Bashkır Telýgý Aýdarma

Bashqurt tili-Reseıdiń Bashqurtstan Respýblıkasyndaǵy bashqurt halqy sóıleıtin kóne túrki tili. Ol túrki tilderiniń qypshaq kishi tobyna jatady jáne shamamen 1,5 mıllıon adam sóıleıdi.

Bashqurt tili ár túrli, búkil respýblıka boıynsha ár túrli dıalektiler bar. Bul bashqurt tilinen jáne oǵan aýdarmany salystyrmaly túrde qıyn etedi. Dıalektiler arasynda aýdarmany qıyndatatyn birneshe negizgi aıyrmashylyqtar bar, mysaly, sózderdiń ár túrli aıaqtalýy jáne aıtylýyndaǵy ózgerister.

Dál aýdarmany qamtamasyz etý úshin tildiń núanstaryn túsinetin tájirıbeli bashqurt tilinde sóıleıtinderdiń bolýy mańyzdy. Bul aýdarmashylar ár túrli dıalektilerdi jaqsy bilýi kerek jáne tipti eń kishkentaı aıyrmashylyqtardy anyqtaı alýy kerek. Sondyqtan bashqurt tiline aýdarýǵa kelgende kásibı aýdarmashylarǵa jıi artyqshylyq beriledi.

Bashqurt tilinen aýdarmashyny izdeý kezinde eskerý qajet birneshe mańyzdy faktorlar bar. Tájirıbe óte mańyzdy; aýdarmashy túpnusqa tilin de, aýdarma tilin de bilýi kerek, sonymen qatar mádenı kontekstti túsinýi kerek. Sondaı-aq, aýdarmashynyń belgili bir tilde qoldanylatyn termınologıa týraly ózekti bilimi bar ekenine kóz jetkizý mańyzdy, óıtkeni ol ýaqyt óte kele ózgerýi múmkin.

Jalpy, bashqurt tilinen aýdarma Arnaıy bilim men daǵdylardy, sondaı-aq dıalektiler men mádenıetti túsinýdi qajet etedi. Boljaldy maǵynanyń dál berilýin qamtamasyz etý úshin tájirıbeli jáne bilimdi aýdarmashyny jaldaý mańyzdy.

Bashqurt tilinde qaı elder sóıleıdi?

Bashqurt tilinde negizinen Reseıde sóıleıdi, degenmen Qazaqstanda, Ýkraınada jáne Ózbekstanda sóıleýshilerdiń sany az.

Bashqurt tiliniń tarıhy qandaı?

Bashqurt tili-negizinen Reseıdiń Oral taýlary aımaǵynda ornalasqan Bashqurtstan Respýblıkasynda sóıleıtin túrki tili. Bul respýblıkanyń jalǵyz resmı tili, sonymen qatar kórshiles ýdmýrt azshylyǵynyń keıbir ókilderi sóıleıdi. Bul til kóptegen ǵasyrlar boıy qoldanylyp keledi jáne búgingi kúnge deıin aıtylyp júrgen eń kóne túrki tilderiniń biri bolyp tabylady.
Bashqurt tiline qatysty eń alǵashqy jazbasha siltemeler 16 ǵasyrǵa jatady. Osy ýaqytta oǵan arab jáne parsy tilderi qatty áser etti. 19 ǵasyrda bashqurt tili aımaqtaǵy birneshe túrli azshylyqtardyń jazbasha tiline aınaldy. Ol sondaı-aq ǵylymı eńbekterde qoldanyldy, bul onyń búkil aımaqqa taralýyna kómektesti.
Keńestik kezeńde bashqurt tili Reseıdiń yqpalynan qatty zardap shekti. Kóptegen bashqurt sózderi olardyń oryssha balamalarymen aýystyryldy. Bul til mektepterde de oqytyldy jáne biryńǵaı bashqurt álipbıin qurýǵa áreket jasaldy.
Postkeńestik dáýirde bashqurt tili belsendi qoldanyla bastady jáne bul tildi saqtaýǵa kóp kúsh jumsaldy. Qazir kóptegen adamdar bashqurt tilin ekinshi til retinde úırenýde, al Bashqurtstan Respýblıkasynyń Úkimeti bul tildiń ómir súrýin qamtamasyz etý úshin barǵan saıyn kúsh salýda.

Bashqurt tiliniń damýyna eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Ildar Gabdrafıkov-aqyn, pýblısıs jáne senarıst, ol bashqurt ádebıeti men bashqurt tiliniń qaıta órleýindegi mańyzdy tulǵa boldy.
2. Nıkolaı Ǵalıhanov-bashqurt ǵalymy jáne aqyny, ol bashqurt tilinde ondaǵan shyǵarmalar jazdy jáne qazirgi bashqurt ǵylymynyń negizin qalaýshy bolyp sanalady.
3. Damır Ismagılov-akademık, fılosof jáne lıngvıs, ol bashqurt tilinde sóıleıtinder arasynda saýattylyq deńgeıin arttyrý úshin kóp jumys jasady jáne bashqurt tilinde kóptegen jazbasha jumystar jasady.
4. Ásker Aıymbetov - bashqurt aqyny, prozashy jáne ǵalym, ol bashqurt tili men ádebıeti salasyndaǵy jetekshi tulǵalardyń biri boldy jáne osy tilde birneshe iri shyǵarmalar jazdy.
5. Irek Iahına-áıgili bashqurt jazýshysy jáne dramatýrgi, onyń shyǵarmalary tek Reseıde ǵana emes, búkil álemde tanylǵan jáne ol bashqurt tilin oqyrmandarǵa qol jetimdi etý úshin kóp nárse jasady.

Bashqurt tiliniń qurylymy qalaı?

Bashqurt tili-túrki tilder otbasynyń qypshaq tarmaǵyna jatatyn aglútınatıvti til. Ol gramatıkalyq fýnksıalardy bildirý úshin qoldanylatyn jurnaqtar men arnaıy dybystardy qoldanýmen sıpattalady. Bashqurt tilinde daýyssyz jáne daýysty dybystardyń baı júıesi bar, onyń jalpy qurylymyn býyn jáne qatysýshy qurylymdar quraıdy.

Bashqurt tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Bashqurt alfavıtimen jáne aıtylýymen tanysyńyz. Eger siz bashqurt tilin endi ǵana úırenip jatsańyz, bul eń mańyzdy alǵashqy qadam. Bashqurt tilindegi keıbir negizgi mátinderdi oqýdan bastańyz jáne ár áriptiń durys aıtylýyn úırenińiz.
2. Tárbıeshini nemese kýrsty tabýǵa tyrysyńyz. Tildi úırenýdiń eń jaqsy tásili-ana tilinde sóıleıtin adammen jeke bilim alý. Eger bul múmkin bolmasa, tildi úırenýge kómektesetin jergilikti kýrstardy nemese aýdıo jáne beıne kýrstardy qarańyz.
3. Bashqurt tilinde kóptegen materıaldardy oqyńyz, tyńdańyz jáne kórińiz. Siz tilmen jaqsyraq tanysqan saıyn, bashqurt tilinde buqaralyq aqparat quraldaryn oqýdy jáne tyńdaýdy jalǵastyryńyz. Bashqurt tilindegi aýdıo jazbalardy, ádebıetterdi, fılmder men ánderdi taýyp kórińiz jáne basyńyzben tilge enińiz.
4. Bashqurt tilinde sóılesýge mashyqtanyńyz. Tájirıbe úshin seriktes tabyńyz nemese adamdar bashqurt tilinde sóıleıtin onlaın forýmǵa qosylyńyz. Qatelikter jiberýden qoryqpańyz-bul oqytýdyń bir bóligi!
5. Oqýdy jalǵastyryńyz. Eger siz negizdermen yńǵaıly bolsańyz da, árqashan úırenýge jáne jattyǵýǵa bolatyn jańa nárse bar. Bashqurt tilinde múmkindiginshe kóp materıaldardy oqýdy, tyńdaýdy jáne kórýdi jalǵastyryńyz.

Telýgý - Úndistannyń Andhra-Pradesh shtatynyń resmı tili jáne búkil Úndistanda, sonyń ishinde Karnataka, Tamılnada jáne Maharashtranyń bólikterinde mıllıondaǵan adamdar sóıleıdi. Alaıda, onyń keńinen qoldanylýyna qaramastan, Telýgý tiline aýdarma alý kóptegen adamdar úshin, ásirese shetelde turatyndar úshin qıyndyq týdyrýy múmkin.

Baqytymyzǵa oraı, qazirgi ýaqytta sapaly Telýgý aýdarmalaryn alýdyń birneshe senimdi nusqalary bar. Iskerlik jáne jeke qujattardyń aǵylshyn tilinen telýgý tiline nemese kerisinshe dál, rastalǵan aýdarmalaryn usynatyn kásibı qyzmetter bar. Bul qyzmetter ana tilinde sóıleıtin jáne barlyq aýdarylǵan qujattardyń túpnusqalyq mazmunmen birdeı dáldik pen sapa deńgeıin saqtaýyn qamtamasyz etetin tájirıbeli aýdarmashylardy paıdalanady.

Bıznes úshin telýgý tiline naqty aýdarymdar alý halyqaralyq tabystyń mańyzdy bóligi bolyp tabylady. Olar eldegi áleýetti klıentter men seriktesterge jaqsy qol jetkizý úshin qujattarynyń durys aýdarylǵanyna kóz jetkizýi kerek. Naqty aýdarymdar olarǵa naryqty sátti keńeıtýge kómektesip qana qoımaıdy, sonymen qatar qymbat qatelikterge ákelýi múmkin yqtımal túsinispeýshilikterdi boldyrmaýǵa kómektesedi.

Jeke qujattaryn aýdarǵysy keletin adamdarǵa keletin bolsaq, telýgý tiline aýdarymdar birdeı mańyzdy. Bul ásirese vızaǵa, azamattyqqa, jumysqa nemese zańdy dáldikti talap etetin kez kelgen basqa qujatqa ótinish bergisi keletin adamdar úshin mańyzdy bolýy múmkin.

Sebepke qaramastan, sapaly Telýgý aýdarmalaryn alý árqashan basymdyq bolýy kerek. Ana tilinde sóıleıtin aýdarmashylar jumys isteıtin kásibı qyzmetterdi tańdaı otyryp, kásiporyndar da, jeke tulǵalar da olardyń qujattary ár ýaqytta dál jáne kásibı túrde aýdarylatynyna senimdi bola alady.

Telýgý tilinde qaı elder sóıleıdi?

Telýgý tili negizinen Úndistanda sóıleıdi, onda ol Andhra-Pradesh, Telangana jáne Ianam Shtattarynda resmı til bolyp tabylady. Ol sondaı-aq kórshiles Karnataka, Tamılnad, Maharashtra, Chhattısgarh jáne Odısha Shtattaryndaǵy mańyzdy azshylyq qaýymdastyqtarymen sóıleıdi jáne Úndistannyń odaqtas aýmaǵy bolyp tabylatyn Pýdýcherrı shtatyndaǵy kópshilik sóıleıdi.

Telýgý tiliniń tarıhy qandaı?

Telýgý tili alǵash ret 10 ǵasyrdaǵy sanskrıt negizindegi ádebı shyǵarmalarda paıda boldy jáne sodan beri eski telýgýdan orta telýgý tiline, sodan keıin qazirgi telýgý tiline qaraı damydy. Telýgý tilindegi eń alǵashqy belgili jazýlar bizdiń zamanymyzdyń 5 ǵasyryna jatady jáne Andhra-Pradeshtegi Anantapýr aýdanynyń Ashrama úńgirlerinen tabylǵan. Osy kezeńde bul til zańdy jáne komersıalyq jazbalar úshin qoldanyldy.
Ortaǵasyrlyq kezeńde telýgý sanskrıt pen prakrıttiń yqpalynda boldy jáne sol kezeńdegi aqyndar tilge degen súıispenshilikteri týraly jazdy. Mundaı jumystardyń mysaldary Nannaıanyń "Mahabharatam", Palkýrıkı Somananyń "Basava pýranam" jáne Tıkkannanyń "Rýkmangada Charıtra".
17-18 ǵasyrlarda telýgý ádebıeti órkendep, bımı reddı, Pıngalı Sýrana, Atýkýrı Molla, Chınnaıasýrı, Paravastý Chınnaıa Sýrı jáne Kandýkýrı Veeresalıngam Pantýlý sıaqty jazýshylar til men onyń ádebıetiniń damýyna mańyzdy úles qosty. 1875 jyly Madras ýnıversıteti telýgý tilinde ádebıetten sabaq bere bastady, bul ony bastaǵan alǵashqy úndi ýnıversıteti boldy.
Búgingi tańda telýgý-eń kóp taralǵan dravıd tili jáne Úndistannyń resmı tilderiniń biri. Ol Andhra-Pradeshte, sondaı-aq Karnataka, Tamılnad jáne Orıssa shekaralas aımaqtarynda, sondaı-aq Maharashtra, Chhattısgarh jáne Djarhandtyń bólikterinde keńinen qoldanylady.

Telýgý tilin úırenýge eń kóp úles qosqan 5 adamnyń qataryna kim kiredi?

1. Vemana: vemana-telýgý tilindegi áıgili aqyn, mıstık jáne fılosof. Ol Advaıta-Vedanta ilimderin beıneleıtin mazmundy jáne túsinikti óleńderimen tanymal. Ol telýgý mádenıeti men ádebıetine aıtarlyqtaı úles qosty.
2. Nannaıa: Nannaıa - 11 ǵasyrda ómir súrgen sanskrıt bilgiri, gramatık jáne jazýshy. Ol telýgý tilindegi ádebıettiń atasy bolyp sanalady, óıtkeni ol telýgý tilindegi ádebıettiń alǵashqy úlgilerin jazǵan dep esepteledi.
3. Tıkkana Somaıadjı: Tıkkana Somaıadjı 14 ǵasyrda telýgý tilinde aqyn jáne komentator bolǵan. Ol telýgý tilinde "Mahabharata" dep jazylǵan, ol "Tıkkana Mahabharatamý" dep atalady. Ol sondaı-aq Bhagavad Gıta, Bhagavata pýrana jáne Ýpanıshadtarǵa túsiniktemeler jazdy.
4. Annamacharıa: Annamacharıa-15 ǵasyrda ómir súrgen shabyttandyratyn aqyn jáne Áýlıe. Ol Tırýpatıdegi Lord Venkateshvaranyń dańqy úshin 32000-nan astam án jazdy, olar "Shrı Annamacharıa sankırtana"degen atpen tanymal. Bul ánder áli kúnge deıin Úndistannyń ońtústigindegi hramdarda aıtylady.
5. Braýn: Charlz Fılıpp Braýn telýgý tilinde kóp jumys istegen Brıtandyq ındolog jáne fılolog boldy. Ol alǵashqy telýgý-aǵylshyn sózdigin qurastyrdy jáne birneshe klasıkterdi sanskrıtten telýgý tiline aýdardy. Onyń Telýgý tili men ádebıetiniń damýyna qosqan baǵa jetpes úlesi búginde de este qalady.

Telýgý tiliniń qurylymy qalaı?

Telýgý-aglútınatıvti til, ıaǵnı sózder Negizgi nemese túbir pishinine jurnaqtar qosý arqyly jasalady. Mysaly, "ıt" degen sóz "kýkka", al "ıtter" degen sóz "kýkkala". Qurylym turǵysynan telýgý tilinde vso (etistik-sýbekt-obekt) sóz tártibi qoldanylady jáne jynysy men jaǵdaıy boıynsha aıyrmashylyq qoldanylady. Onyń úsh negizgi jaǵdaıy bar: túzý, kólbeý jáne lokatıvti. Sonymen qatar, onyń tórt etistik konúgasıasy jáne kúrdeli qurmetti ataqtar júıesi bar.

Telýgý tilin eń durys jolmen qalaı úırenýge bolady?

1. Telýgý tilin úırený kýrsynan ótińiz: telýgý tilin úırenýge kómektesetin birqatar onlaın jáne betpe - bet kýrstar bar. Sizdi sáttilikke jeteleıtin til týraly tolyq túsinik alý úshin olardyń birine jazylyńyz.
2. Aýyzeki telýgý tilin úırenińiz: telýgý tilin erkin meńgerý úshin tildiń sóılesý kontekstinde qalaı jumys isteıtinin túsiný mańyzdy. Telýgý tilinde sóıleıtinderdi tyńdaýdan bastańyz jáne olardyń artyndaǵy sóz tirkesterin qaıtalaýǵa jattyǵyńyz.
3. Gramatıkany jattyqtyrý úshin resýrstardy paıdalanyńyz: aýyzeki telýgý tiliniń negizgi deńgeıin meńgergennen keıin, tildiń etistik shaqtary men sóılem qurylymy sıaqty kúrdeli aspektilerin úırenýdi bastańyz. Telýgý tilinde kitaptar, gazetter men maqalalar oqý - gramatıkalyq daǵdylaryńyzdy jattyqtyrýdyń tamasha tásili.
4. Internettegi resýrstardy paıdalanyńyz: kóptegen veb-saıttar telýgý tili men mádenıeti týraly oqý is-sharalary men aqparatty usynady. Basqa stýdenttermen tanysý, oqý seriktesterin tabý jáne suraqtar qoıý úshin Telýgý tilindegi forýmdarǵa kirińiz.
5. Mádenıetke ený: kez - kelgen tildi úırenýdiń eń jaqsy tásili-mádenıetke ený. Telýgý tilinde mýzyka tyńdańyz, Fılmder kórińiz, is-sharalar men festıválderge qatysyńyz jáne tildi erkin meńgerý úshin Telýgý tilinde sóıleıtindermen dostar tabyńyz.