томаша йылме дене литературын ик эн сай произведенийже-влак кумдан шотлалтыт.
4. Макс Вайнайнайх (1894-1969): Лингвист, профессор, негызлыше да еврей шымлымаш Институтын директоржо ИУIVIII, ЛИТВА, Вайнайнайнайнайнаи шке илышыжым ШЫМЛЕН да шымлен налаш идишым пӧлеклен.
5. Мангер (1900-1969): Мангер 20 курымысо ик кугу писатель-влакланат поэт лийын. Тудо йылмым уэш ылыжтымылан да уэмдымылан кугу куным ыштен.

Томаша йылмын структуржым кузе ыштыме?

Немыч йылмын идишан манме структуржо. Тудо субъект-глагол-объект-влакын радам почеш чоҥымо мут, фразе да предложений-влак гыч шога. Правил семын ошкыл, немыч деч утларак лапканрак, тушто подчинительный ушем мут-влакын предлогышт, предлогышт да подчинительный ушем-влак деч шагалрак кучылталтыт. Идишан немыч йылмысе гай глагол-влакын спряжений системышт уке, глагол-влакын южо жапышт тыгай немыч йылме дене ойыртемалтыт. Идейыште тыгак немыч йылмыште уке улшо икмыняр ешартыш частице да моло элемент уло.

Кузе йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

Идишым сайын тунемаш - тиде йылмыш вуйге пурен возаш. Тидыже идейыште кутырымым, книгам да газетым лудмым, тыгак фильмым да телевидорым идишыште ончымым ончыкта. Теат верысе мер рӱдерыште, университетыште але онлайн дене каяш курсыш возалт кертыда. Те Обязательно тудын дене йылме носитель-влак дене мутланымаште практикылыза, тиде тыланда ойлымаш ден грамматике шотышто тунемаш полша. Пытартышлан, кид йымалныда англичан мутер ден глагол-влакын таблицыштым кучыза, нуно тыланда каласен кертше кеч-могай йодышланат вашешташ полшат.