Мари Сӑрчӗ Киргиз Куҫар

Финн-угор чӗлхин уйрӑм диалекчӗ шутланать, тӗпрен Илсен Раҫҫей, Эстони тата Финлянди регионӗсенче пурӑнакан ту-мари халӑхӗн сахалӑшӗпе усӑ курать. Ку чӗлхе сахалрах пулин те ту-мари халӑхӗн культурӑллӑ хӑйне евӗрлӗхӗшӗн калама ҫук пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Ҫапла вара, ту-сӑртлӑ марийскинчен куҫару пулӑшӑвӗ пек пуҫарусемпе ҫак чӗлхене упраса хӑварасси ҫине ытларах та ытларах тимлӗх уйӑрать.

Юлашки ҫулсенче марий чӗлхинчен куҫару пулӑшӑвӗ ытларах та ытларах палӑрса пырать. Ҫакӑ ту-сӑртлӑ мари чӗлхин, культура хӑйне евӗрлӗх маркерӗн, ҫавӑн пекех онлайн-куҫару пулӑшӑвӗсемпе анлӑн усӑ курнипе ҫыхӑннӑ. Онлайн-куҫару пулӑшӑвӗсемпе усӑ курса ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе ҫӳрекенсем пӗтӗм тӗнчипе тӗрлӗ чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнма пултараҫҫӗ. Унсӑр пуҫне онлайн-куҫару пулӑшӑвӗсемпе те ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе ҫырнӑ паха документсемпе литературӑна урӑх чӗлхе ҫине куҫарма пулать.

Ту-сӑртлӑ мари чӗлхинчен тӑлмач пулӑшнипе тӗрлӗ меслетсемпе усӑ курма пулать. Сӑмахран, вӗсене фильмсем е телешоу тума ту-мари чӗлхин актерӗсем хутшӑннипе е ту-мари чӗлхипе кӗнекесене ҫак чӗлхене пӗлмен ҫынсемшӗн юрӑхлӑ тума пулать. Ҫавӑн пекех вӗсем ҫуралнӑ кун ҫинчен пӗлтерекен свидетельствӑсем, юридически документсем, шкулти учебниксем, ту мари чӗлхи валли кирлӗ документсемпе те усӑ курма пултараҫҫӗ. Ҫак тӗслӗхсем ҫумне ту-мари чӗлхинчен куҫару пулӑшӑвӗпе усӑ курни ҫумне ҫавӑн пекех ҫак чӗлхепе калаҫма вӗренекен ачасене пулӑшу пама е словарьсемпе учебниксене ту-мари чӗлхипе грамматика вӗренӳҫисем туса хатӗрлеме усӑ курма пултараҫҫӗ.

Ту-сӑртлӑ мари чӗлхинчен куҫарас ӗҫ ҫак кирлӗ чӗлхене упраса хӑварассинче пысӑк усӑ парать. Литературӑна, фильмсене тата ытти ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе ытти кирлӗ документсене панӑ чухне ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе ҫӳрекенсем культурӑпа йӑхран тухнӑ ҫынсемпе хутшӑнма пултараҫҫӗ. Ту-сӑртлӑ марийскинчен куҫару пулӑшӑвӗ панӑ май ҫынсем ҫак кӑсӑк чӗлхепе ытларах та ытларах паллашаҫҫӗ, ҫавна май ӑна малашлӑхра упраса хӑварма пулӑшаҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Раҫҫейре Тата Беларусире ту-сӑртлӑ мари чӗлхипе калаҫаҫҫӗ.

Горно-мари чӗлхин историйӗ мӗнле?

Ту-мари чӗлхи-Урал чӗлхи, Унта Раҫҫейри ту-мари халӑхӗ калаҫать. Ҫак чӗлхене пӗрремӗш хут 17 ӗмӗр варринче, вырӑс тӗпчевҫисемпе ученӑйӗсем ҫак регион тӑрӑх мари халӑхӗн ҫул ҫӳревӗсем ҫинчен отчет ҫырма пуҫласан, документланӑ. 19 ӗмӗр пуҫламӑшӗнче лингвистсем малалла чӗлхене документлама тата унпа халӑх хушшинче усӑ курма пуҫланӑ. Совет влаҫӗ вӑхӑтӗнче ҫак чӗлхене хисеплесси чылай ӳснӗ, мӗншӗн тесен вӑл шкулсенче вӗрентнӗ тата официаллӑ документсемпе нумай усӑ курнӑ. Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн ҫак чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлнине тӳссе ирттернӗ, ҫамрӑксенчен нумайӑшӗ ӑна паян вӗренеҫҫӗ те усӑ кураҫҫӗ.

Ту-сӑртлӑ мари чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Павел Чудинов-горно-мари ученӑйӗ, 1973 ҫулта пичетленсе тухнӑ горно-мари чӗлхин пурне те ҫавӑрса илекен пӗрремӗш энциклопедийӗн авторӗ.
2. Павел Пентков - ту-мари чӗлхин икӗ словарӗн авторӗ, вӗсенчен пӗри 2003 ҫулта, тепри - 2017 ҫулта пичетленсе тухнӑ.
3. Татьяна Рудина - ӑна ачасене вӗрентме ту-сӑртлӑ мари чӗлхин пӗрремӗш курсӗсене йӗркелекен.
4. 1983 ҫулта горн - мари чӗлхин пӗрремӗш учебникне йӗркеленӗ Юрий Макаров-горно-мари лингвисчӗ.
5. Анна Кузнецова - горно-мари чӗлхин грамматикипе, словарьсемпе вӗренӳ материалӗсен темиҫе учебникӗн авторӗ.

Ту-мари чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Ту-сӑртлӑ мари чӗлхи урал чӗлхипе, сӑмахран, атӑл-финла туратсемпе ҫыхӑннӑ. Ку агглютинативлӑ чӗлхе, вӑл сӑмахсене грамматика ҫыхӑнӑвӗсене палӑртас тесе суффикссем хушса ҫырнипе йӗркеленине пӗлтерет. Тӗслӗхрен, суффикс хушнине пӑхӑнса пӗр никӗс "кӗнеке", "кӗнеке" е "кӗнеке вулани"тенине пӗлтерме пултарать. Ҫавӑн пекех вӑл уҫӑ сасӑсен, сасӑ процесӗн килӗшӗвӗпе усӑ курать, ҫав процесс сӑмахри паллӑ уҫӑ сасӑсене пӗр-пӗр ӳкерчӗке тытса пыма улӑштарма хушать. Ту-сӑртлӑ мари чӗлхинче гендер уйрӑмлӑхӗсем ҫук, вӑл ытти чӗлхе ҫемйисенчен кивҫен илнӗ сӑмахсем сахал пулнӑран ытти финн-угор чӗлхисенчен консервативлӑрах шутланать.

Горно-мари чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Горно-мари чӗлхипе ҫӳрекен ҫынна тупӑр: чӗлхене вӗренмелли Чи Лайӑх меслет - ӑна пуҫӗпех путса ларасси. Грамматика, произведени тата словарь запасӗ ҫинчен спектакль курас тесе ту-сӑртлӑ мари чӗлхин носителӗпе калаҫӑр.
2. Алфавит вӗренӗр: эсир ҫӗнӗ сӑмахсемпе пуплевсене вӗренме пуҫличчен ту-сӑртлӑ мари чӗлхин алфавитӗпе паллашмалла.
3. Ансат сӑмахсенчен тата пуплевсенчен пуҫлӑр: тӗссем, цифрӑсем, эрне кунӗсем, ҫавӑн пекех "сывлӑх сунатӑп", "сывӑ пулӑр", "тархасшӑн" тата "тавтапуҫ" текен тӗп сӑмахсене асра тытма тӑрӑшӑр.
4. Хилл Мари чӗлхине вӗренмелли занятисене ҫӳрӗр: сирӗн регионта май пур пулсан Хилл Мари е онлайн-чӗлхе курсне вӗренмелли занятисене ҫырӑнасси ҫинчен шухӑшлӑр. Пӗлӗр, вырӑнти университетсем ту-сӑртлӑ мари чӗлхи валли ятарласа курс сӗнеҫҫӗ-и?
5. Тӑтӑшах практикӑра пулӑр: Ҫӗнӗ чӗлхене вӗреннӗ чухне Йӗрке тӗп фактор пулса тӑрать. Кашни кун практикӑра ӗҫлеме тӑрӑшӑр, ҫак чӗлхене кулленхи пурнӑҫа кӗртмелли майсем тупӑр. Hill Mari музыкӑна итлӗр те Hill Mari фильмсене е шоу Hill Mari фильмсене пӑхӑр, сарӑлнӑ сӑмахсемпе пуплевсене астуса юлӑр.

Кӑшкӑзла куҫару Казахстанпа Китай чиккинче вырнаҫнӑ Тӗп ази государствинче Уйрӑм ҫынсен тата предприятисен чӗлхе барьерӗсем урлӑ хутшӑнмалли пӗлтерӗшлӗ инструмент шутланать. Кыргыз чӗлхине пӗлмен ҫынсемшӗн Ку Вӑл, вырӑсла та анлӑ сарӑлнӑ пулин те, Кыргызстанри официаллӑ чӗлхе. Кыргыз-тӗрӗк чӗлхи, ӑна монгол, турккӑ, узбек тата казах чӗлхисемпе хурӑнташлантаракан тӗрӗк чӗлхи.

Документсене пӗр чӗлхерен теприн ҫине тӗрӗс куҫарма пултаракан професси тӑлмачӗсем пурри бизнеспа пӗтӗм тӗнчери хутшӑнусем ӑнӑҫлӑ пулассишӗн питӗ пӗлтерӗшлӗ. Кыргызла куҫару професси пулӑшӑвӗ тӗрлӗ культура хушшинчи коммуникаци уйрӑмӗсене ҫӗнтерме, Кыргысстанра пурӑнакансене хӑйсен чиккисенче пӗр-пӗрне лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Кӑшкӑзла куҫарусем юридически тата финанс докуменчӗсем, ҫавӑн пекех медицина ҫырӑвӗсем, ӗҫ контракчӗсем, маркетинг материалӗсемпе вӗренӳ ресурсӗсем валли час-часах усӑ кураҫҫӗ. Документсене е веб-контента кыргыз чӗлхине е унран куҫармалла пулсан професси куҫаруҫисем хӑйсен чӗлхипе тата унӑн хӑйне евӗрлӗ культура контекчӗпе тӗп-тӗрӗс тивӗҫтерес тӗлӗшпе усӑ кураҫҫӗ.

Предприятисем пӗтӗм тӗнчери маркетинг стратегийӗсене пулӑшма кыргыз чӗлхине куҫарма пулӑшассине час-часах шанаҫҫӗ. Локализациленӗ куҫарусем компанисене ҫӗнӗ рыноксене тухма пулӑшаҫҫӗ, клиентсемпе ҫирӗп ҫыхӑну йӗркелессине тата суту-илӗве ӳстерессине ҫӑмӑллатаҫҫӗ. Тӑлмачсен, тоня, йӑла-йӗрке, сленгӑри уйрӑмлӑхсене шута илсе, юлашки пӗлтерӗве тӗп-тӗрӗс пӗлтермелле.

Ҫав вӑхӑтрах харпӑр хӑй куҫарӑвӗсем Кӑшкӑркӑстанри иммигрантсемпе беженецсене вӗсен ҫӗнӗ культурине хутшӑнма ҫӑмӑлрах. Пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ документсемпе сертификатсен професси куҫарӑвӗсем сывлӑх сыхлавне, вӗренӗве тата ытти тӗп пулӑшӑва кӗме майсене ҫӑмӑллатаҫҫӗ.

Кыргызла куҫару Кӑркӑстанра ӗҫлекен е пурӑнакансемшӗн кирек камшӑн та татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ, е ӗҫлӗ, вӗренӳ е харпӑр хӑй сӑлтавӗсем пирки. Куҫарнӑ документсене тата культура уйрӑмлӑхӗсене шута илессине гарантилес тесен ҫӗршыв культурине ӑнланакан квалификациллӗ тӑлмача тупмалла.

Хӑш ҫӗршывсенче кыргыз чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Кыргыз чӗлхипе Ытларах Вӑтаҫӗр Азин Ытти пайӗсенче, кӑнтӑр Казахстан, Таджикистан, Узбекистан, ҫурҫӗр Афганистан, инҫетри хӗвеланӑҫ Китай тата Раҫҫей Республикинчи Алтай районӗсене кӗртнӗ май, калаҫаҫҫӗ. Унсӑр пуҫне, этнически кыргыз халӑхӗн пысӑках мар вучахӗсем Турцире, Монголире тата Корей ҫурутравӗнче пур.

Кыргыз чӗлхин историйӗ мӗнле?

Кыргыз чӗлхи вӑрӑм та кӑткӑс истори. Ку Вӑл Вӑтаҫӗр Азири прототюрк чӗлхинчен тухнӑ хӗвелтухӑҫ-тӗрӗк чӗлхи. Ку чӗлхе ҫинчен чи ир пӗлтерекен свидетельствӑсене авалхи алфавитпа орхонла ҫырнӑ 8 ӗмӗрте параҫҫӗ.
Кыргыз чӗлхи кӳршӗри чӗлхесене - уйгур тата монгол чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. 16 ӗмӗрте кыргыз чӗлхи литература чӗлхи пулса тӑнӑ, кыргыз чӗлхин пӗрремӗш словарьне 1784 ҫулта ҫырнӑ. Чӗлхе 19 ӗмӗр хушшинче малалла аталаннӑ, 1944 ҫулта кӑркӑзстанри официаллӑ чӗлхе пулса тӑнӑ.
1928 ҫулта киргиз чӗлхи ҫырӑвӗн системине йӗркеленӗ пӗр Алфавит пекех паллӑ паллӑсен системине йӗркеленӗ. Ҫавӑнтан вара кыргыз чӗлхи калаҫу чӗлхине те, ҫыру чӗлхине те аталантарнӑ. Латинла тата кириллла алфавитсем хальхи вӑхӑтра чӗлхе формипе усӑ кураҫҫӗ пулин те, йӑлана кӗнӗ арабсен ҫыххипе кыргызла таса текстсем ҫырма ҫаплах усӑ кураҫҫӗ-ха.
Паян кыргыз чӗлхипе Кыргыстан, Казахстанра, Таджикистанра, Узбекистанра тата Китайра 5 миллион ытла ҫын калаҫать.

Кыргыз чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Айтматсен чингизӗ (1928-2008): кыргызри чи аслӑ авторсенчен пӗри Тесе Паллӑ, вӑл кыргыз чӗлхипе темиҫе произведени ҫырнӑ, ӑна унӑн литература формине аталантарасси тесе шутлаҫҫӗ.
2. Есенов Чолпонбек (1891-1941): кӑшкӑз чӗлхинчи пӗрремӗш пионерсенчен Пӗри, вӑл кӑркӑзла пӗрремӗш хаҫат кӑларнӑ, чӗлхе формин паллӑ новаторӗ пулнӑ.
3. Токтогазиев оросбекӗ (1904-1975): кыргыз чӗлхин хальхи стандартлӑ версине туса хатӗрлес тӗлӗшпе тата тепӗр пӗлтерӗшлӗ кӗлетке. Вӑл нумай учебник ҫырчӗ, ҫак чӗлхепе усӑ курма сӑмах хатӗрлеме пулӑшрӗ.
4. Аличан Эшимков (1894-1974): паллӑ лингвист, хӑйӗн пурнӑҫне кыргыз чӗлхипе диалектсем ҫинчен статьясем ҫырса, тӗпчевсемпе халалланӑскер.
5. Азимбек Бекназаров (1947 - хальхи вӑхӑтра): кыргыз чӗлхи енӗпе авторитет Шутланаканскер, вӑл чӗлхене ҫӗнетессишӗн тата ҫӗнӗ сӑмахсем тата ҫыру стильӗсем тӑвассишӗн яваплӑ пулнӑ.

Кыргыз чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Кыргыз чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл йӑлана кӗрсе виҫӗ диалекта пайланать: Ҫурҫӗр, Центральнӑй тата Кӑнтӑр чӗлхисем. Ку агглютинативлӑ чӗлхе, вӑл суффикссене тымарсем ҫумне хушса кӑткӑс сӑмахсене йӗркеленине пӗлтерет. Кыргыз чӗлхинче акцент суффикссенче мар, префикссенче пулса пырать, ҫакӑ ӑна логика тытӑмне ытларах парать. Синтаксилле кыргыз чӗлхи, яланхи пекех, SOV (субъект-глагол) шутланать тата, тӗрӗк чӗлхисенчен нумайӑшӗ пекех, глагол-конструктура пур. Чӗлхе те фонематика анспекчӗ вӑйлӑ палӑрса тӑрать, унта тӗрлӗ сасӑсем е интонацисем сӑмахсене тӗрлӗрен пӗлтерӗшлӗ тума пултараҫҫӗ.

Кыргыз чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе никӗсӗсене вӗренме тытӑнӑр. Эсир нумай онлайн - е сире кыргыз чӗлхин никӗсӗсемпе паллаштаракан куҫӑмлӑ курссем тупма пултаратӑр. Ҫакӑ база запасне тата грамматикӑна, ҫавӑн пекех пӗтӗмӗшле пуплевсемпе ключь цифрисене ӗҫе кӗртет.
2. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсен ҫырӑвӗсене итлӗр. Кыргыз чӗлхипе ҫӳрекенсен калаҫӑвӗсемпе ҫырӑвӗсене итлени сире ку чӗлхепе мӗнле калаҫнине лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
3. Ку чӗлхепе партнерпа калаҫса пӑхӑр. Кыргызла калаҫакана кама та пулин тупӑр та унпа ҫак чӗлхепе калаҫӑр. Ку сирӗн калаҫу хӑнӑхӑвӗсене аталантармалли пысӑк утӑм.
4. Кӗнекесемпе, словарьсемпе тата онлайн-инструментсемпе усӑ курӑр. Тӗрлӗ ресурссем пур, вӗсем сире ҫак чӗлхене вӗренме пулӑшӗҫ. Ҫакӑ кӗнекесене, словарьсене, грамматика справочникӗсене тата ытти нумай япаласене хӑй ӑшне кӗртет.
5. Савӑнма ан манӑр. Чӗлхене вӗренни савӑнтармалла. Фильмсене пӑхса тухма, кӗнекесемпе занятисене тӑван чӗлхепе вулама вӑхӑт тупӑр. Ҫакӑ вӗренӳ процесӗ чылай ырӑрах та усӑллӑ пулӗ.