Баск Идиш Куҫар

Баск куҫарӑвӗ - чӗлхе-ҫӑварӑн хӑйне евӗрлӗ облаҫӗ, унта баск чӗлхинчен, авалхи чӗлхерен, сӑмахсенче пиреней ҫурутравӗн ҫурҫӗрӗнче пурӑнакан пысӑках мар халӑх калаҫать, урӑх чӗлхепе куҫараҫҫӗ. Баск чӗлхи хӑйӗн тӑван регионӗсен тулашӗнче анлӑ сарӑлман пулин те, документсемпе пӗлтерӳсене ку чӗлхене ӗҫ валли те, харпӑр хӑй тӗллевӗсем валли те куҫарас кӑмӑл ӳсет.

Ытти чӗлхесене куҫарассинчен баск чӗлхине уйӑракан факторсем те пур. Пӗрремӗшӗнчен, вӑл тӗнчери пӗр-пӗринпе ҫывӑх тӑванлӑ е пӗрпеклӗ мар нииндоевропӑри чӗлхе. Ҫакӑ тӑлмачсен чӗлхине тарӑн ӑнланмаллине тата тӗплӗ куҫарусене пурнӑҫлама пысӑк квалификаци пуррине пӗлтерет. Иккӗмӗшӗнчен, баск чӗлхи нумай диалект тата акцентсем пур, вӗсем географи районӗн чиккисенче те палӑрма пултараҫҫӗ. Ку чӗлхе нюансӗсене тӗп-тӗрӗс ӑнланас тесен культура пӗлӗвӗсен шайне палӑртмалла.

Баск чӗлхинчен тӑлмача шыранӑ чухне вӑл квалификаци кирлӗ пулнине ӗненӗр. Вӗсен тӑван чӗлхене ирӗклӗн тыткаламалла, культурӑна нумай пӗлмелле тата ҫак облаҫри ӗҫ опычӗсене пӗлмелле. Кунсӑр пуҫне вӗсен грамматикӑна, синтаксиса тата чӗлхе запасне тарӑн ӑнланмалла. Ку текстӑн ҫутҫанталӑк пӗлтерӗшне тӗрӗс куҫарусемпе упраса хӑварни пӗлтерӗшлӗ.

Документсене ҫӑвартан куҫарма хушса, баск чӗлхинчен куҫаракансем тӳрӗ трансляцисем, аудиозапиҫсем тата обществӑн ытти формисем валли ҫӑварпа куҫарас енӗпе пулӑшу пама пултараҫҫӗ. Хӑшпӗр чухне куҫару ятарлӑ пӗлӳ ыйтакан объектсем е палӑксем валли те кирлӗ пулма пултарать.

Юлашкинчен ҫакна палӑртмалла: баск чӗлхи сайра та арпашӑннӑ. Ҫавна пула чӑваш халӑхӗн чӗлхине, культурине тата диалекчӗсене лайӑх пӗлекен профессионалсене тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем пулӑшнипе предприятисем те баск чӗлхипе ытти чӗлхесем хушшинчи уйрӑмлӑха ҫӗнтерме пултараҫҫӗ, ҫакӑ коммуникацие лайӑх ӑнланма тата лайӑхлатма пулӑшать.

Хӑш ҫӗршывсенче баск чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Баск чӗлхипе ытларах Испанин Ҫурҫӗрӗнче, Басксен Ҫӗршывӗнче калаҫаҫҫӗ, анчах Унта Наваррӑра (Испани) Тата Францин баск провинцийӗсенче те калаҫаҫҫӗ.

Баск чӗлхин историйӗ мӗнле?

Баск чӗлхи-Испанипе Францире пин ҫул хушши басксен ҫӗршывӗнче тата Наваррӑн регионӗсенче каланӑ историллӗ чӗлхе. Баск чӗлхи изоляциленӗ; унӑн лингвистикӑллӑ тӑванӗсем, аквитанири темиҫе тӗрлӗ енсӗр пуҫне, урӑх ҫук. Пирӗн эрӑри 5 ӗмӗрте баск чӗлхипе асӑнни чи малтан паллӑ, анчах вӑл пурӑннине унччен те ҫирӗплетсе парать. Вӑтам ӗмӗрсенче баск чӗлхи суту-илӳ чӗлхипе анлӑн усӑ курнӑ, кивҫен илнӗ нумай сӑмахсене урӑх чӗлхесене, уйрӑмах испанипе француз чӗлхисене кӗртнӗ. Анчах та юлашки ҫӗр ҫул хушшинче ҫак чӗлхепе усӑ курасси чакма пуҫларӗ. 20 ӗмӗр тӗлне баск чӗлхи Ҫӗршывӑн чылай районӗнче баскпа усӑ курма тухнӑ, хӑш-пӗр регионсенче вара унпа саккунсӑр та усӑ курнӑ. Ҫак тапхӑр каллех 20-мӗш ӗмӗр вӗҫӗнче, чӗлхепе кӑсӑкланни чӗлхене хӳтӗлес тата популяризацилес енӗпе мерӑсем йышӑнни патне илсе пынӑ чухне пулнӑ. Шкулсенче тата патшалӑх службисенче баск чӗлхипе усӑ курассине анлӑлатас енӗпе вӑй хунӑ, хальхи вӑхӑтра ӑна Баск Ҫӗршывӗнчи хӑш-пӗр шкулсенче вӗрентеҫҫӗ. Ку чӗлхепе массӑллӑ информаци, литература тата пурнӑҫлакан искусство хатӗрӗсенче те анлӑн усӑ кураҫҫӗ. Апла пулин те баск чӗлхи ҫухалассипе хӑратать, Паян Вара Ҫӗршыври халӑхӑн 33 процентне яхӑн баскпа калаҫма пултараҫҫӗ.

Баск чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Арана Сабино (1865-1903): баск националисчӗ, политик тата писатель. Вӑл баск чӗлхине ҫӗнӗрен чӗртнӗшӗн юхӑм пионерӗ пулнӑ, ӑна баск чӗлхипе правописанин стандартлӑ тытӑмне туса хурасси тесе ҫырса хураҫҫӗ.
2. Чӗрӗлсе тӑнӑ Мария Де Азкуэ (1864-1951): лингвистпа лексикограф, баскпа испанири пӗрремӗш словарӗн авторӗ.
3. Бернардо Эсторнес Ласа (1916-2008): баск литературин паллӑ профессорӗ, писатель тата поэт. Вӑл хальхи баск орфографине туса хатӗрленӗ.
4. Митчелен тухатмӑшӗ (1915-1997): лингвист тата баск филологийӗн профессорӗ. Вӑл хальхи баск лигвистикин никӗслевҫисенчен пӗри пулнӑ.
5. Пелло Эрротета (1954 ҫулта ҫуралнӑ): писатель, драматург тата баск литературин профессорӗ. Вӑл баск культури ҫинчен нумай ҫырнӑ, баск чӗлхипе литературӑра усӑ курнине пропагандӑланӑ.

Баск чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Баск чӗлхи агглютинативлӑ чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл нюанссене пӗлтерӗшлӗ сӑмахсем ҫумне суффикссемпе приставкӑсем хушнине пӗлтерет. Синтаксис ытларах тытӑмри тематика комментарийӗ шутланать, унта тема пӗрремӗш вырӑнта тӑрать, ун хыҫҫӑн тӗп содержани кирлӗ. Ҫавӑн пекех глаголпа пуҫламӑш структура тӗлӗшпе те туртӑм пур. Баск чӗлхинче икӗ глагол флексийӗ пур: пӗри-хальхи тата иртнӗ вӑхӑтри, ҫавӑн пекех виҫӗ тайлӑм (пӗлтерӗшлӗ, ссылкӑра, хушуллӑ). Кунсӑр пуҫне чӗлхе пур классенче те пур, ҫав классем сӑмахра тата чӑн-чӑн йӑхра тӗп-тӗрӗс палӑраҫҫӗ.

Баск чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Вӗренӳ ресурсӗсене, учебниксемпе онлайн-курссене инвестици хывӑр. Баск чӗлхи - Европӑри авалхи чӗлхесенчен пӗри, ӑна ҫителӗклӗ ресурссӑр вӗренме те йывӑр.
2. Радиопрограммӑсене итлӗр, телешоу пӑхӑр та баск чӗлхипе кӗнекесем вулӑр. Ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма тата вӑл мӗнле усӑ курнине чӑн тӗслӗхсемпе паллаштарма пулӑшӗ.
3. Занятисене ҫӳрӗр. Вырӑнти университетсемпе организацисем хӑш чухне чӗлхе курсӗ е баск чӗлхипе репетиторство сӗнеҫҫӗ. Ҫак занятисем час-часах чӗлхе ҫӳрекенсемпе калаҫма тата практика опычӗ илме лайӑх майсем параҫҫӗ.
4. Калаҫура усӑ курӑр. Баск чӗлхипе калани ансат пулма пултарать. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсен регулярлӑ практики тата чӗнсе калани сире чӗлхене лайӑхрах вӗренме пулӑшать.
5. Хӑйпе калаҫакана тупӑр. Баскла калаҫакан, эрнере пӗрре те пулин сирӗнпе калаҫма хатӗр ҫынна тупӑр. Хӑйпе калаҫакан ҫын пурри мотивацие лайӑх сыхласа хӑварма тата чӗлхене контекстра вӗренме пултарать.

Идиш - авалхи чӗлхе, унӑн тымарӗсем 10 ӗмӗрти Германие каяҫҫӗ, Анчах Вӑтаҫӗрпе Хӗвелтухӑҫ Европӑра ун ҫинче вӑтам ӗмӗртен пуҫласа калаҫаҫҫӗ. Ку темиҫе чӗлхе, чи малтан нимӗҫ, иврит, арамей тата славян чӗлхисен пӗрлешӗвӗ. Идиш хӑш чухне диалекта пӑхнӑ пек пӑхкалаҫҫӗ, анчах чӑннипе илсен, вӑл хӑйӗн синтаксисӗпе, морфологийӗпе тата словарьпе туллин чӗлхе. Ҫак чӗлхепе усӑ курни ӗмӗр-ӗмӗре диаспорӑна, ассимиляцие тата социаллӑ условисене улӑштарнине пула чакнӑ, анчах паян ун ҫинче хӑш-пӗр ҫӗршывсенчи ортодокс еврейӗсем нумайӑшӗ калаҫаҫҫӗ.

Идиш официаллӑ чӗлхе статусӗ ҫук пулин те, ун ҫинче калаҫакансем вӑл лингвистика тӗллевӗсем валли те, культура тӗллевӗсем валли те мӗн тери кирлине пӗлеҫҫӗ. Ҫавӑнпа та идиш ҫине куҫару пулӑшӑвӗпе чӗлхене упраса хӑварма тӑрӑшакан ҫынсем тӗнчере те пур. Тӑлмачсем идиша ӑнланакансемпе ун пек туманнисем хушшинчи тӗпсӗр шӑтӑка ҫӗнтерме пулӑшаҫҫӗ.

Идиш куҫарӑвӗн службисем идиш простояденийӗн пӗр пайӗ пулса тӑнӑ иврила терминсене, Библирен илнӗ сӑмахсем е тӗн йӑлисене палӑртма усӑ куракан пуплевсене тупма пултараҫҫӗ. Куҫару пулӑшнипе ҫак таса сӑмахсене идиш ҫинче ҫырнӑ е калаҫу сӑмахнех кӗртмелле. Ҫак чӗлхене пӗлменсемшӗн идиш ҫине куҫарма май тупни питӗ усӑллӑ пулма пултарать.

Документсене идиш ҫине куҫарнӑ куҫарусемпе пӗтӗм истори тӑршшӗпех усӑ курнӑ, миграци, тӗн, литература, лингвистика тата еврей историйӗ пек. Акӑ мӗншӗн идиш ҫинчен квалификациллӗ тӑлмачсене тупмалла, вӗсене ивритра та, нимӗҫле те сертификациленӗ. Чӗлхе ҫумне хушса, ҫак специалистсен культурӑна, контекста тата тӗрлӗ произведенисен лару-тӑрӑвне пӗлмелле, вӗсен куҫарӑвӗсем малтанхи шухӑша тӗп-тӗрӗс палӑртччӑр.

Идиш ҫине куҫарнисем чӗлхене вӗренес текенсене пысӑк пулӑшу параҫҫӗ кӑна мар, ӑна чӗррӗн упраса хӑварма та пулӑшаҫҫӗ. Идиш сӑмахӗсене тата сӑмахсене ытти чӗлхесем ҫине куҫарма пулӑшнӑ май куҫарусем чӗлхе пӗтӗмпех ҫухалассине сирсе яма пулӑшаҫҫӗ. Квалификациллӗ тӑлмачсем пулӑшнипе идиш чӗрӗ те сывӑ упранса юлать, еврей халӑхӗн культура тата йӑли-йӗркисене уҫса парать.

Хӑш ҫӗршывсенче чӗлхепе калаҫатӑн?

Идишӑра ытларах Пӗрлешӳллӗ Штатсен, Израилӗн, Российӑн, Беларусь, Украинӑн, Польшӑпа Венгри Штачӗсен еврейсен общинисенче калаҫаҫҫӗ. Унта Францире, Аргентинӑра, Австралинче, Кӑнтӑр Африкӑра, Канадӑра тата ытти ҫӗршывсенче еврейсен йышӗ сахалтарах калаҫать.

Чӗлхе историйӗ мӗнле?

Идиш - вӑтам чӗлхене хӑйӗн тымарӗсемпе кӗрсе каякан чӗлхе, ҫав чӗлхепе еврей-ашкеназсем пӗтӗм тӗнчипе калаҫаҫҫӗ. Вӑл 9 ӗмӗрте еврейсен общинисем хальхи Германипе ҫурҫӗр Францин территорийӗнче аталаннӑ вӑхӑтранпа еврей-ашкеназсен тӗп чӗлхипе ӗҫленӗ. Ку темиҫе чӗлхе хутӑшӗ, ивритпа арамей, ҫавӑн пекех славян, роман тата вӑтам германи диалекчӗсем.
Идиша пӗрремӗш хут европӑри еврейсем хушшинче 12 ӗмӗрте чапа тухнӑ, ун чухне вӑл йӑлана кӗнӗ ҫыру форми пек мар, калаҫу чӗлхипе усӑ курма пуҫланӑ. Ҫакӑ еврей халӑхӗн кӑмӑл-туйӑмӗпе ҫыхӑннӑ, вӑл час-часах географи енӗпе пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑнӑ, ҫапла вара вӑхӑт иртнӗҫемӗн тӗрлӗ диалектсем аталаннӑ. 15-16 ӗмӗр хушшинче идиш пӗтӗм Европа тӑрӑх сарӑлнӑ, европӑри еврейсен хушшинче хутшӑну чӗлхи пулса тӑнӑ.
Идиш та еврейсем пурӑнакан вырӑнти чӗлхесене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ, ҫапла вара Пӗтӗм Европа, Африкӑпа Америкӑра тӗрлӗ диалектсем йӗркеленнӗ. Шалти уйрӑмлӑхсене пӑхмасӑрах идишӑн диалекчӗсем пӗтӗмӗшле грамматика, синтаксис тата словарьсен стандартлӑ запасӗ пур, ҫитменнине тата хӑш-пӗр диалект ҫине иврит вӑйлӑрах витӗм кӳчӗ, ыттисем ҫине - каярах чӗлхесем.
19-мӗш ӗмӗрте идишӑра литература аталансах пынӑ, ку чӗлхепе кӗнекесем, журналсем нумай пичетленсе тухнӑ. Анчах антисемитизм ӳсни, иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи хыҫҫӑн еврейсене нумайӑшне куҫарса кайни тата пӗрлешӳллӗ Штатсенче акӑлчан чӗлхине доминировать тӑвакан чӗлхе вырӑнне йышӑнни идиша калаҫу чӗлхи вырӑнне хунӑ. Паянхи пекех миллионшар ҫын пӗтӗм тӗнче тӑрӑх, ытларах Ҫурҫӗр Америкӑпа Израильре, ку чӗлхепе тахҫанхи пек анлӑн усӑ курмаҫҫӗ пулин те, идишӑпа калаҫаҫҫӗ.

Идиш чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Элиэзер Бен-Иегуда (1858-1922): Бен-Иегуде авалхи еврей чӗлхине ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратни тесе ҫыраҫҫӗ, вӑл иврита идиш сӑмахӗсене нумай кӗртнӗ. Вӑл та хальхи иврит словарьне ҫыракан, ҫав чӗлхепе статьясемпе кӗнекесем ҫыракан пӗрремӗш ҫын пулнӑ.
2. Шолом-Алейхем (1859-1916): Алейхем Идишӑра паллӑ писатель пулнӑ, Вӑл Еврейсен Хӗвелтухӑҫ Европӑри пурнӑҫӗ ҫинчен ҫырнӑ. Унӑн произведенийӗсем, ҫав шутра "Сӗт Сутакан Тевье", пӗтӗм тӗнчипе идиш сарма пулӑшнӑ.
3. Хаим Грэйд (1910-1982): Грэйд паллӑ романист тата идишӑри поэт пулнӑ. Унӑн еврей пурнӑҫӗнчи йывӑрлӑхсем ҫинчен калакан хайлавӗсем идиш чӗлхипе литературӑн чи лайӑх произведенийӗсенчен пӗри шутланать.
4. Макс Вайнрайх (1894-1969): Лингвист, профессор, никӗслекен тата ЕВРЕЙ тӗпчевӗсен ИНСТИТУЧӖН директорӗ УIVO ВИЛЬНЮСРА, Литва, Вайнрайх хӑйӗн пӗтӗм пурнӑҫне идиша вӗренес тата популяризацилес ӗҫе халалланӑ.
5. Ицик Мангер (1900-1969): Мангер идишӑри поэт тата 20 ӗмӗрти чи аслӑ писательсенчен пӗри пулнӑ. Вӑл чӗлхене ҫӗнӗрен чӗртсе ҫӗнетме тата ҫӗнетме пысӑк витӗм кӳчӗ.

Чӗлхе тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Идиша тытӑмӗ нимӗҫ чӗлхи тытӑмӗнче идентлӑ пекех. Вӑл субъект-глагол-объект йӗркипе туса лартнӑ сӑмахсенчен, пуплевӗшсенчен тӑрать. Идиш, яланхи пекех, нимӗҫле мар, кӗскерех, унта артикльсемпе, предлогсемпе тата пӑхӑнакан союзсемпе сахалтарах усӑ кураҫҫӗ. Идишӑра нимӗҫле глаголсен спряженийӗн системи ҫук, глаголсен хӑш-пӗр вӑхӑтӗсем нимӗҫле калаҫнинчен уйрӑлса тӑраҫҫӗ. Идишӑра та нимӗҫсен чӗлхинче ҫук хушма пайсем тата ытти элементсем пур.

Чӗлхене мӗнле вӗренмелле?

Идиша вӗренмелли чи лайӑх меслет вӑл-ку чӗлхене пуҫӗпех кӗрсе ларасси. Ку вӑл идише ҫинче калаҫнине итлени, идише ҫинчи кӗнекесемпе хаҫатсене вулани, ҫавӑн пекех идише ҫинчи фильмсемпе телепередачӑсене пӑхни пулать. Эсир те вырӑнти общество центрӗнче, университетра е онлайнра идиш курсне ҫырӑнма пултаратӑр. Унпа чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫнӑ чухне епле пулсан та усӑ курӑр, ку сире произведение тата грамматикӑна хӑнӑхма пулӑшӗ. Юлашкинчен, аллӑра идиш-акӑлчанла словарь тата глагол таблицисем тытӑр, вӗсем сире хӑвӑрӑн мӗнле ыйтусем ҫине те ответлеме пулӑшӗҫ.