Казах Латинла Куҫар

Тӗнче космополитлӑ пулса пынӑ май казахла куҫару пысӑкрах та пӗлтерӗшлӗрех процесс пулса тӑрать. Тӗнче рынокӗсем ӳснӗҫемӗн казах чӗлхине тӗрӗс куҫарас ӗҫре кирлӗ пулса пырать. Казах чӗлхине урӑх чӗлхесене куҫарни тата пачах урӑхла кӑткӑс процесс пулма пултарать, пахалӑхлӑ куҫарӑва тивӗҫтерес тесен чӗлхепе унӑн грамматикине, ҫавӑн пекех ҫӗршывсем хушшинчи культура уйрӑмлӑхӗсене ӑнланни кирлӗ.

Казахла-тӗрӗк чӗлхи, унпа ытларах Казахстанра, ҫавӑн пекех Узбекистанра, Китайра, Кыргызстанра, Раҫҫейре тата ытти совет республикисенче калаҫаҫҫӗ. Ӗмӗрсем тӑршшӗпех ӑна араб, перси тата вырӑс чӗлхисем витӗм кӳнӗ. Чӗлхе тӑватӑ диалектран тӑрать: Кӑнтӑр, Ҫурҫӗр, Кӑнтӑр-Хӗвелтухӑҫ тата Хӗвеланӑҫ. Мӗнле диалекта куҫарнине кура хӑшпӗр грамматикӑпа усӑ курмалли правилӑсем улшӑнма пултараҫҫӗ. Ҫавна май куҫару проекчӗ ҫине куҫиччен кашни диалекта ӑнланни кирлӗ.

Кунсӑр пуҫне, чӗлхе ҫине витӗм кӳрекен культурӑллӑ нюанссене сисӗмлӗ пулмалла. Тӗслӗхрен, ӗҫ ыйтӑвӗсене сӳтсе явнӑ чухне формальнӑй чӗлхепе час-часах усӑ кураҫҫӗ, ҫав вӑхӑтрах информаци чӗлхи ирӗклӗ калаҫусенче час-часах кӑмӑллӑрах. Ҫавӑн пекех тӑлмачӑн ҫулне шута илмелле, мӗншӗн тесен ҫамрӑк тӑлмачсем вунӑ ҫул каялла усӑ курнӑ кивӗ сӑмахсене е сӑмахсене пӗлмеҫҫӗ.

Юлашкинчен, тӑлмачсен алфавитпа тата вӗсем куҫаракан чӗлхе системипе паллашмалла. Казах чӗлхине виҫӗ тӗрлӗ алфавит ҫырнӑ, анчах паян кириллица ытларах усӑ курать. Кунсӑр пуҫне чӗлхере куҫарнӑ чухне шута илмелли хӑйӗн ҫырулӑх паллисем пур.

Юлашкинчен, казахла куҫару чӗлхене, унӑн диалекчӗсене, культура нюансӗсене тата алфавита ӑнланма ыйтать. Ҫак анспектсене шута илсе тӑлмачсем палӑртнӑ пӗлтерӗве тӗп-тӗрӗс пӗлтерекен куҫарусен пахалӑхне тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче казахла калаҫаҫҫӗ?

Казах чӗлхи Казахстанра официаллӑ чӗлхе шутланать, Ҫавӑн пекех Раҫҫейре тата Китайӑн, Афганистанӑн, Турципе Монголин хӑш-пӗр пайӗсенче калаҫаҫҫӗ.

Казах чӗлхин историйӗ мӗнле?

Казах чӗлхин историйӗ 1400 ҫул тӗлне, Ӑна Пӗрремӗш хут Вӑтаҫӗр Азири ҫеҫенхирсенче пурӑнакан куҫса ҫӳрекен тӗрӗк чӗлхеллӗ йӑхсем хушшинче ҫыру чӗлхипе усӑ курнӑ чухне тухать. Казах чӗлхинчи нумай сӑмахсене ытти тӗрӗк чӗлхисенчен, ҫавӑн пекех перси, араб тата вырӑс чӗлхисенчен илнӗ тесе шутлаҫҫӗ. 18 ӗмӗр тӗлне казах чӗлхи Казахстанра доминировка тӑвакан чӗлхе пулса тӑнӑ, сталинла тапхӑр хыҫҫӑн Вӑл 1996 ҫулта Казахстанри официаллӑ чӗлхе пулса тӑнӑ. Паян унпа 11 миллион ытла ҫын, ытларах Казахстанра, Узбекистанра тата Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ.

Казах чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Абай Кунанбайулсем (1845-1904) - хальхи казах литературин Ашшӗ, ҫӗнӗ литература стилне кӗртнӗ, чӗлхине ҫӗнетнӗ поэтпа философ пекех паллӑ.
2. Магжан Жумабаев (1866-1938) - хальхи казах чӗлхин ҫырулӑхне стандартизациленӗ писатель тата педагог.
3. Мухтар Ауэзов (1897-1961) - паллӑ писатель, драматург тата Совет Казахстанӗнчи вӗренӳ министрӗ, ӑна хальхи казах чӗлхине кодификаципе аталантарасси тесе шутлаҫҫӗ.
4. Габит Муссепов (1894-1937) - лингвист, педагог тата этнограф, казах чӗлхине аталантарас ӗҫе ирхи тӳпе хывнӑскер.
5. Ерлан Нысанбаев (1903-1971) - чӗлхе реформаторӗ тата Казах наукисен академине никӗслекен, казах чӗлхине ҫӗнетес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ.

Казах чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Казах чӗлхи тытӑмӗ агглютинативлӑ. Ку сӑмахсем морфе пӗрлештернипе пулса тӑнине пӗлтерет, вӗсенчен кашниех пӗр пӗлтерӗшлӗ. Казах чӗлхи те эгативлӑ-абсолютивлӑ синтаксис пур, вӑл куҫмалла мар сӗнӳпе куҫса ҫӳремелли предложени объектне те пӗр формӑпа палӑртма пултарассине пӗлтерет. Чӗлхере те глаголӑн тӑхӑр пӗлтерӗшлӗ тата ултӑ тапхӑрӗ пур.

Казах чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Никӗссене тӗпчеме тытӑнӑр. Алфавита мӗнле вуламаллине те, ҫырмаллине те, сӑмахсене мӗнле каламаллине те вӗренӗр. 2. Предложенисен грамматикипе структурине вӗренӗр. Эсир Интернетра усӑллӑ ресурссем нумай тупма пултаратӑр. 3. Казах музыкине итлӗр те казах фильмӗсемпе телепередачисене пӑхӑр, калаҫу чӗлхипе паллашма. 4. Репетиторпа е чӗлхе йӑтса ҫӳрекенпе практикӑра усӑ курӑр. Таркӑн пулас тесен, ҫак чӗлхепе калаҫакан калаҫӑва тата хӑлхана практикацилес пулать. 5. Малалла вӗренӗр. Чӗлхене тата унпа усӑ курмалли практикӑна вӗренмешкӗн кашни кунах кӑштах вӑхӑт уйӑрӑр. 6. Культурӑна тиенӗр. Кӗнеке вулани, музыкӑна итлени тата казах пурнӑҫӗпе паллашни сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗҫ.

Латыньла куҫарни-пин ҫул шутланакан практика. Вӑл текста пӗр чӗлхерен тепӗр чӗлхе ҫине, латыньрен акӑлчан е хальхи чӗлхе ҫине куҫарать. Латынь ӗмӗр тӑршшӗпех ученӑйсемпе писательсен чӗлхипе пурӑннӑ. Паян та латынь юриспруденци, медицина тата католик чиркӗвӗ пек нумай облаҫсенче пысӑк вырӑн йышӑнать.

Куҫару проектне пуҫлас тесен тӑлмачӑн латыньпе усӑ курса куҫармалли проектсем валли латынь мӗнле чӗлхе пулнине палӑртмалла. Унтан вӗсен латин чӗлхине лайӑх пӗлмелле. Ҫакӑ грамматикӑна та, чӗлхе синтаксисне те пӗлӗве кӗртет. Унсӑр пуҫне тӑлмачӑн хӑй куҫаракан куҫару чӗлхипе питӗ лайӑх усӑ курмалла. Ҫакӑ чӑваш чӗлхине культурӑллӑ нюанссене пӗлни, оригиналлӑ текстӑн тонне тата пӗлтерӗшне тӗпӗ-йӗрӗпе каласа парас тесе витӗм кӳрет.

Пуҫламӑш чӗлхене палӑртсан, тӑлмачӑн кирлӗ хӑнӑхусем пулсан, вӑл куҫарӑва тытӑнма пултарать. Оригиналлӑ текст тата тӗллев аудиторийӗн кӑткӑслӑхне кура тӑлмач темиҫе меслетпе усӑ курма пултарать. Сӑмахран, текста латынь ӑнланман анлӑ аудитори валли куҫараҫҫӗ пулсан, тӑлмач вӗсен букварь аналогӗсем мар, хальхи терминсемпе сӑмах ҫаврӑнӑшӗсемпе ытларах усӑ курма пултарать. Тепӗр енчен, куҫару формӑллӑрах куҫару ыйтакан текстсемшӗн тӑлмач латин текстне тытса пыма пултарать.

Ҫакна асра тытмалла: латынь-кӑткӑс чӗлхе. Чӗлхене тӗпӗ-йӗрӗпе пӗлмен тӑлмачшӑн йывӑр пулма пултаракан ҫинҫе япаласем нумай унӑн. Ҫавна пула ку енӗпе опыт пур профессионаллӑ тӑлмача латиница ҫине кӑткӑс куҫарусене час-часах шанса пани лайӑхрах.

Кирек мӗнле пулсан та куҫару тӗрӗслӗхӗ чи пӗлтерӗшлӗ. Куҫару тӗслӗхшӗн, стильшӗн е пӗлтерӳсемшӗн сиенсӗр мар оригиналлӑ текст пӗлтерӗшне тӗп-тӗрӗс пӗлтермелле. Ку уйрӑммӑнах латыньрен куҫарнӑ чухне тӗрӗс, мӗншӗн тесен йӑнӑшсене пӑтраштарса яма е ӑнланма ҫӑмӑл. Куҫарнӑ текста тӗрӗслесси тата тӗрӗслесси тӗп-тӗрӗс тивӗҫтерме питӗ кирлӗ.

Куҫару вӑл-хӑнӑху, ӑна алла илме вӑхӑт тата практика кирлӗ. Ӗҫ латынь ҫине куҫарма тытӑнсан профессионалсем час-часах чи лайӑх вариант пулса тӑраҫҫӗ. Вӗсен латинла текстне акӑлчанла е урӑх чӗлхепе тӗрӗс куҫарма кирлӗ инструментсемпе пӗлӳсемпе усӑ курма май пур. Ҫак задачӑна квалификациленӗ тӑлмачӑ пур пирки латин чӗлхинчен куҫаракансем тӗрӗс те шанчӑклӑ куҫарусем парасса шанма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче латинла калаҫаҫҫӗ?

Латинла пӗр ҫӗршывра та тӗп вырӑн йышӑнса калаҫмаҫҫӗ, анчах Вӑл Ватиканра тата Сан-Марино Республикинче нумай официаллӑ тӗллевсемпе усӑ курать. Латынь те нумай ҫӗршывсенчи вӗренӳ программисен пӗр пайне, Пӗрлешӳллӗ Штатсем, Франци, Испани, Португали, Итали, Польша, Румыни, Германи, Германи, Австри, Нидерланди, Бельги, Швейцари, Канада, Мексика, Колумби, Бразили, Венесуэл, Перу, Аргентина, Чили, Эквадор, Боливи, Парагвай тата ытти ҫӗршывсене кӗртнӗ.

Латин чӗлхин историйӗ мӗнле?

Латин чӗлхин темиҫе пин ҫул шутласа кӑларакан вӑрӑм истори пур. Вӑл индоевропӑри чӗлхе пек пулса Тухнӑ та, Итали ҫурутравӗпе пӗрремӗш хут тимӗр ӗмӗрте усӑ курнӑ. Унтан вӑл Ытти регионсене, Иберипе Галлие тата, юлашкинчен, Британи Рим империйӗн классикла тапхӑрӗнче сарӑлнӑ. Латынь рим империйӗн официаллӑ чӗлхи пин ҫул ытла пулнӑ, вӑтам ӗмӗрсенче вара католицизм чӗлхи пулса тӑнӑ. Латынь Ҫӗнӗрен Чӗрӗлсе тӑнӑ тапхӑрта ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑнӑ, наука, вӗренӳ тата литература тӗллевӗсемпе усӑ курнӑ. 19-мӗш ӗмӗрте ӑна романла чӗлхесемпе обществӑн тӗп чӗлхи вырӑнне улӑштарнӑ, анчах вӑл халӗ те пӗр-пӗр институци условийӗсенче, ҫавӑн пекех тӗнпе академи тӗллевӗсенче усӑ курать.

Латин чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Цицерон (пирӗн эрӑчченхи 106 – мӗш, пирӗн эрӑчченхи 43 – мӗш) - рим патшалӑх деятелӗ, юрист тата оратор, хӑйӗн произведенийӗсемпе тата сӑмахӗсемпе латин чӗлхине тарӑн витӗм кӳнӗ.
2. Вергилий (пирӗн эрӑчченхи 70-19-мӗшчен) – рим поэчӗ, хӑйӗн "Энеида" ятлӑ эпикӑллӑ поэми латинла ҫырнӑ. Унӑн ӗҫӗсем латин литературипе синтаксиса аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ.
3. Юлий Цезарь (пирӗн эрӑчченхи 100 ҫ. – пирӗн эрӑчченхи 44 ҫ.) – рим полководецӗпе государство деятелӗ, вӗсен ӗҫӗсем латин грамматикипе синтаксиса аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ.
4. Гораций (пирӗн эрӑчченхи 65-мӗшчен-пирӗн эрӑчченхи 8-мӗшӗччен) – рим поэчӗ-лирик, вӗсен одысемпе сатирисем латин поэзийӗ ҫине иксӗлми витӗм кӳчӗҫ.
5. Овидий (пирӗн эрӑчченхи 43 ҫ. – пирӗн эрӑри 17 ҫ.) – хӑйӗн калавлӑ произведенийӗсемпе чи паллӑ рим поэчӗ, латин прозине чылай пуянлатнӑ "Метаморфозӑсем" пек.

Латин чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Латин чӗлхин тытӑмӗ пилӗк тайлӑмран тӑракан системӑра никӗсленнӗ, ҫав тытӑмсем пӗтӗмӗшле вӗҫленнӗ пӗлтерӗшлӗ тата паллӑ ҫынсен ушкӑнӗсем пулса тӑраҫҫӗ. Кашни тайлӑмрах ултӑ тӗрлӗ падеж пур: менельник, ашшӗ-амӑшӗ, тӗплӗ, эрехлӗ, абливлӑ тата илӗртӳллӗ. Латыньре те икӗ тӗрлӗ глагол пур: регулярнӑй тата негулярнӑй мар. Латынь тытӑмӗ те инфикссене, суффикссене, предлогсемпе местоименисене, ытти элементсем хушшинче хутшӑнать.

Латин чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Тӗпрен пуҫлӑр. Курс витӗр тухӑр е фредерик М.Уилок Фредерикӑн Латин грамматикипе словарнӑй запасӗн никӗсӗсене ҫавӑрса илекен учебник илӗр.
2. Латинла аудиозапиҫӗсене итлӗр. Май пулсан, чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем калакан латынь аудиозапиҫӗсене тупӑр. Ку сире тӗрӗс калама тата интонацие вӗрентме пулӑшӗ.
3. Латыньла вуланипе усӑ курӑр. Латинла текстсене, вергилипе Цицерон произведенийӗсене, латинла литературӑпа хальхи кӗнекесене вулӑр.
4. Латынь ҫине ҫырӑр. Эсир латыньпе хӑнӑхса ҫитсен, грамматикӑпа тата унпа мӗнле усӑ курнипе лайӑхрах паллашас тесе, латынь ҫине ҫырма тӑрӑшӑр.
5. Латынла калаҫӑр. Вырӑнти латино америка клубне кӗрӗр, онлайн-латынь курсне ҫырӑнӑр та латыньрен куҫарнӑ тӗрӗслеве хутшӑнӑр, калаҫӑва хӑнӑхӑр.