Саха тыла Чувашовскай Тылбаастаа

Саха-түүр тыла, манна Арассыыйа хотугулуу- Илиҥҥи өттүгэр мөлүйүөн аҥаарыттан тахса киһи саҥарыллар. Тыл саҥа официальнай билиниини ылбытынан, уруккутунан сахалыы тылбаас өҥөтүгэр дьоһун ирдэбил баар. Бу ыстатыйаҕа Саха тылын уонна кинини кытта тылбаас суолтатын ырытан көрүөхпүт, ону тэҥэ бу процесска сыһыаннаах проблемалары дьүүллэһиэхпит.

Саха тылыгар Россияҕа эрэ буолбакка, Монголия, Кытай уонна Казахстан курдук дойдуларга эмиэ этэллэр. Ол аата Саха тылыгар, ону таһынан дойду иһигэр тылбаас өҥөтүгэр аан дойдутааҕы наадыйыы баар. Тылбаас сүрүн сыала Саха тылыгар уонна кинини кытта - төрүт омуктар обществоларын уонна атын интэриэстээх өрүттэрин ортотугар бодоруһуу. Ону тэҥэ юридическай докумуоннарга, дипломатическай сөбүлэһиилэргэ, үөрэх матырыйаалларыгар, маассабай информация уонна культура уонна да атын докумуоннарга сыһыаннаах матырыйааллар наадалар.

Дьыала Саха тылыгар уонна кинини кытта тылбаас тиийдэҕинэ сорох дьоһуннаах проблемалары өйдүөххэ наада. Бастатан туран, производство кыһалҕата баар. Саха тылыгар региональнай диалектан көрөн тылга уратылар бааллар. Онон, тылбаасчыттар бу регионнааҕы вариациялары кытта билсиһэн, чуолкайдаһан үлэлииллэрэ наадалаах. Өссө биир проблеманан үгүс тыл туттулларыттан тутулуга суох хас да суолталаах. Ити тыл сөптөөх суолтатын эбэтэр суолтатын быһаарыыны тылбаасчыттарга ыарырҕатар.

Саха тыла уонна кинини кытта сибээстээх ыарахаттар баалларын үрдүнэн, бу процесс суолтатын билинии улахан суолталаах. Саха тыла билиниини ылыытын салгыы сайыннарар буолан, Саха тылын уонна киниттэн атын тылбаас үрдүк хаачыстыбатын уонна чуолкай хааччыллыытын хааччыйара улахан суолталаах. Олоңхо достоинство для поддержания культуры и связи, особенно среди коренных общиналар, культуры так часто маргинализацияланар.

Ханнык дойдуларга сахалыы саҥаралларый?

Саха тылыгар Россияҕа, Кытайга уонна Монголияҕа дииллэр.

Саха тылын историята хайдаҕый?

Саха тыла-хотугулуу- арҕаа түүр тылларыгар сыһыаннаах түүр тыла. Онно Россия Республикатыгар 500 000 киһи, сүрүннээн Лена өрүс бассейныгар уонна кини притоков бааллар. Саха тыла 14- с үйэ бастакы литературатыгар киирэр баай литературнай историялаах. Саха литературата Суфия поэттарын чугастааҕы Илин уонна киин Азия поэттарын, ону тэҥэ император Арассыыйаттан нуучча суруйааччылара уонна автордара күүстээх сабыдыаллаабыттара. Саха тылыгар бастакы сурун тиэкистэр, ол иһигэр корантан уонна лэгэнтэйтэн быһа тардыылар юсуфа уонна Зулайх туһунан итэҕэл тиэкистэрэ бааллара.
Саха тылыгар суруйбут бастакы оригинальнай айымньылара 19 үйэ бүтэһигэр баар буолбуттара: хоһооннор, кэпсээннэр уонна романнар, Саха норуотун күннээҕи олоҕун туһунан кэпсээннэр. Саха суруйааччылара эмиэ бэйэлэрин айымньыларыгар колониализмы утары охсуһуу, Сибиир культуратын уонна регион батталлаах норуоттарын ыарахан балаһыанньатын курдук киэҥ темалары чинчийии саҕаламмыта. 1920-1930 сс. Саха тыла Юрий Чегерев, Анатолий Семенов, Геннадий Титов уонна Иван Тазетдинов курдук суруйааччылары салайбыт литературнай ренессанс буолбута. Бу кэмҥэ Саха тылыгар бэчээттэммит кинигэ ахсаана лаппа улаатта, ону тэҥэ бу тылы Правительство уонна административнай докумуоннарга туһаныы элбээтэ.
Билигин Саха тыла кини аатын сөргүтэр, онно хас да саҥа хаһыат, сурунаал тахсар. Ону тэҥэ Саха тылын Россия тас өттүгэр үөрэтиигэ интэриэстэрэ улаатар, тоҕо диэтэххэ, аҕыйах университет бу тылынан курстары туруорсар.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк уонна филолог; 2. Степан Георгиевич Островскай – Саха поэта, драматург, прозаик уонна тылбаасчыт; 3. Олег Михайлович Беляев – Саха литературоведа уонна публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – Саха фольклориһа; 5. Акулина Еловна Павлова-лексикограф уонна диалектология чинчийээччи.

Саха тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Саха тыла түүр тылларыгар сыһыаннаах уонна хотугулуу- Илиҥҥи бөлөх сорҕото буолар. Бу агглютинативнай тыл, ол аата кини суффикстары туһанар, кинилэр саҥа суолталары уонна формалары айарга дьүөрэлэһэр кыахтаах суффикстары туһаналлар. Саха тыла үрдүк флексиянан уратылаах, ол аата этиигэ туттуллалларыттан көрөн бэйэтин форматын уларыталлар. Суолталаах, солбуйар ааттар, даҕааһыннар уонна туохтуурдар кинилэр формаларын миэстэттэн көрөн быһаарыыны ирдииллэр.

Саха тылын саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Саха тылын учебнига эбэтэр инструкторга аналлаах экземпляры ылыҥ. Бу матырыйаалларга аҕалыллыбыт уруоктары чочуйуу-тылы тупсарыыга бастыҥ ньыма.
2. Практикаланыҥ, аудованиеҕа үөрэниҥ. Ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма - кинини практикалыахха сөп курдук, онон кэпсэтээччини буларга кыһаныҥ.
3. Сахалыы тылынан суруллубут матырыйаалы ааҕыҥ. Ол эһиэхэ тыл структуратын уонна грамматикатын өйдүүрүгэр көмөлөһөр.
4. Саха культуратын уонна историятын кытта билсиҥ. Дьон-сэргэ, кинилэр образтарын туһунан элбэҕи билэргит буоллар, ол эһиэхэ тылы өйдүүргүт ордук.
5. Сахалыы СИЭРИ- туому тутуһуҥ уонна истиҥ. Онлайн ресурсата элбэх: радиопрограмманы уонна тэлэбиидэнньэни киллэрэн туран, бу тылга киирэр.
6. Саха Сиригэр Кэлэ Сылдьыҥ. Региоҥҥа бириэмэни ыытан, тылы илдьэ сылдьар дьону кытта сэһэргэһэр кыаҕы ылыаххыт.

Чувашов тылбааһа, ону тэҥэ Чувашия транслитерацията-бу чуваш тылынан бодоруһарга туттуллар тылбаас анал формата. Бу тыл Россия уонна Украина сорох оройуоннарыгар олорор чуваш омугар төрөөбүт тыл буолар. Бу түүр тылларыттан биирдэстэрэ мөлүйүөнтэн тахса киһи саҥарар, тылбаас улахан суолталаах.

Чуваш тылын эбэтэр киниэхэ сөпкө тылбаастыырга, транслитерация уустук көрүҥүн өйдүөххэ наада. Ити чуваш алфавита Латин алфавитыттан уратыта диэн, сүрүннээн Европа тылларыгар туһаныллар. А, Б, К курдук күүстээх кириллическай буукубалардаах тыллар түмүгэр, өйдөөх ааҕааччы буолуохтаахтар.

Төрүт тылынан тылбаас процеһа хас да түһүмэхтэн турар. Бастатан туран, тылбаасчыт төрүт да, целевой да тылы үчүгэйдик баһылыахтаах. Кинилэр төрүт тыл ис хоһоонун, суолтатын уонна суолтатын өйдүөхтээхтэр. Ол кэнниттэн целевой тыл грамматическай быраабылаларын уонна структураларын болҕомтоҕо ылан, целевой тылынан сөпкө тиэрдиэхтээх.

Тылбаасчыт тылбаасчыт тылбаастаммыт версияны кытта оригинальнай тиэкиһи кичэйэн тэҥнээн көрүөхтээх. Бу тылбаас чопчу уонна сөптөөх иһитиннэрии оҥоһулларын мэктиэлиир. Тылбаасчыт ону тэҥэ салгыы бэрэбиэркэлиири ыытыыга ханнык баҕарар култуура уонна ыһаарылыыр тыл чуолкай тылбаастаммытын итэҕэтээри эппиэтинэһи сүктэрэр.

Чуваш тылын үөрэтиэн баҕарар киһиэхэ онлайн уонна университеттарга баар араас курстар бааллар. Ол эрээри тылы үөрэтии төрүт тыл толору өйдөбүлүн хааччыйбат диэн суолталаах. Хас да сыллаах практикаҕа, бэйэни харыстаныыга эрэ баһылыахха сөп.

Уопсайынан, чуваш тылын тылбаастааһын-омук тылын кытта бодоруһуоххутун баҕарар буоллаххытына баһылыыр улахан үөрүйэх. Сөптөөх сыһыан, билии- көрүү кэмигэр ити элбэх бириэмэни ылар да, туһаны аҕалыан сөп.

Ханнык дойдуларга чуваш тылынан саҥаралларый?

Чуваш тылынан ордук Чувашия Республикатыгар, ону таһынан Марий Эл, Татарстаҥҥа уонна Удмуртияҕа, Казахстаҥҥа уонна Украинаҕа саҥарар.

Чуваш тылын историята хайдаҕый?

Чуваш тыла-Российскай Федерацияҕа 1,5 мөлүйүөн киһи саҥарыллар түүр тыла. Бу түүр тылларыгар огурсу соҕотох бэрэстэбиитэлэ. Былыр ити тылынан билигин Чувашия Республиката диэн биллибит оройуоннарга кэпсииллэрэ.
Чуваш тылын историятын 13- с үйэҕэ диэри кэтээн көрүөххэ сөп, онтон саамай эрдэтээҕи сурук- Бичик ахтыылара 14-15 үйэ рукопиһыгар булуллубуттара. Бу суруйуулартан үгүстэрэ тыл кэмиттэн улахан уларыйыылар тахсыбыттарын туоһулууллар. 15- с үйэҕэ чуваш тыла ыаллыы татаар тылын күүстээх сабыдыалынан сылдьыбыта уонна старотатарскай алфавитынан суруллубута.
18- с үйэҕэ алфавиты кириллицаҕа олохтообут нуучча учуонайа Семен Ремезов айбыта. Бу саҥа алфавит 19 үйэ саҥатыгар бастакы бэчээттэммит чувашистар кинигэлэрин оҥорорго туһаныллыбыта. 19 үйэ бүтүүтэ чуваш тыла Россия империятын официальнай тылынан билиниллибитэ уонна бу кэмҥэ атын литературнай айымньылар тэриллибиттэрэ.
Чувашов тылынан салгыы кэпсэтэр кэмнэрбит, ону тэҥэ Чувашия Республикатын сорох оскуолаларыгар үөрэтэллэр. Ону тэҥэ Россияҕа да, кыраныысса таһыгар тылы харыстааһыҥҥа уонна популяризациялааһыҥҥа актыыбынай кыһамньылар үөскүүллэр.

Чуваш тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһи кимнээҕий?

1. Михаил Васильевич Яковлев-Саха государственнай педагогическай университетын лингвиһэ уонна профессора, тыл бастакы кэлим грамматикатын оҥорбут.
2. Яков Костюков-лингвист уонна профессор чувашистскай государственнай педагогическай университет профессора, элбэх үлэни редакциялаан, бэчээттээн таһаарыыга бэйэтин кылаатын киллэрбит.
3. Николай Зиберов-чуваш тыла Латинскай графигы киллэриигэ бөдөҥ кылаат.
4. 1904 сыллаахха чуваш тылынан бастакы оскуола учебнига Василий Песков- учуутал.
5. Олег Бессонов-тыл араас диалектарын холбуурга улэлиир аныгы стандарт чуваш тылын ырытан онорууга сабыдыаллаах фигура.

Чуваш тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Чуваш тыла түүр тылларыгар сыһыаннаах. Бу агглютинативнай тыл, ол аата тылы хас да приставка уонна суффикс силбэһиилэригэр олоҕуран үөскэтэр. Тыл бэрээдэгэ, быраабыла курдук, субъект-тыл бэрээдэгэр сыһыаннаах, этии ис бэрээдэгэр сыһыаннаах. Баар дьон икки көлүөнэҕэ арахсаллар уонна кылаас суффикстарын ахсааны, падежтары уонна быһаарыылары туһаналлар. Туохтуурдар туһааннаах этиилэри кытта сөп түбэһэллэр уонна аспект кэмиттэн көрөн кэлэллэр.

Чуваш тыла саамай сөптөөх ньыманан үөрэтэрий?

1. Алфавит курдук төрүт тылы үөрэтии, базовай грамматика курдук төрүт тылы үөрэтии саҕаланна. Онлайн ресурсалара хас да уратылаахтар Chuvash.org или Chuvash.eu бу эһиэхэ көмөлөһүөн сөп.
2. Аудиозаписи с носителей языка и примеры предложения, чтобы сделать база разговорных слов и фраз. Радопрограмманы уонна киинэлэри уонна телепрограммалары истиҥ. Тыл үөрэтиигэ тирэҕирэн, тупсаҕай көрүҥнээх, тупсаҕай көрүҥнээх буоларга дьулуһуҥ.
3. Эһиги үөрэммиккитин, тылбытын илдьэ сылдьыҥ дуу, эбэтэр онлайн форумнарга дуу. Бу эһиэхэ олохтоох нэьилиэктэри хабан, култуура туһунан өйдөбүлү ыларга көмөлөһүөҕэ.
4. Тыл саппааһын уонна грамматикатын тупсарар туһугар кинигэлэри уонна хаһыаттары ааҕыҥ. Чем больше читать, тем лучше будет вашим понимание и грамматика.
5. Дьэ, чувашистыы тылынан тиэкистэри суруйуу, Чувашия онлайн форумнарыгар кыттыы уонна экзаменнарга бэлэмнэнии курдук көрүҥнэри эбии киллэриҥ. Ити эйиэхэ тылы бигэтик баһылыырга көмөлөһүөҕэ.