Маори Татаар Тылбаастаа

Мори Саха тыла саҥа Зеландия уонна омук официальнай тылларынан буолар. Онно аан дойду үрдүнэн 130 000- тэн тахса киһи, сүрүннээн Хотугу уонна Соҕуруу арыыларыгар саҥа Зеландия баар. Мария Полинезия тылынан ааҕыллар уонна кини культураҕа уонна нэһилиэстибэҕэ улахан суолталаах. Кэнники сылларга мариоҥҥа көһөрүү өҥөтө тэрилтэлэр, тэрилтэлэр уонна чааһынай дьон ортотугар киэҥник биллэллэр, эбэтэр Мари нэһилиэнньэни кытта бодоруһар баҕалаахтар, эбэтэр бу тылы көннөрү билиэхтэрин баҕараллар.

Марио- уустук процесс, тоҕо диэтэххэ тыл ис туругуттан олус түргэнник уларыйыан сөп. Ол иһин тылын- өһүн билэр, өйүн- санаатын билэр профессиональнай тылбаасчыт наймылаһара улахан суолталаах. Мари профессиональнай тылбаасчыттар үгүстүк тылы илдьэ сылдьаллар уонна тыл культурнай объектарын уобаластарыгар киэҥ бэлэмнээх буолаллар.

Мари тылларыгар тылбаас уустугуттан сылтаан бу ыарахан буолуон сөп. Ол да буоллар, син биир турар. Чопчу тылбааһы ылыаххыт эрэ буолбакка, култууралар икки ардыларыгар бодоруһуугутун тупсарыаххыт, хардарыта өйдөһүүгүтүн үрдэтиҥ уонна сыһыаны дириҥэтиҥ.

Мари тылын тылбаасчыты кытта үлэҕэ тылбаасчыты кытта үлэ миэстэтин хайдах баарынан биэрэрэ улахан суолталаах. Ол ханнык баҕарар атын информацияны ылар соруктаах. Бу тылбааскыт чопчу уонна өйдөнүмтүө буоларын мэктиэлииригэр көмөлөһөр.

Уопсайынан, Марио тылыгар тылбаас өҥөтө культура уонна бизнескэ уонна бииргэ үлэлииргэ саҥа кыахтары арыйарга көмөлөһүөн сөп. Мари тылларыттан профессиональнай тылбаасчыт булан, эһиги иһитиннэриигит чопчу уонна ытыктабыллаахтык бэриллиэ диэн эрэниэххитин сөп.

Мари тылын ханнык дойдуларга этэллэрий?

Мари-саҥа Зеландия официальнай тыла. Онно эмиэ мариа, Австралияҕа, Канадаҕа уонна АХШ общиналара этэллэр.

Мари тылын историята хайдаҕый?

Мори тылынан саҥаттан саҥа Зеландияҕа 800- тэн тахса сыл устата туһаналлар, ону аан дойдуга биир кырдьаҕас тыла оҥорор. Кини происшествия миграннар өбүгэлэрин тылларын илдьэ аан бастаан 13- с үйэҕэ кэлбит Полинезия миграннарыгар тиийэ кэтээн көрүөххэ сөп. Үйэтин тухары бу тыл атын олохтоох тыллары, диалектары кытта симэлийэн- симэлийэн, бэйэтин уратыларын эволюционердаабыта уонна булбута. Бу тыл 1800- с сыллар саҥаларыгар диэри үгэстээх үгэскэ кубулуйбут, христианскай миссионердар Мари тылынан тиэкистэри тылбаастааһын саҕаламмыта. 1900- с сыллар ортолоругар демократияҕа уонна национализмҥа саҥа Зеландия национальнай идентичноһын дьоһун сорҕото буолбута. Билигин Мари тыла дойду үрдүнэн киэҥник туһаныллар уонна дойду үрдүнэн оскуолаларга үөрэтиллэр.

Мари тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Априан Нгата: кини парламент маорияттан бастакы чилиэнэ этэ (1905-1943) уонна кини официальнай үөрэҕириигэ уонна кинигэлэри бу тылга көһөрүү хаамыытын күүстэринэн буолбута.
2. Ол ранг хира (СР Питер Хенара): Мари, пакеха курдук култуураны өрө тардыыга кыттыбыт Марио, ону тэҥэ общество бары эйгэтигэр туттуллар тылы туһаныыны көҕүлүүргэ көмөлөспүтэ.
3. Дама Нганеко Минхинник: кини араадьыйаны, фестиваллары уонна үөрэх кыаҕын сайыннарыыга улахан сабыдыаллаабыта, ону тэҥэ 1987 с. Мари тылынан хамыыһыйа туһунан сокуон барылын оҥорууга сабыдыаллаабыта.
4. Дама Кокакай Хипанг: кини саҥа Зеландия Верховнай суутун судьуйата буолбут бастакы дьахтар-мори этэ уонна Мария тылын чөлүгэр түһэриигэ бэйэтин өйөбүлүнэн уратыламмыта.
5. Ту Вир и Теори маори (Мари тылынан Комиссия): Мари тылын хамыыһыйата приложением и сохранение языка Мари. 1987 сыллаахха тэриллиэҕиттэн хамыыһыйа саҥа ресурсалары, үөрэхтээһини уонна көҕүлээһин ньымаларын ырытан оҥорууга, тылы чөлүгэр түһэриигэ көмөлөһөр оруоллаах.

Мариа тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Мариа тыла-Полинезия тыла, кини структурата элбэх существительнай уонна хааччахтаммыт туохтуурдар ахсааннарынан уратыланар. Онно синтетическэй грамматика быһыытынан биллэр тыл суолтатын көрдөрөр суффикс системата туттуллар. Ону тэҥэ тыл үөрэхтээһиҥҥэ туттуллар дорҕооннор уонна сүһүөхтэр ис хоһооно киэҥ. Сорох контекстарга тыл бэрээдэгэ кытаанах буолуон сөп.

Мари тылын ордук сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Мари тылын уонна культуратыгар тиэйэн кэлиҥ: Аари тылын уруоктарыгар ыытааччы эбэтэр эһиги олохтоох аптарытыатын эбэтэр бэйэҕит олохтоох омук тылын уруоктарыгар киириэҕиҥ. Мари тылын уонна үгэстэрин үксүгэр туһаныллар культурнай декстары өйдүүрэ улахан суолталаах.
2. Истиҥ, көрүҥ уонна мори тылыгар хайдах баарынан кэпсээҥ: Мари (холобур, ньирилээ), телевизионнай программалары уонна киинэлэри Мари тылынан ырытыҥ, кинигэлэри, комикстары уонна кэпсээннэри Болҕойуҥ уонна хайаатар да саҥаны истэргитин, көрөргүтүн хатылаан кэпсээҥ.
3. Практикаланыҥ: төрөөбүт тылы үөрэтэргэ дьулуһуҥ: дьиэ кэргэн эбэтэр доҕоттор, эбэтэр ро Мари уонна коханга (Марио уонна коханга) диэн тыллары кытта кэпсэтэргэ дьулуһуҥ.
4. Онлайн ресурсаларын туһаныҥ, кинилэр үөрэтиигэ көмөлөһүөхтэрэ: онлайн ресурсаларын, Мари тылын тылдьытын, бэчээт уонна аудиоуороктар, сайаапкалар уонна социальнай ситимнэр ханааллара улахан көмөнү оҥороллор.
5. Дуоһуйууну ылыҥ: тылы үөрэтии олус умсугутуулаах уонна туһалаах дьарык буолуохтаах, онон боруобалааһыҥҥа кииримэҥ – хардыыны, айыыны оҥоруҥ!

Татаар - Татарстан Республикатыгар Российскай Федерация састаабыгар киирэр Татарстан Республикатыгар киирэр тыл. Бу түүр тыла, атын түүр тылларыгар чугас, турок, узбек, казах тыла. Онно Азербайджан, Украина, Казахстан сорох чаастарыгар эмиэ этэллэр. Татаар тыла Татарстан официальнай тыл буолар уонна үөрэх уонна государственнай управление эйгэтигэр туһаныллар.

Арассыыйа империята кэҥээн, татаар тыла Татарстан састаабыгар киирбит оройуоннарга оскуолаларга булгуччулаах буолла. Ол гынан баран 1990- с сылларга төрөөбүт тылбыт төрөөбүт тылын чөлүгэр түһэриигэ кыһамньы ууруллубута.

Дьыала тылбааска тиийдэҕинэ хас да варианнардаах, татаар тылыгар докумуоннары тылбаастыан баҕарар дьоҥҥо тоҕоостоох. Татаар тылыгар тылбаасчыт-татаар тылыттан профессиональнай тылбаасчыт наймыламмыт ньыма. Тыл Ньурбаларын кытта билсиһэр буолан, итинтэн ордуктаах дьыала. Профессиональнай тылбаасчыттар юридическай, медицинскэй уонна финансовай тылбаас курдук туһааннаах уобаластарга уопуттаах, онон чопчу тылбааһы хааччыйыахтарын сөп.

Атын вариант-автоматизированнай тылбаас программатын туһаныы. Бу программалар тыл носуоһа суох дьоҥҥо көмөлөһөргө, докумуону түргэнник уонна чуолкайдык тылбаастыырга ананаллар. Кинилэр тылы уонна этиини биир тылтан атын тылга сыһыарыы алгоритмнарын туһаналлар. Ол эрээри, бу программалар тылбаасчыт докумуонун бэрэбиэркэлээһин курдук чуолкайа суох буолуон сөп.

Онлайн- тылбаас сулууспалара английскай татаардары кытта чуолкай тылбааһы хааччыйар кыахтаахтар. Бу өҥөлөр үгүстүк чэпчэки вариант буолаллар эрээри, профессиональнай тылбаасчыт өҥөтүн да иһин хаачыстыбатын мэктиэлиир кыахтара суох. Татаар тылыгар тылбаас түргэн уонна чэпчэки быһаарыыны көрдүүгүт буоллар, үчүгэй вариант буолуон сөп. Ол эрээри, авторитетнай сервиһи сөпкө хааччыйарга туһанаргыт наадалаах.

Татаар тылын тылбаастыырга ханнык маршруту талбыккытыттан тутулуга суох, кыаллар проблемалары инникигэ куоттарарга чуолкай сорук турар. Профессиональнай тылбаас, быраабыла курдук, бу сыалы ситиһии бастыҥ ньыматынан буолар, ол гынан баран ороскуотун кытта проблема үөскүүр буоллаҕына, онлайн-тылбаас эбэтэр компьютернай программалар өҥөлөрө көмөлөһүөн сөп.

Татарстыы тылынан саҥаралларый?

Татаар тылыгар сүрүннээн Арассыыйаҕа, онно 6 мөлүйүөнтэн тахса киһи баар дииллэр. Онно Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турция уонна Туркменистан курдук атын дойдуларга эмиэ этэллэр.

Татаар тылын историята хайдаҕый?

Татаар тыла, Казан татаар Татарстан Республикатыгар, Российскай Федерация регионугар этиллэр түүр тылларынан эмиэ биллэр. Онно эмиэ Россия атын чаастарыгар, Узбекистаҥҥа уонна Казахстаҥҥа этэллэр. Татаар тылын историята 10- с үйэҕэ киирэр, волж булгунньахтары ислам ылыммыт уонна билиҥҥи татаардар буолбуттар. Кыһыл көмүс орудиеҕа (13-15 сс.) таатталар монгол баһылыыр- көһүлүүр тыллара уонна татаардар тыллара монгол уонна перс тылларыгар улаханнык сабыдыаллаабыттара. Тыл үйэтин тухары түүр тылын атын диалектарын, ону тэҥэ араб уонна перс киирии тылларыттан улахан уларыйыылар тахсыталаабыттара. Ол түмүгэр кини чугас аймахтарыттан уратылаах, регионнааҕы кэпсэтиилэр тахсыбыттара. Татаар тылыгар суруйбут бастакы кинигэтэ "Диванъ- И Люгати Т- тюрк"диэн ааттаах 1584 с. бэчээттэммитэ. 19- с үйэттэн саҕалаан татаар тыла Россия империятыгар, онтон Сэбиэскэй Союзка билиниллибитэ. Татарстаҥҥа сэбиэскэй кэмҥэ официальнай статуһу ылбыта эрээри, сталинскай кэмҥэ баттатыыга түбэспитэ. 1989 с. татаар алфавита кириллицаттан латиницаҕа солбуйуллубута, онтон 1998 сыллаахха Татарстан Республиката официальнай тыллары кэпсээбитэ. Бүгүн бу тылынан Арассыыйаҕа 8 мөлүйүөн кэриҥэ носители, сүрүннээн тутар общиналар ортолоругар кэпсииллэр.

Саха тылын сайдыытыгар саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): татаар поэта уонна драматург, узбек, нуучча уонна татаар тылларыгар суруйбут уонна татаар тылын уонна литературатын популяризациялааһыҥҥа сүҥкэн оруолу оонньообут.
2. Аляскя миргазизи (17 үйэ): татаар суруйааччыта, татаар тылын грамматикатын автора, поэтическай сурук ураты стилин ырытыыга суруллар.
3. Тегахир Асканави (1885-1951): татаар учуонайа уонна лингвиһэ, Саха тылын сайдыытын быһаарар суолталаах.
4. Машаммедья Зарняев (19 үйэ): татаар суруйааччыта уонна поэт бастакы татаар тылдьытын суруйбута уонна татаар тылын стандартыгар көмөлөспүтэ.
5. Ильдар Файзи (1926-2007): татаар суруйааччы уонна суруналыыс, уонунан кэпсээннэри уонна кинигэлэри суруйан, татаар тылын сөргүтүүгэ боччумнаах кылааты киллэрбит татаар тылын.

Тутар тыл структурата хайдах оҥоһулунна?

Татаар тылын структурата иерархична, типовой агглютинативнай морфологиялаах. Онно түөрт падежка (ааттаах- суоллаах, родительнай, винительнай уонна локативнай) уонна үс биис ууһа (эр киһи, дьахтар уонна орто). Туохтуурдар сирэйдэринэн, ахсааннарынан, киэннэринэн арахсаллар, онтон аат түһүккэ, ахсааҥҥа киирэллэр. Тылга бөһүөлэктэр уонна частицалар уустук системалара баар, кинилэр аспектарын, хайысха уонна модальность курдук ньымалары хабыахтарын сөп.

Татаар тыла ордук сөптөөх ньыманан хайдах үөрэтэҕитий?

1. Хаачыстыбалаах материалга – Интернеккэ уонна кинигэ маҕаһыыннарыгар татаар тылын үөрэтиигэ ураты ресурсалар баалларын итэҕэтиҥ, онон эһиги саамай хаачыстыбалаах матырыйаалгытыгар киириэххит диэн эрэниэҕиҥ.
2. Алфавиты кытта билсиҥ – татаар тыла кириллицаҕа суруллубутун быһыытынан, сэдэх алфавиты кытта билсибиккит, тыл үөрэтиигэ киириэн иннинэ итэҕэйиэҕиҥ.
3. Тылы уонна охсууну үөрэтиҥ-татаар тылыгар аһаҕас дорҕооннор уонна сүһүөхтэригэр охсуу уустук системата туһаныллар, онон саҥарыы уонна охсуу уонна охсуу икки ардыларыгар араастаһыыны билэргэ үөрэниҥ.
4. Сүрүн грамматическай быраабылалары уонна структуралары кытта билсиҥ – базовай грамматика уонна этии структураларын үчүгэй өйдөбүллэрэ ханнык баҕарар тылы баһылааһыҥҥа киирэллэр.
5. Истиҥ, көрүҥ уонна ааҕыҥ-истии, көрүү уонна ааҕыы эһиэхэ тыл дорҕоонугар үөрүйэх көмөлөһүөҕэ, ону тэҥэ тылдьыт саппааһын уонна фразтары кытта үлэҕэ сыһыарыллыаҕа.
6. Кэпсэтиини ыытыҥ - ханнык баҕарар тылы үөрэтэргэ бастыҥ ньыма. Бастаан бытааннык саҥарарга кыһаллыҥ, алҕаһы оҥорорго толлумаҥ.