Азербайджанский. Баскский Тылбаастаа

Азербайджан тылыгар тылбаас аан дойду айанньыттарыгар киэҥник биллибит ураты гибрид тыллаах- өстөөх уонна култууралаах омук тыллара үөскээбиттэрэ. Азербайджан хас да араас Илиҥҥи уонна киин Азиатскай тыллары кириэстии ааҕыллар, ону ааһан региону кытта бодоруһарга дьулуспут компанияларга солбуллубат өҥөлөрү оҥорор.

Азербайджан тыла Соҕуруу Кавказка уонна киин Азияҕа, ордук Азербайджан Республикатыгар 10 мөлүйүөннээх региональнай тыл буолар. Кини турецкай тылы кытта ыкса сибээстээх уонна урукку Советскай Союз атын чаастарыгар киэҥник тарҕаммыт. Азербайджан, Азербайджан, Беларусь, Молдова, Казахстан уонна Кыргызстан дойдуларыгар киллэрэн, эһиги региоҥҥа бизнеһи ыытар былааннааххыт туһунан дьоһун суолталаах тыл буолар.

Азербайджан тыла атын да көрүҥнэриттэн тылбаастанар хас да аспектар бааллар. Бу икки сурук- Бичик уонна икки хардарыта өйдөбүнньүк диалектар ситимнэригэр киирэр уустук тыл. Бу хас биирдии тыл тус уратылаах, уратылаах буолан, Азербайджан уонна да атын тыллары кытта үлэлиир тылбаасчыттарга судургута суох буолуон сөп. Холобур, эр дьон үс варианнарыгар диэри (эр киһи, дьахтар уонна орто биис уустара), ону ааһан тыл тутатына судургута суох буолуон сөп. Ону таһынан чопчу этиилэртэн тутулуга суох хас да ньымалар бааллар, онон чопчу уонна көдьүүстээх тылбаас сөптөөх тоннаны уонна культурнай элеменнэри таба туттуу сатабылын көрдөрөр.

Ити кэмҥэ Азербайджан тыла туроктары кытта ыкса сибээстээх, олор ортолоругар уопсай тыл, өйдөбүллэр элбэхтэр. Ити ханнык баҕарар тылы кытта билсиһэн, атын киһини талан, кинилэри үлэнэн туроктарга тылбаастаан үлэлииргэ көҥүллэнэр.

Эһиги региоҥҥа бараргытыттан тутулуга суох, эбэтэр бизнеһи салайаҕыт дуу, Азербайджаҥҥа көһөрүү өҥөтө эһиги уопуккутуттан муҥутуур көдьүүһэ эһиэхэ көмөлөһүөҕэ. Тылларын икки ардыларыгар уопуттаах носители кытта үлэлэһэн, эһиги иһитиннэриигит чопчу уонна профессиональнай рыногы кытта сибээстээх буоларыгар уонна икки өттүттэн барыстаах сыһыаны тутаргытыгар көмөлөһүөххүтүн сөп.

Азербайджан тылын ханнык дойдуларга этэллэрий?

Азербайджаҥҥа уонна Иран сорох чаастарыгар сүрүннээн Россия, Турция, Ирак, Грузия уонна Сирия курдук дойдуларга этэллэр.

Азербайджан тылын историята хайдаҕый?

Азербайджан тылын историята биһиги эрабыт 8 үйэтигэр тахсар, огузтар (тюрк) омуктар киин Азияҕа аан бастаан олохсуйбуттар. 13- с үйэҕэ Азербайджан бүтүн региоҥҥа Персия култууратын уонна тыл улахан киинэ буолбута. 19- с үйэҕэ нуучча- перс сэриилэрин саҕана Азербайджан тылын туһаныы Арассыыйа империятын нуучча тылын туһатыгар хам баттаммыта. ССРС ыһыллыытын кэнниттэн, Азербайджан, Азербайджан тыла дойду официальнай тылынан билиниллибитэ.
Ол кэмтэн ыла аҕыйах реформа ылыллан, тылы тыыннаах хаалларыыга уонна салгыы стандартизацияҕа туһаайыллыбыт тыл политиката ылыллыбыта. Бу билигин мөлүйүөнүнэн киһи Азербайджаҥҥа, Грузия уонна Иран курдук регион атын дойдуларыгар тыл сөргүтүүгэ тирэҕирэр. Ону таһынан Азербайджан тыла аан дойду үрдүнэн киэҥник тарҕанар омук тыла эмиэ элбээн иһэр.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Мирза Фатали Ахундов-Азербайджан суруйааччыта, драматург, философ уонна педагог. Кини үлэтин 19- с уонна 20- с үйэ саҥатыгар национальнай уһуктууга сабыдыаллаабыта.
2. Мамед Сид Ордубин-кини билиҥҥи Азербайджан литературатын аҕатынан, ону таһынан саамай биллэр пионерынан ааҕыллар.
3. Мухаммад Мухаммед Физули- Азербайджан поэта уонна 16 үйэ суруйааччыта. Кинини классическай Азербайджан литературатын төрүттээччинэн ааҕаллар.
4. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам 20- с үйэ саҥатыгар Саха тылын сайдыытыгар сүҥкэн суолталаах фигура этэ. Кини Азербайджан тылын сайыннарыыга актыыбынай кыттыылааҕа уонна алфавиты айыыга дьоһун оруолу оонньообута.
5. 12 үйэ алын сүһүөх поэта, бүтүн литератураҕа саамай сүдү поэт - романтик быһыытынан киэҥник биллэр. Кини француз уонна нуучча курдук атын тылларга суруйбута уонна үлэлэриттэн сорохторо атын тылларга тылбаастаммыттара. Кини поэзията Азербайджан култууратыгар улаханнык сабыдыаллаабыта.

Азербайджан тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Азербайджан тыла уустук структуралаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата тыл суолтата уларыйарыгар олоҕуран суффикстары эбэр. Бу процесс агглютинация диэн ааттанар. Холобур, "тыл-" (суруйабын) "тыл-м" (мин суруйабын) буолар. Тылы уонна суффикстар тыл балаһыанньатыттан көрөн быһаарыллыбыт аһаҕас дорҕооннору кытта дьүөрэлэһиэхтээхтэр. Грамматическай Азербайджан тыла икки көлүөнэттэн, үс падежтан уонна сэттэ бириэмэттэн турар.

Саха тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Алфавиты кытта билсиһииттэн саҕалааҥ. Азербайджан тыла Латинскай графикаҕа олоҕурбут алфавитынан туһаныллар, ол 33 буукубаттан турар.
2. Онлайн учебник эбэтэр онлайн үөрэх пособиетын Булуҥ, тыл төрдүн үөрэтэргэ. Грамматика, этии структурата уонна тыл саппааһа - бу барыта тыл өйдөбүлүгэр улахан суолталаах.
3. Тыл үөрэтиигэ тиэкистээх буолуҥ. Азербайджан бизга записи, видео ва фильмлар озорбойжонлик ва узбекистонга эшитиб, унга эшитганлар.
4. Практикаланыҥ. Туохха үөрэммиккитин барытын өйдөөн-дьүүллээн сылдьыҥ. Улэҕитин- хамнаскытын урдэтэргэ уонна тылгытын уерэтэргэ кедьуустээхтик кыттаргытыгар кедьуустээхтик кыттаргытыгар көмөлөһүҥ.
5. Репетиторы кытта үлэлээ. Репетитор эһиэхэ бэйэтин тэтимигэр уонна эһиги прогрессаргытын сыаналыырга көмөлөһүөн сөп. Кинилэр эмиэ ханнык баҕарар ыйытыыларгытыгар рекомендация биэриэхтэрин, эппиэттиэхтэрин сөп.
6. Онлайн ресурсалары туһаныҥ. Эһиги үөрэххитин эбии киллэрэр кыахтаах онлайн уруоктар уонна ресурсалар элбэхтэр.

Оруобуна тылбаас-эбэҥки тылыттан, былыргы тылтан турар, манна сүрүннээн Хотугу Пиренскэй Арыылаах хотугу сиргэ олорор кыракый нэһилиэнньэни саҥарар ураты уобараһа атын тылынан тылбаастанар. Оруобуна тыл бэйэтин төрүт регионнарын тас өттүгэр киэҥник тарҕамматах эрээри, бу тыл дьыалабыай да, тус сыаллаах- соруктаах да буоларын курдук, докумуоннары уонна иһитиннэриилэри тылбаастааһыҥҥа наадыйыы улаатар.

Олоңхо тылыгар тылбаастыыр кэккэ фактордар бааллар. Бастатан туран, бу ниндоевропей тыла, чугас аймахтара эбэтэр эйэ биир да атын тылынан кытта сөп түбэспэт. Ол аата тылбаасчыттар чуолкай тылбаастарын толорорго үрдүк квалификациялаах буолуохтаахтар уонна үрдүк квалификациялаах буолуохтаахтар. Иккиһинэн, оруобуна тыл элбэх диалектардаах, акценнардаах, оннооҕор дьоҕус географическай оройуон иһинэн төһө баҕарар уратыланар кыахтаах. Бу тылы сайыннарыыны чуолкайдык өйдүүргэ культурнай билиини ылары ирдиир.

Баскскай тылтан тылбаасчыт көрдөөһүнүгэр наадалаах квалификациялаах буоларын итэҕэтиэҕиҥ. Кинилэр төрөөбүт тылы көҥүл баһылыахтаахтар, култуураны уонна уопуту бу салааҕа үлэлииргэ киэҥ билиилээх буолуохтаахтар. Ону таһынан тыл грамматикатын, синтаксиһын уонна тыл саппааһын дириҥник өйдүөхтээхтэр. Ити тиэкис ис хоһоонун оннунан хаалларыыга чуолкай тылбаастары ылыы уонна оннунан хаалларыы улахан суолталаах.

Докумуону тылбаастааһыҥҥа эбии, баскскай тылтан тылбаасчыттар ону тэҥэ көннөрү көрдөрүүлэргэ, аудиозапистарга уонна да атын формаларынан бэйэлэрин өҥөлөрүн биэриэхтэрин сөп. Сорох түгэннэргэ тылбаас анал билиини эрэйэр объектарга эбэтэр пааматынньыктарга наадыйыан сөп.

Дьэ, ол аата оруобуна бэйэтинэн тутулуктааҕын, бутуллуутун бэлиэтиир наадалаах. Ол иһин чопчу тылбаастыырга Саха норуотун тылын, культуратын уонна диалектарын үчүгэйдик билэр профессионаллар көмөлөрө ирдэнэр. Кинилэр көмөлөрүнэн чааһынай дьон да, тэрилтэлэр да баскскайдар уонна атын тыллар икки ардыларыгар тыл хайдыһыытын кыайаллар, ол үчүгэй өйдөбүлү уонна коммуникацияны тупсарыыга көмөлөһөллөр.

Ханнык дойдуларга баскскай тылынан саҥаралларый?

Баскскай тылынан үксүгэр Испания хоту, басков дойдуга, ол эрээри онно наваррга (Испания) уонна баскскскай провинцияларга этэллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Эверстов тыла-бу тыһыынчанан сыллар усталарыгар Испанияҕа уонна Франция регионнарыгар басков уонна наваралар дойдуларыгар эппит- хааммыт историческай тыла. Оруобуна тыл-омук тыла туспа буолар, ол аата лингвистическэй аймахтартан ураты, өлбүттэрин кэриэтэ. Урут биллибит ахтыы биһиги эрабыт 5 үйэтигэр сыһыаннаах, ол гынан баран кини олохторун- дьаһахтарын кэрэһилиир туоһута баар. Орто үйэлэргэ Эуропа тыла атыы- эргиэн быһыытынан киэҥник туттуллар, киирии тыллары атын тылларга, ордук испанскай уонна француз тылларыгар киллэриллибиттэрэ. Ол эрээри, кэнники сүүс сыл устата бу тылы туһаныы аҕыйаан эрэр. 20- с үйэҕэ оруобуна тыл дойду үгүс оройуоннарыгар, оттон сорох регионнарга туһаныы сокуону таһынан биллэриллибитэ. Бу түһүү 20- с үйэ бүтүүтэ тыл интэриэһин сөргүтэн, тыл көмүскэлигэр уонна популяризациялааһыҥҥа дьаһаллар ылыллыбыттара. Ону оскуолаларга уонна судаарыстыбаннай сулууспаларга туһаныы кэҥииригэр кыһамньы ылыллыбыта уонна билигин кини дойду сорох оскуолаларыгар Басков диэн үөрэтиллэр. Бу тыл маассабай информация, литература уонна толорооччу искусствотын средстволарыгар киэҥник туттуллар. Ол кыһамньыларын да үрдүнэн оруобуна тыл сүтэр кутталлааҕын үрдүнэн, билигин дойду нэһилиэнньэтин 33 %- на онно этиэн сөп.

Саха тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Сабинов Арана (1865-1903): "националистар, политик уонна суруйааччы. Кини баскскай тылы сөргүтэргэ хамсааһыны пионер этэ уонна баскскай тылынан таба суруйуу стандартнай систематын оҥорорго суруллубута.
2. Мария де Азукэ (1864-1951): лингвист уонна лексикограф, бастакы баскай- Испан тылдьытын автора.
3. Бернардо Ласа (1916-2008): Саха литературатын уһулуччулаах профессора, суруйааччы уонна поэт. Кини бастакы баскетскай орфографияны оҥорбута.
4. Колдо Митчелен (1915-1997): лингвист уонна профессор баскской филологии. Кини билиҥҥи баскскай лингвистика төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ этэ.
5. Пелело Эрротета (1954 с. төрөөбүт): суруйааччы, драматург уонна баскской литературатын профессора. Кини баскскай культураны уонна баскскай литератураны туһаныыны пропагандалаабыта.

Баскылаат тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Оруобуна тыл агрглютинативнай тыл буолар,ол аата тыл суолтатын быһаарар суффикстары уонна приставкалары эбэр. Синтаксис сүрүннээн тематическай комментарий по структуре, онно тиэмэ бастакы миэстэҕэ турар, онтон сүрүн ис хоһоонноох. Туохтуур-начальнай структураҕа тардыы эмиэ баар. Баскскай тылыгар икки туохтуур флексиялаах:биирэ ааспыт уонна биирэ ааспыт кэм, онтон үс киэнэ (эҥкилэ суох, сословательнай, ыйар). Ону таһынан тылга бүтэһиктээх дорҕоонунан быһаарыллар уонна төрүт дорҕоонунан быһаарыллар кэккэ кылаастар бааллар.

"Сөптөөх ньыманан" үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Учебниктар эбэтэр онлайн курстар курдук үөрэх ресурсаларыгар инвестициялаа. Оруобуна тыл Европаҕа саамай былыргы тыллартан биирдэстэрэ, кини ситэтэ суох ресурсалары үөрэтэрэ уустук буолуон сөп.
2. Радиопрограмманы истиҥ, тэлэбиидэнньэни көрүҥ уонна баскскай тылынан кинигэлэри ааҕыҥ. Ити кини хайдах туһаныллыбытын дьиҥнээх холобурдары кытта билиһиннэрэригэр көмөлөһөр.
3. Занятиеҕа сылдьыҥ. Олохтоох университеттар уонна тэрилтэлэр сороҕор тыл курстарын эбэтэр репетиториятын биэрэллэр. Бу дьарыктар үгүстүк тыл носителин кытта сэһэргэһэр уонна практическай опыты ыларга бэртээхэй кыаҕы биэрэр.
4. Кэпсэтиигэ практикаланыҥ. Баск тылынан саҥарыы судургута суох буолуон сөп. Тереебут тылы уерэтээччилэргэ куруук практика уонна сыанабыла кедьуустээхтик туһанарга көмөлөһүөҕэ.
5. Кэпсэтээччини Булуҥ. Саатар нэдиэлэҕэ биирдэ эмэ бодоруһарга бэлэм буолуо этэ. Кэпсэтээччи баар буолуутун матыыптарын уонна тылы атын эйгэҕэ үөрэтэргэ уратылаах ньыма буолуон сөп.