Монгол Сунданскай Тылбаастаа

Монголия - киин Азияҕа биллэр уонна үйэлээх култуураны уонна үгэстэри иҥэриммит дойдута. Монгол курдук биллиилээх, дьон кинини илдьэ сылдьар тумус туттар, бодоруһар уустук буолуон сөп. Ол эрээри монгол тылыттан тылбаас өҥөтүгэр ирдэбил улааппыт олохтоох дьону кытта бодоруһар тэрилтэлэргэ.

Монгол-Алтай тыла Монголияҕа уонна Кытайга, ону тэҥэ Россия, Хотугу Корея уонна Казахстан курдук атын дойдуларга 5 мөлүйүөн кэриҥэ киһи киирэр. Кириллицаны туһанан бэйэтин ураты дьикти диалектарыгар уонна акценнарыгар суруллубут.

Дьыала монголтан тылбаас тиийдэҕинэ проблема тылга олоҕурбут стандартизированнай тиһик суох диэн буолар. Ону специалистарга-лингвистэргэ докумуону уонна аудиозаписей чуолкай тылбаастааһын ыарахаттардаах буолуон сөп. Ону таһынан монгол тыла олох саҥатыгар, диалективнай варианнарыгар уларытыылары, уларытыылары, этиини олоххо киллэрбэккэ, тыл чэрчитинэн үлэлээбэккэ кыайар- хотор кыахтанар.

Бүтэһиктээх тылбаастар чуолкайдарын мэктиэлиир инниттэн монгол тылыттан тылбаас профессиональнай сулууспаларыгар тыл анал диалектарын кытта билсэр уопуттаах лингвист- носители үлэлииллэр, культураҕа тимири угуу кэмэ кэллэ. Кинилэр олохтоох суолталаах тыллары чинчийиини уонна тылбаас суолтатын быһаарыыга тирээн турар суолталаах матырыйаалы сыыйа быһаарыыга бүтүн ньымалары туһаналлар.

Профессиональнай лингвистэргэ тиэкис эбэтэр этэр тыл ис хоһоонугар дьайар буолан, тыл культурнай тоноҕоһун уонна олохтоох үгэстэрин аахтахха наада. Холобур, ытыктабыллаах титуллары, этикеттэри регионтан көрөн уларытыахха сөп, онон олохтоох форманы сөптөөх биэриигэ дьоһун суолталаах.

Онон монгол тылыгар тылбаас стандартизированнай системата суох буолан араас ыарахаттары кытта ситимнээх. Уопуттаах тылбаасчыттар бу ыарахаттары өйдүүллэр уонна култуура уонна олохтоох сиэр- майгы нюстэрин көрдөрөр үрдүк хаачыстыбалаах тылбаастары оҥорорго, билиилэрин- көрүүлэрин туһаналлар. Ити предприятиеларга, тэрилтэлэргэ уонна чааһынай дьоҥҥо тыл харгыстарын туораан, бииргэ үлэлэһэргэ көдьүүстээхтик сибээстээх.

Монгол тылыгар туох дойдуларга этэллэрий?

Монгол тылыгар сүрүннээн Монголияҕа этэллэр, ол эрээри Кытайга, Россияҕа, Казахстаҥҥа уонна киин Азия атын чаастарыгар бааллар.

Монгол тылын историята хайдаҕый?

Монгол тыла 13 үйэ силис тардар аан дойдуга биир саамай былыргы тыллартан биирдэстэрэ. Ол Алтай тыла монгол-манчжур тылларыгар киирэр уонна уруулуу уйгурскай, кыргыз уонна казах тылларыгар киирэр.
Монгол тылын туһунан саамай эрдэ суругунан былыргы монголлар "кистэлэҥ историяларыгар" 12 үйэ баар. Бу тыл монгол империятын салайыытынан туттуллар уонна Монголия 18- с үйэҕэ диэри сүрүн литературнай тылын Монголияҕа көспүтэ. Кини литератураны суруйууга 20- с үйэ саҥатыгар диэри туһаммыта.
Аныгы монгол тыла 19- с үйэттэн ордук эрдэ сайдыбыта уонна Монголия официальнай тылын быһыытынан 1924 сыллаахха ылыллыбыта. Кини 1930- с сыллартан саҕалаан нуучча, Кытай уонна английскай тыллартан элбэх саҥа терминнэри туттубута.
Билигин Монголия сорох олохтоохторо классическай монгол тылыгар билигин да этэллэр эрээри, дойдуга дьон үксэ аныгы монгол тылын туһаналлар. Монгол тылыгар Россия сорох чаастарыгар, Кытайга уонна ис Монголияҕа эмиэ этэллэр.

Монгол тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. Наталья Гаврилан – лингвист уонна Гарвард университетын монгол тылын профессора 2. Гомбоев Очирбат – Монголия урукку премьер- министрэ уонна монгол тылыгар аан дойду үрдүнэн биллэр эксперт 3. Джамсран-монгол тылын уонна литературатын ытыктабыллаах профессора 4. Болмаа Тумбаатар-аныгы монгол синтаксиһын уонна фонология уһулуччулаах теоретига 5. Бодо Вебер- информатика профессора уонна инновационнай ааҕар- суоттуур средствоны монгол тылыгар таһаарааччы

Монгол тылын структурата хайдах оҥоһуллубутай?

Монгол тыла монгол тылыгар сыһыаннаах уонна агглютинативнай структуранан буолар. Бу тылы үөскэтии сүрүн бириинсибинэн силис тардыы, икки силис тардыы эбэтэр баара буолааччы тыллары холбооһун буолар. Монгол тылыгар субъектар тыллара бэрээдэгэ баар, оттон поселлар падеж курдук функциялары бэлиэтииргэ туттуллар.

Монгол тылын ордук сөпкө үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Төрдүттэн саҕалаа. Тыл сүрүн дорҕооннорун үөрэтиэххитин уонна тылы хайдах сөпкө этэргитин итэҕэтиэҕиҥ. Монгол тылларынан үчүгэй кинигэни ылан үөрэтиҥ уонна хас да сыл устата барыҥ.
2. Монгол тылын грамматикатын кытта билсиҥ. Монгол грамматикатын ылан быраабыланы үөрэтиҥ.
3. Монгол курдук кэпсэтэргэ практикаланыҥ. Онлайн ресурсаларын туһаныҥ, кинигэлэр курдук аудиопрограммалар уонна онлайн-репетитордар тыллары практикалыырга уонна тупсарарга.
4. Тыл саппааһын үөрэтиҥ. Үчүгэй тылдьыты салайыҥ уонна күннэтэ тылдьыт саппааһын саҥа тылынан толоруҥ. Кинилэр кэпсэтиилэригэр туһанарга практикаланаргытын умнумаҥ.
5. Монгол тылын ааҕыҥ уонна истиҥ. Кинигэлэри ааҕыҥ, киинэлэри көрүөҥ уонна монгол тылыгар сыһыары истиҥ. Ити эһиэхэ тылы кытта билсиһэр ордук, тыл саппааһын өссө кэҥэтэргэ көмөлөһүөҕэ.
6. Репетиторы Булуҥ. Омук тылын үөрэтиигэ чахчы туһалаах буолуон сөп. Эһиэхэ индивидуальнай болҕомтону ууран, инникитин өссө тупсарарга көмөлөһөр опыттаах репетиторы буларга кыһаллыҥ.

Сунтаар-Индонезияҕа биир саамай тарҕаммыт тыл. Кини австронезийскай тыл дьиэ кэргэнин сорҕото буолар, онно Сунтаар регионугар 40 мөлүйүөнтэн тахса киһи саҥараллар. Үгүс сыллар усталарыгар бу тыл элбэх лингвистэри, ученайдары үөрэтэр предмет этэ уонна кини дириҥ силистээх- мутуктаах, дириҥ силистээх- мутуктаах культурнай историялаах.

Сунтаар тылыттан тылбаас бу тылы билии уонна билинии биир дьоһун сорҕото буолар. Аан дойду үрдүнэн аҕыйах ахсааннаах тыл этээччилэр ахсааннарыгар сыһыаннаан, аан дойду үрдүнэн матырыйааллар уонна ресурсалар баар буолалларын учуоттаан, барыларыгар чаҕылхай, тиийимтиэ буоларын ситиһиэххэ наада.

Сунтаар тылыгар тылбаас хас да араас ньымата баар, ханнык тииптээх матырыйаалтан көрөн. Холобур, итэҕэл тиэкистэрэ улахан чуолкайдык, ону тэҥэ итэҕэл символиктарын уонна ритуаллар. Уопсай тылбаастар үгүстүк тылбаастаныахтарын сөп, бу ураты түгэҥҥэ үгүстүк бу салааҕа анал билиилээх профессиональнай тылбаасчыттар ирдэнэллэр.

Сунтаар тылыттан тылбаас тыл эрэ буолбатах диэн суолталаах. Тыл култуура сорҕото буоларын быһыытынан, итиннэ суданскай тылынан матырыйааллары ситиһиилээхтик көһөрүү наадатын учуоттуур элбэх нюст баар. Бу тылы баһылааһын анал таһымын уонна уопутун, ону сэргэ олохтоох үгэһи, култуураны өйдөтүү ирдэнэр.

Тылбаас өҥөтүн биэриини таһынан Сунтаар тыла тыыннаах уонна аныгы усулуобуйаҕа хааларыгар көмөлөһөр атын ньымалар эмиэ бааллар. Ону оҥоруохтаах биир саамай тутаах мал - бу Сунтаар тылыгар Интернет ситимигэр чэпчэки киириини хааччыйыы. Ол аата веб- тылдьыты уонна да атын матырыйааллары оҥоруу, Интернет ситимигэр холбонор кыахтаах. Тыл салгыы сайдан иһэр буолан, итинник ресурсалар тыл актуальноһын уонна кини носителя наадыйыыларыгар сөп түбэһэрин өйүөххэ сөп.

Сунтаар тылын тылбаастааһын аныгы үйэҕэ динамичнайдык уонна тыыннаах буоларын хааччыйар дьоһун сорҕото буолар. Идэлээхтэр да, тыл этээччилэр да күүстэрэ, киэн туттуулара дойду күүс- уох, ону сэргэ култууралар икки ардыларыгар коммуникация тупсарыгар көмөлөһүөхтэрин сөп.

Сунтаар тылыгар ханнык дойдуларга этэллэрий?

Сунтаар тылыгар Индонезия провинцияларыгар Бантен уонна Арҕаа Ява, ону тэҥэ киин Ява сорох чаастарыгар киирсэллэр. Онно эмиэ атын чаастарга Индонезияҕа, Сингапурга уонна Малайзияҕа олорор аҕыйах ахсааннаах омуктар ахсааннара этэр.

Сунтаар тылын историята хайдаҕый?

Сунтаар тыла-австронезия тыла, ааҕалларынан, 30 мөлүйүөнүнэн Арҕаа Ява уонна Бантен провинциятыгар олорор австронезия тыла. Бу көстүү кэнниттэн дойдуга тыл тарҕаныыта иккис, 14- с үйэттэн ыла кини уус- уран литература тыла- өһө буолар. Сунтаар тылыгар урут биллибит суруктар биһиги эрабыт 11 үйэтигэр бэриллэллэр уонна бу тыл кырата 1500 сыл диэн ааҕыллар. Судан тыла австронезийскай тыл уонна Англия тылларыгар нуучча тылын уонна биис уустарын арҕаа өттүнээҕи салаата буолар. Сунтаар Күннүк Уурастыырап тыла- өһө, ону тэҥэ үгэс буолбут үҥкүүлэргэ, куукула театрыгар (Саянг голк) уонна кечапи сулинг курдук биллэр норуот стилигэр туттуллар. Бу тыл үөрэх тэрилтэлэригэр туттуллар, оттон урукку рукопистар Сунтаар эбэтэр яван тыла булкааһыгар элбэхтик суруллубуттара.

Сунтаар тылын үөрэтиигэ саамай улахан кылааты киллэрбит топ- 5 киһиттэн кимнээх киирэрий?

1. "Сунтаар поэзиятын Ийэ" диэн ааттаммыт Сунтаар поэзиятыгар 1700- с сылларга Сунтаар тылын поэтическай формаҕа киллэрии суруллар Сунтаар поэта этэ.
2. А. А. Марамис (1914-1995), суруйааччы, тылбаасчыт уонна лингвист) Сунтаар тылын билии кээмэйэ лаппа кэҥээбитэ уонна тыл үөрэхтээһинин бастакы суданскайдааҕы академиятын тэрийбитэ.
3. Дардири М. Ариеф (1917-1996) уһулуччулаах поэт яванскайтан Сунтаардааҕы литературнай тыл сайдарыгар бэйэтин кылаатын киллэрбит дьоһуннаах айымньыларын 20- с үйэҕэ тылбаастаабыта.
4. Профессор Х. Кесмано (1929-2016), активист уонна учуонай, Бандунг университетыгар баар тииптэри тылга уонна литератураҕа аналлаах араас кинигэлэр, сурунааллар автордарын тэрийбитэ.
5. Сурьяди (р. 1934), Сунтаар биллиилээх поэта уонна общественнай деятелэ, Сунтаар да, Индонезия да тылларынан элбэхтик суруйбута уонна Сунтаар норуотун үгэстэрин уонна культуратын туһунан бэйэтин үлэтин иһин улахан ытыктабылынан туһанар.

Сунтаар тылын структурата хайдах оҥоһулунна?

Сунтаар тыла-39 мөлүйүөн кэриҥэ киһи, сүрүннээн арҕаа өттүгэр Индонезияҕа баар австронезия тыла. Австронезийскай тыл дьиэ кэргэнин нууччалыы полинезийскай бөлөҕөр сыһыаннаах уонна яван, мадурузскай уонна балийскай тыллары кытта ыкса сибээстээх.
Сундани-самой ФИЛЬВОЙ (субъект-случа- объект) тыл. Туохтуурдар сирэй, ахсаан уонна көлүөнэ тиэрминнэригэр дьүөрэлэһэллэр. Туттуу түһүккэ сыһыана суох, кинилэргэ ханнык да биллибэт эбэтэр биллибэт артыыстар суохтар. Үс биис уустара (эр киһи, дьахтар уонна орто) уонна икки чыыһыла (биирдиилээн уонна элбэх ахсааннаах) бааллар. Сундан тыла туохтуур сыһыарыыларын уустук набордаах, хас да бириэмэ маркердарын уонна да атын аспектуальнай маркердары киллэрэн туран. Тылга тыл ис хоһоонун тыл бэрээдэгэ эмиэ туттуллар.

Сунтаар тылын саамай сөптөөх ньыманан үөрэтиэххэ сөбүй?

1. Сунтаар тылын илдьэ сылдьыҥ уонна кинини кытта мэлдьи бодоруһуҥ. Бэйэ-бэйэҕитин үөрэтиһэр, үөрэтэр- үөрэтэр кыахтаах сэһэргэһээччилээх буоларгыт ордук.
2. Хас да кинигэни эбэтэр аудиоматериалы Об этом языке и начнее воспитание его самостоятельно. Үчүгэй ресурсалар грамматикаҕа, учебниктарга, рабочай тэтэрээттэргэ уонна аудиозаписка кинигэлэри киллэрэллэр.
3. Репетитордары кытта тыл курстарыгар эбэтэр чааһынай дьарыктарга суруйуҥ, кинилэр ордук персонализированнай үөрэҕи уонна төттөрү сибээһи хааччыйыахтарын сөп.
4. Төһө бэлэмнээххитий, Индонезияҕа сырыыгытын оҥоруҥ уонна тылгытыгар толору тиэйэргитин боруобалааҥ. Инньэ гынан, тыл тутааччыларын кытта кэпсэтиигэ кыттан, тылы үөрэтиэххитин сөп.
5. Онлайн ресурсалары, веб- сайты, форумнары уонна социальнай ситимнэри туһаныҥ, тыл этээччилэрин кытта сэһэргэһэр уонна үөрэххэ көмөлөһөр эбии матырыйааллары булуоххут.