Киргиз Тутарла Куҫар

Кӑшкӑзла куҫару Казахстанпа Китай чиккинче вырнаҫнӑ Тӗп ази государствинче Уйрӑм ҫынсен тата предприятисен чӗлхе барьерӗсем урлӑ хутшӑнмалли пӗлтерӗшлӗ инструмент шутланать. Кыргыз чӗлхине пӗлмен ҫынсемшӗн Ку Вӑл, вырӑсла та анлӑ сарӑлнӑ пулин те, Кыргызстанри официаллӑ чӗлхе. Кыргыз-тӗрӗк чӗлхи, ӑна монгол, турккӑ, узбек тата казах чӗлхисемпе хурӑнташлантаракан тӗрӗк чӗлхи.

Документсене пӗр чӗлхерен теприн ҫине тӗрӗс куҫарма пултаракан професси тӑлмачӗсем пурри бизнеспа пӗтӗм тӗнчери хутшӑнусем ӑнӑҫлӑ пулассишӗн питӗ пӗлтерӗшлӗ. Кыргызла куҫару професси пулӑшӑвӗ тӗрлӗ культура хушшинчи коммуникаци уйрӑмӗсене ҫӗнтерме, Кыргысстанра пурӑнакансене хӑйсен чиккисенче пӗр-пӗрне лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Кӑшкӑзла куҫарусем юридически тата финанс докуменчӗсем, ҫавӑн пекех медицина ҫырӑвӗсем, ӗҫ контракчӗсем, маркетинг материалӗсемпе вӗренӳ ресурсӗсем валли час-часах усӑ кураҫҫӗ. Документсене е веб-контента кыргыз чӗлхине е унран куҫармалла пулсан професси куҫаруҫисем хӑйсен чӗлхипе тата унӑн хӑйне евӗрлӗ культура контекчӗпе тӗп-тӗрӗс тивӗҫтерес тӗлӗшпе усӑ кураҫҫӗ.

Предприятисем пӗтӗм тӗнчери маркетинг стратегийӗсене пулӑшма кыргыз чӗлхине куҫарма пулӑшассине час-часах шанаҫҫӗ. Локализациленӗ куҫарусем компанисене ҫӗнӗ рыноксене тухма пулӑшаҫҫӗ, клиентсемпе ҫирӗп ҫыхӑну йӗркелессине тата суту-илӗве ӳстерессине ҫӑмӑллатаҫҫӗ. Тӑлмачсен, тоня, йӑла-йӗрке, сленгӑри уйрӑмлӑхсене шута илсе, юлашки пӗлтерӗве тӗп-тӗрӗс пӗлтермелле.

Ҫав вӑхӑтрах харпӑр хӑй куҫарӑвӗсем Кӑшкӑркӑстанри иммигрантсемпе беженецсене вӗсен ҫӗнӗ культурине хутшӑнма ҫӑмӑлрах. Пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ документсемпе сертификатсен професси куҫарӑвӗсем сывлӑх сыхлавне, вӗренӗве тата ытти тӗп пулӑшӑва кӗме майсене ҫӑмӑллатаҫҫӗ.

Кыргызла куҫару Кӑркӑстанра ӗҫлекен е пурӑнакансемшӗн кирек камшӑн та татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ, е ӗҫлӗ, вӗренӳ е харпӑр хӑй сӑлтавӗсем пирки. Куҫарнӑ документсене тата культура уйрӑмлӑхӗсене шута илессине гарантилес тесен ҫӗршыв культурине ӑнланакан квалификациллӗ тӑлмача тупмалла.

Хӑш ҫӗршывсенче кыргыз чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Кыргыз чӗлхипе Ытларах Вӑтаҫӗр Азин Ытти пайӗсенче, кӑнтӑр Казахстан, Таджикистан, Узбекистан, ҫурҫӗр Афганистан, инҫетри хӗвеланӑҫ Китай тата Раҫҫей Республикинчи Алтай районӗсене кӗртнӗ май, калаҫаҫҫӗ. Унсӑр пуҫне, этнически кыргыз халӑхӗн пысӑках мар вучахӗсем Турцире, Монголире тата Корей ҫурутравӗнче пур.

Кыргыз чӗлхин историйӗ мӗнле?

Кыргыз чӗлхи вӑрӑм та кӑткӑс истори. Ку Вӑл Вӑтаҫӗр Азири прототюрк чӗлхинчен тухнӑ хӗвелтухӑҫ-тӗрӗк чӗлхи. Ку чӗлхе ҫинчен чи ир пӗлтерекен свидетельствӑсене авалхи алфавитпа орхонла ҫырнӑ 8 ӗмӗрте параҫҫӗ.
Кыргыз чӗлхи кӳршӗри чӗлхесене - уйгур тата монгол чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. 16 ӗмӗрте кыргыз чӗлхи литература чӗлхи пулса тӑнӑ, кыргыз чӗлхин пӗрремӗш словарьне 1784 ҫулта ҫырнӑ. Чӗлхе 19 ӗмӗр хушшинче малалла аталаннӑ, 1944 ҫулта кӑркӑзстанри официаллӑ чӗлхе пулса тӑнӑ.
1928 ҫулта киргиз чӗлхи ҫырӑвӗн системине йӗркеленӗ пӗр Алфавит пекех паллӑ паллӑсен системине йӗркеленӗ. Ҫавӑнтан вара кыргыз чӗлхи калаҫу чӗлхине те, ҫыру чӗлхине те аталантарнӑ. Латинла тата кириллла алфавитсем хальхи вӑхӑтра чӗлхе формипе усӑ кураҫҫӗ пулин те, йӑлана кӗнӗ арабсен ҫыххипе кыргызла таса текстсем ҫырма ҫаплах усӑ кураҫҫӗ-ха.
Паян кыргыз чӗлхипе Кыргыстан, Казахстанра, Таджикистанра, Узбекистанра тата Китайра 5 миллион ытла ҫын калаҫать.

Кыргыз чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Айтматсен чингизӗ (1928-2008): кыргызри чи аслӑ авторсенчен пӗри Тесе Паллӑ, вӑл кыргыз чӗлхипе темиҫе произведени ҫырнӑ, ӑна унӑн литература формине аталантарасси тесе шутлаҫҫӗ.
2. Есенов Чолпонбек (1891-1941): кӑшкӑз чӗлхинчи пӗрремӗш пионерсенчен Пӗри, вӑл кӑркӑзла пӗрремӗш хаҫат кӑларнӑ, чӗлхе формин паллӑ новаторӗ пулнӑ.
3. Токтогазиев оросбекӗ (1904-1975): кыргыз чӗлхин хальхи стандартлӑ версине туса хатӗрлес тӗлӗшпе тата тепӗр пӗлтерӗшлӗ кӗлетке. Вӑл нумай учебник ҫырчӗ, ҫак чӗлхепе усӑ курма сӑмах хатӗрлеме пулӑшрӗ.
4. Аличан Эшимков (1894-1974): паллӑ лингвист, хӑйӗн пурнӑҫне кыргыз чӗлхипе диалектсем ҫинчен статьясем ҫырса, тӗпчевсемпе халалланӑскер.
5. Азимбек Бекназаров (1947 - хальхи вӑхӑтра): кыргыз чӗлхи енӗпе авторитет Шутланаканскер, вӑл чӗлхене ҫӗнетессишӗн тата ҫӗнӗ сӑмахсем тата ҫыру стильӗсем тӑвассишӗн яваплӑ пулнӑ.

Кыргыз чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Кыргыз чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл йӑлана кӗрсе виҫӗ диалекта пайланать: Ҫурҫӗр, Центральнӑй тата Кӑнтӑр чӗлхисем. Ку агглютинативлӑ чӗлхе, вӑл суффикссене тымарсем ҫумне хушса кӑткӑс сӑмахсене йӗркеленине пӗлтерет. Кыргыз чӗлхинче акцент суффикссенче мар, префикссенче пулса пырать, ҫакӑ ӑна логика тытӑмне ытларах парать. Синтаксилле кыргыз чӗлхи, яланхи пекех, SOV (субъект-глагол) шутланать тата, тӗрӗк чӗлхисенчен нумайӑшӗ пекех, глагол-конструктура пур. Чӗлхе те фонематика анспекчӗ вӑйлӑ палӑрса тӑрать, унта тӗрлӗ сасӑсем е интонацисем сӑмахсене тӗрлӗрен пӗлтерӗшлӗ тума пултараҫҫӗ.

Кыргыз чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе никӗсӗсене вӗренме тытӑнӑр. Эсир нумай онлайн - е сире кыргыз чӗлхин никӗсӗсемпе паллаштаракан куҫӑмлӑ курссем тупма пултаратӑр. Ҫакӑ база запасне тата грамматикӑна, ҫавӑн пекех пӗтӗмӗшле пуплевсемпе ключь цифрисене ӗҫе кӗртет.
2. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсен ҫырӑвӗсене итлӗр. Кыргыз чӗлхипе ҫӳрекенсен калаҫӑвӗсемпе ҫырӑвӗсене итлени сире ку чӗлхепе мӗнле калаҫнине лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
3. Ку чӗлхепе партнерпа калаҫса пӑхӑр. Кыргызла калаҫакана кама та пулин тупӑр та унпа ҫак чӗлхепе калаҫӑр. Ку сирӗн калаҫу хӑнӑхӑвӗсене аталантармалли пысӑк утӑм.
4. Кӗнекесемпе, словарьсемпе тата онлайн-инструментсемпе усӑ курӑр. Тӗрлӗ ресурссем пур, вӗсем сире ҫак чӗлхене вӗренме пулӑшӗҫ. Ҫакӑ кӗнекесене, словарьсене, грамматика справочникӗсене тата ытти нумай япаласене хӑй ӑшне кӗртет.
5. Савӑнма ан манӑр. Чӗлхене вӗренни савӑнтармалла. Фильмсене пӑхса тухма, кӗнекесемпе занятисене тӑван чӗлхепе вулама вӑхӑт тупӑр. Ҫакӑ вӗренӳ процесӗ чылай ырӑрах та усӑллӑ пулӗ.

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.