Удмурт Якут Кусараш

Одо кусарымаш-текстым ик йылме гыч удмурт йылмыш кусарыме процесс. Одо йылме-тиде финн-угор йылме, туштыжо удмурт-влак рӱдӧ Российыште верланыше Удмурт йылме маныт. Тиде йылме поян историй да культуран, Тыгак Удмурт Республикыште официал йылме дене шотлалтеш. Тиде йылме тӱнясе ятыр ужашлаште ситыдымын палыме огыл гынат, тиде регионын шочшыжо улшылан, але одо калыкын йылмыже, культурыжо да историйже улшылан эн кӱлешан йылме шотлалтеш.

Паша удмурт йылмыш кусарымашке шумеке, сай переводым ышташ кӱлеш. Тидым йылме да культур контекстан удмурт йылмым опытан кусарыше-влакын полшымышт дене ышташ лиеш. Кусарыше йылмын грамматикыжым, орфографийжым да семантикыжым раш кусарен моштышаш. Тылеч посна, текстым оригинал деке эн кугу йӧн дене лишемдышаш да мутын нюансшым тӱрыс кучылтын моштышаш улыт.

Удмурт йылмыш кусарымаш культур кокласе кӱрылтмашым сеҥаш да тӱрлӧ регионысо еҥ-влаклан шансым икте-весыштлан умылен мошташ полшен кертеш. Тидым кеч-могай областьыштат, тидын шотыштак бизнес, литератур ден тӱшкаувер йӧн-влакат практически кучылталтын кертыт. Тудат тыгак одо калыкын культур ден историйжым аралаш кучылталтын кертеш, тудын историйжым да йӱкшым утларак кумдан аудиторийлан колын кертеш.

Чумыр налмаште, удмурт йылмыш кусарымаш марий калыкын йылме ден культуржым умылашлан ӱшаныдыме пайдале инструмент лийын кертеш. Удмурт текстым умылен, тиде марий калыкын йылме ден культуржым аклаш да нунын опытыштым весемдаш утларак кугу аудиторийлан йӧным пуэн кертеш. Тылеч посна тиде культур-влак коклаште ваш-ваш умылымашлан полшышо да икте-весе нерген утларак пален налын кертеш.

Могай эллаште удмурт йылме дене ойлат?

Удмурт йылме дене тӱҥ шотышто Россий Юл воктене верланыше Удмурт Республикыште ойлат. Тушто тыгак Российын моло ужашлаштыже, тыгак пошкудо эллаште, Казахстан Гай беларусь да Финляндийлаште кутырат.

Одо йылмын историйже могай?

Удмурт йылме урал йылме ешын членже да финн-угор йылме-влак дене чак кылдалтын. Тушто 6800000 еҥ, утларакшым Удмурт Республикыште (Россий) да тудын кундемыште ойлалтыт. Тудын возымо формыжо кириллецеш негызлалтше письма системым ыштыме 18 курымышто руш православий священник-влаклан кодификациян лийын. Письман тиде системыже 19-ше да 20-шо курым жапыште утларак кумдаҥын да саемын, тидыже кызытсе письмам шочыктымашке конден. Одо йылме кызытат регионлаште, ял (ола) удмурт-влак коклаште кучылталтеш, тыгак школ ден университетлаште туныкталтеш.

Кӧ удмурт йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Василий Иванович Алымов-лингвист да автор удмурт йылме дене моткоч шуко пашам ыштен, тудо йылме грамматикым йӧршешлан возен да тымарте кучылталтше шуко правилым да келшыкым рашемден.
2. Вячеслав Иванович Иванов-удмурт йылме да культур шотышто моткоч кугу пашам ыштен, тидын шотыштак йылмын чумыр грамматикыже да удмурт поэзийын структуржым шымлен моштен.
3. Нина Витальевна Кирсанова - Удмурт йылме шотышто новатор, тудо икымше книгам тиде йылме дене возен да икымше украинла-удмурт мутерым ыштен.
4. Михаил Романович Павлов-удмурт йылме, литератур да фольклор областьыш суапле надыржылан Палыме, регионысо тӱҥ калык-влакын мурыштым возен да документацийлен возышо ик эн ончыч лийын.
5. Ольга Валериановна Фёдоровна-удмурт йылмым да культурым тунемме ик еҥ, тудо икымше газетым удмурт йылме дене лудын да грамматикым да моло тунемме материалым возен.

Удмурт йылмын структуржым кузе ыштыме?

Удмурт йылме-финн ден эстон йылме дене чак кылдалт шогышо урал йылме, тудо коми-зырянский ден пермяк йылме дене икмыняр икгайлык уло. Тудын структурыжо агглютинатив морфологий дене ышталтеш, мутын тӱрлӧ значениян аффиксым ушымо йӧн дене ышталтмыжым ончыкта. Йылме йоҥйӱк да йыгырмут системе дене ойыртемалтеш. Глагол-влакын спряженийышт ятыр йыгырмут, тӱрлӧ наклонений, аспект да жапын, тыгак ышталтше ден ыштыдыме формо коклаште тӱҥ ойыртем.

Кузе удмурт йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Йылме дене палыме лияш тӱҥалза. Алфавит да ойлымаш нерген пален налза, тыгак грамматике нерген негыз представленийым налза.
2. Шӱмбел одо ресурсым лудса да колыштса. Верысе увер-влакым колыштса да тиде йылме дене музык ден телепрограммым возаш кумылаҥза.
3. Удмурт йылме дене мутланымаш да возен налза. Онлайн-формо да практикын чатше-влак дене пайдаланен, йылмысе партнёрым муза.
4. Удмурт йылме курсым эртыза. Одо йылме курсым темлыше йылме институт-влак шукын улыт, теат нунын онлайныштым муын кертыда.
5. Культурыш да йылмыш грузитлыза. Удмуртий дек мийыза да верысе диалект ден культур нерген шукырак пален налаш йылме носитель-влак дене кутырыза.

Якут-тюрк йылме, тушто Россий йӱдвел-эрвелыште пел миллион утла еҥ кутырат. Йылмым шукерте огыл гына официальнын почмаш налынам, ожнысылак якут йылме гыч кусарыме суаплыклан кугу йодмаш уло. Тиде статьяште якут йылмыш кусарымашын кӱлешлыкшым ончена да туддеч поснат, тыгак тиде процесс дене кылдалтше йодыш-влакым каҥашен налына.

Якут йылме Дене Российыште веле огыл, тыгак Монголий гай эллаштат Китай ден Казахстан-влакат ойлат. Тидыже якут йылмыш кусарыме шотышто тӱнямбал йодмаш уло, тыгак эл кӧргыштат лиеш. Якут йылмыш кусарымашын тӱҥ цельже да тудын ӱмбач - тӱҥ паша-тӱҥ калык-влакын общине да интересоватлыме моло вел-влак коклаште кылым куштылемдаш. Кусарымаш тыгак юридический документ, дипломатий соглашений, тунемме материал, тӱшкаувер йӧн да культур йӧн дене кылдалтше материал-влакым да моло документ-влакым пуышаш улыт.

Паша якут йылмыш кусарымашке шумеке, тудын гычат икмыняр кӱлешан проблемым шарнаш кӱлеш. Эн ончычак кутырымо проблеме уло. Мут-влакым каласыме годым якут йылмыште кундемысе диалектын регионысо диалектше шот дене ойыртем уло. Тыгеракын, кусарыше-влаклан тиде кундемысе вариаций-влак дене сайын палыме лияш кӱлеш. Эше ик проблемылан тугай факт шотлалтеш, молан манаш гын, шуко мут кучылтман контекст шот дене икмыняр значениян. Тиде кусарыше-влаклан чын значениян мут але ой-влакым але утларак кӱлешан улмыжым рашемда.

Якут йылмыш кусарыме дене кылдалтше нелылыкым ончыде,тиде процессын кӱлешлыкшым шотлаш кӱлеш. Якут йылме шке шонымыжым почын ойлаш тӱҥалеш гын, якут йылмыш кусарымашын сайлыкше да чын улмыжо утларак кӱлешан лиеш. Сайлыкан кусарымаш-влак культуран диалог ден кыл кучымашым сайлан шотлышашлан кӱлыт, утларакшым тӱҥ общине коклаште, культуржо чӱчкыдын маргализацийлалтеш.

Могай эллаште якут йылме дене ойлат?

Якут йылме дене Российыште, Китай ден Монголий-влак ойлат.

Якут йылмын историйже могай?

Якут йылме-йӱдвел-касвел тюрк йылме-влакын каспий группыштлан кӧра лийше тюрк йылме. Тушто Россий федерацийыште 5000000 еҥ Саха маныт, утларакшым Лена эҥер бассейныште Да тудын вӱдшӧ уке. Якут йылме 14 курым кыдалне икымше литератур деке возен нӧлтшӧ пеш поян литератур историян лиеш. Якут литератур Лишыл Эрвел гыч да Рӱдӧ Азий гыч, тыгак руш писатель ден автор-влакын усталыкыштым виянрак почын ончыктымаште лийын. Якут йылме дене возымо икымше произведенийлаште религий текст-влак лийыныт, тидын шотыштак Коран ден легенде гыч юсуфа да Зуйха нерген легендым кусарыме.
Якут йылме дене возымо икымше оригинальный произведений-влак 19 курым мучаште лийыныт: почеламут, ойлымаш да роман-влак, якут калыкын кече еда илышыж нерген каласкалыше ойлымаш-влак. Якут писатель-влакат шке произведенийыштышт утларак кумда теме-влакым, колонизизм ваштареш кучедалме гай, сибирьысе культурын илыш-йӱлаже да регионысо пызырналт илыше калык-влакын неле положенийыштым шымлаш тӱҥалыныт. 1920-1930 ийыште якут йылме сылнымут ренессансым эртарен, Юрий Чегерев, Анатолий Удыр, Геннадий Титов Да Иван Тазетдинов Гай писатель-Влакын вуйлатыме Пашаштым вуйлатен. Тиде жапыште якут йылме дене савыктыме книга чот кугемын, тыгак тиде йылмым виктер да административ документлаште кучылтмаш кугемын.
Таче якут йылме тудын носитель - влак коклаште уэш ылыжеш, тушто икмыняр у газет ден журнал лектеш. Тыгак якут йылмым Россий деч ӧрдыжтӧ шымлаш оҥай кушкеш, икмыняр университет тиде йылме дене курсым темлат.

Кӧ топыш пура-5 еҥ якут йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше?

1. Юрий Николаевич Виноградов-лингвист – историй да филолог; 2. Степан Георгиевич Отро-якут поэт, драматург, прозаик да кусарыше; 3. Олег Михайлович Беляев-якут литературовед ден публицист; 4. Лилий Владимировна Багутдинова-якут фольклорист; 5. Акулина Павловна-диалектологийым лексикограф да шымлыше.

Якут йылмын структуржым кузе ыштыме?

Якут йылме тюрк йылме ешыш пура да Йӱдвел-эрвел группын ужашыже лиеш. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, тудо у значенийым да формым ыштышашлан мутым ешараш лиеш. Якут йылме кӱкшӱ флекс дене ойыртемалтеш,мут шке формыжым предложенийыште кучылталтме семынак вашталта. Лӱм мут, олмештыш мут, пале мут да глагол-влак шкеныштын формыштым контрекст шот дене ончыкташ йӧршешлан чыштырат.

Кузе якут йылмым утларак сай йӧн дене тунемаш?

1. Якут йылме але инструкторлан тунемме книган экземпляржым налза. Тиде материаллаште кондымо урокым шымлымаш-йылмым саемдыме годым тунем шуаш сай йӧн.
2. Ойлымаште да аудиторийыште практиковатлыза. Кеч - могай йылмым тунемаш-практиковатлаш, садлан практиковатлаш лийме йолташыжым муаш тыршыза.
3. Якут йылме дене возымо материалым лудса. Тиде тыланда йылмын структуржым да грамматикыжым умылаш полша.
4. Якут-влакын культурышт да историйышт дене палыме лийза. Те еҥ-влак нерген да нунын илыш-йӱлаштым утларак паледа гын, тиде тыланда йылмым утларак умылаш полша.
5. Якут ЕШЫМ ончыза да колыштса. Онайн-ресурс шуко уло, тидын шотыштак радиопрограмме да телеото-влак, нуно тиде йылме дене пайдаланаш лийме улыт.
6. Якутий Дек Мийыза. Жапым регионышто эртарымеке, йылмыш возаш да йылме носитель-влак дене кутыраш йӧным муыда.