Пушкӑрт Баск Куҫар

Пушкӑрт чӗлхи - Пушкӑрт Республикинче, Раҫҫейре пушкӑртла халӑх калаҫакан авалхи тӗрӗк чӗлхи. Вӑл тӗрӗк чӗлхисен кипчаксен ушкӑнне кӗрет, унта 1,5 миллиона яхӑн ҫын калаҫать.

Пушкӑрт чӗлхи тӗрлӗ, унта пӗтӗм республикипе тӗрлӗ диалектсем сарӑлнӑ. Ҫакна пушкӑрт чӗлхинчен куҫарни тата ун ҫине те кӑткӑс задача лартать. Диалектсен хушшинче темиҫе тӗп уйрӑмлӑх пур, вӗсем куҫарӑва уйрӑмах йывӑрлатма пултараҫҫӗ, мӗншӗн тесен сӑмах вӗҫӗсемпе произведенийӗсем тӗрлӗ.

Чӗлхе нюансӗсене ӑнланакан пушкӑрт чӗлхине тӗп-тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерес тесен кирлӗ. Ку куҫаруҫӑсен тӗрлӗ диалектсене лайӑх тӗпчесе пӗлмелле, чи пӗчӗк уйрӑмлӑхсене те пӗлме пӗлмелле. Акӑ мӗншӗн професси тӑлмачӗсене пушкӑртла куҫарасси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне час-часах ытларах хисеплеҫҫӗ.

Пушкӑрт чӗлхинчен тӑлмача шыранӑ чухне темиҫе паха фактор пур, вӗсене шута илмелле. Опыт татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ; тӑлмачӑн оригинал чӗлхипе те, куҫару чӗлхипе те усӑ курмалла, ҫавӑн пекех культура контектне те ӑнланмалла. Ҫавӑн пекех тӑлмачӑ чӗлхе шайӗнче усӑ куракан терминологине активлӑ пӗлӳ илнине, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑт иртнӗҫемӗн улшӑнма пултарать.

Пӗтӗмӗшпе илсен, пушкӑрт чӗлхинчен куҫару ятарлӑ пӗлӳсемпе хӑнӑхусем, ҫавӑн пекех диалектсемпе культура ӑнланӑвӗсем кирлӗ. Мӗн тума шутланине тӗп-тӗрӗс каласа парас тесе, опытлӑ та лайӑх пӗлекен тӑлмача тара тытни кирлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче пушкӑртла калаҫаҫҫӗ?

Пушкӑрт чӗлхипе ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, Казахстанра, Украинӑра тата Узбекистанра халӑх нумай мар пулин те.

Пушкӑрт чӗлхин историйӗ мӗнле?

Пушкӑрт чӗлхи-тӗрӗк чӗлхи, унпа ытларах Пушкӑртстан Республикинче, Урал тӑвӗсен регионӗнче, калаҫаҫҫӗ. Ку республикӑн официаллӑ пӗртен-пӗр чӗлхи, ун ҫинче кӳршӗри удмурт кӗҫӗнрех представителӗсем те калаҫаҫҫӗ. Ку чӗлхепе темиҫе ӗмӗр тӑршшӗпех усӑ кураҫҫӗ тата ку таранччен калаҫакан тӗрӗксен авалхи чӗлхисенчен пӗри пулса тӑрать.
Пушкӑрт чӗлхи ҫинчен чи ир асӑннисем 16 ӗмӗре кӗреҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтра вӑл араб тата перси чӗлхисем витӗмлӗ пулнипе пулнӑ. 19-мӗш ӗмӗрте пушкӑрт чӗлхи регионта темиҫе тӗрлӗ пӗчӗк чӗлхе пулса тӑнӑ. Вӑл наука ӗҫӗсенче те усӑ курнӑ, ҫакӑ ӑна пӗтӗм регионӗпех сарӑлма пулӑшнӑ.
Совет тапхӑрӗнче пушкӑрт чӗлхи раҫҫей витӗмӗнчен чылай сиен курнӑ. Пушкӑрт сӑмахӗсене вырӑс эквиваленчӗсемпе улӑштарнӑ. Ку чӗлхене те шкулсенче вӗрентнӗ, пушкӑртсен пӗрлӗхлӗ алфавитне тума хӑтланса пӑхнӑ.
Совет саманинче пушкӑрт чӗлхипе активлӑн усӑ курма пуҫланӑ, ҫак чӗлхене упрас тӗлӗшпе ытларах вӑй хунӑ. Нумай ҫынсем халӗ пушкӑртла иккӗмӗш чӗлхене вӗреннӗ пек вӗренеҫҫӗ, Пушкӑрт Республикин правительстви ҫак чӗлхене чӗртме ытларах та ытларах вӑй хурать.

Пушкӑрт чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Илдар Габдрафиков-поэт, публицист тата сценарист, вӑл пушкӑрт литературинче тата пушкӑрт чӗлхине чӗртсе тӑратассинче пысӑк кӗлетке пулнӑ.
2. Николай Галиханов-пушкӑрт ученӑйӗ тата поэчӗ, вӑл пушкӑрт чӗлхипе вуншар ӗҫ ҫырнӑ, хальхи пушкӑрт наукин никӗслевҫи шутланать.
3. Дамир Исмагилов-академик, философ тата лингвист, вӑл пушкӑрт чӗлхипе ҫӳрекенсем хушшинче хут пӗлӗвӗн шайне ӳстерес тӗлӗшпе нумай ӗҫленӗ, пушкӑрт чӗлхипе нумай ҫыру ҫырнӑ.
4. Аскер Аимбетов-пушкӑрт поэчӗ, прозаик тата ученӑй, вӑл пушкӑрт чӗлхипе литература енӗпе малта пыракан фигурӑсенчен пӗри пулнӑ, ҫак чӗлхепе темиҫе пысӑк произведени ҫырнӑ.
5. Иек Яхина – пушкӑртсен паллӑ писателӗпе драматург, унӑн произведенийӗсене Раҫҫейре кӑна мар, пӗтӗм тӗнчипе те йышӑннӑ, вӑл пушкӑрт чӗлхине вулакансемшӗн лайӑхрах тӑвас тесе нумай ӗҫ тунӑ.

Пушкӑрт чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Пушкӑрт чӗлхи-тӗрӗк чӗлхин кипчак турачӗсемпе ҫыхӑннӑ агглютинативлӑ чӗлхе. Вӑл грамматика функцийӗсене палӑртма усӑ куракан суффикссемпе тата ятарлӑ сасӑсемпе усӑ курать. Пушкӑрт чӗлхи те хупӑ та уҫӑ сасӑсен пуян системи пур, слогсен те, деепрически конструкцисем те унӑн пӗтӗмӗшле тытӑмӗ пулса тӑраҫҫӗ.

Пушкӑрт чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пушкӑрт алфавитӗпе тата произведенийӗпе паллашӑр. Пушкӑрт чӗлхине вӗренме тытӑнсан, ку чи пысӑк утӑм. Хӑш-пӗр тӗп текстсене пушкӑрт чӗлхипе вулама тытӑнӑр та кашни саспаллин тӗрӗс произведенийӗнче усӑ курӑр.
2. Репетитор е курс тупма хӑтланса пӑхӑр. Чӗлхене вӗренмелли чи лайӑх меслет-чӗлхе носителӗпе уйрӑм вӗрентӳ иртесси. Май ҫук пулсан, вырӑнти курссене е аудиона тата сире чӗлхе вӗрентме пулӑшакан видеокурссене кӗрсе пӑхӑр.
3. Вулӑр, итлӗр те пушкӑртла нумай материалсем пӑхӑр. Эсир чӗлхепе лайӑхрах паллашнӑ май пушкӑрт чӗлхипе массӑллӑ информаци хатӗрӗсене вуланипе тата итлесе практикӑна малалла тӑсӑр. Аудиозапиҫӗсене, литературӑна, пушкӑрт чӗлхипе фильмсемпе юрӑсене тупма хӑтланса пӑхӑр та пуҫӑрсене чикӗр.
4. Пушкӑртла калаҫура усӑ курӑр. Практика валли партнер тупӑр е онлайн-форума хутшӑнӑр, унта ҫынсем пушкӑртла калаҫаҫҫӗ. Йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр — ку вӗрентӳ пайӗ!
5. Малалла вӗренӗр. Эсир хӑвӑра никӗссемпе хӑтлӑ туятӑр пулсан та, яланах мӗн те пулин ҫӗнни пур, ӑна вӗренсе хӑнӑхма та пулать. Малалла вулӑр, итлӗр, мӗн май килнӗ таран ытларах пушкӑртла пӑхӑр.

Баск куҫарӑвӗ - чӗлхе-ҫӑварӑн хӑйне евӗрлӗ облаҫӗ, унта баск чӗлхинчен, авалхи чӗлхерен, сӑмахсенче пиреней ҫурутравӗн ҫурҫӗрӗнче пурӑнакан пысӑках мар халӑх калаҫать, урӑх чӗлхепе куҫараҫҫӗ. Баск чӗлхи хӑйӗн тӑван регионӗсен тулашӗнче анлӑ сарӑлман пулин те, документсемпе пӗлтерӳсене ку чӗлхене ӗҫ валли те, харпӑр хӑй тӗллевӗсем валли те куҫарас кӑмӑл ӳсет.

Ытти чӗлхесене куҫарассинчен баск чӗлхине уйӑракан факторсем те пур. Пӗрремӗшӗнчен, вӑл тӗнчери пӗр-пӗринпе ҫывӑх тӑванлӑ е пӗрпеклӗ мар нииндоевропӑри чӗлхе. Ҫакӑ тӑлмачсен чӗлхине тарӑн ӑнланмаллине тата тӗплӗ куҫарусене пурнӑҫлама пысӑк квалификаци пуррине пӗлтерет. Иккӗмӗшӗнчен, баск чӗлхи нумай диалект тата акцентсем пур, вӗсем географи районӗн чиккисенче те палӑрма пултараҫҫӗ. Ку чӗлхе нюансӗсене тӗп-тӗрӗс ӑнланас тесен культура пӗлӗвӗсен шайне палӑртмалла.

Баск чӗлхинчен тӑлмача шыранӑ чухне вӑл квалификаци кирлӗ пулнине ӗненӗр. Вӗсен тӑван чӗлхене ирӗклӗн тыткаламалла, культурӑна нумай пӗлмелле тата ҫак облаҫри ӗҫ опычӗсене пӗлмелле. Кунсӑр пуҫне вӗсен грамматикӑна, синтаксиса тата чӗлхе запасне тарӑн ӑнланмалла. Ку текстӑн ҫутҫанталӑк пӗлтерӗшне тӗрӗс куҫарусемпе упраса хӑварни пӗлтерӗшлӗ.

Документсене ҫӑвартан куҫарма хушса, баск чӗлхинчен куҫаракансем тӳрӗ трансляцисем, аудиозапиҫсем тата обществӑн ытти формисем валли ҫӑварпа куҫарас енӗпе пулӑшу пама пултараҫҫӗ. Хӑшпӗр чухне куҫару ятарлӑ пӗлӳ ыйтакан объектсем е палӑксем валли те кирлӗ пулма пултарать.

Юлашкинчен ҫакна палӑртмалла: баск чӗлхи сайра та арпашӑннӑ. Ҫавна пула чӑваш халӑхӗн чӗлхине, культурине тата диалекчӗсене лайӑх пӗлекен профессионалсене тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем пулӑшнипе предприятисем те баск чӗлхипе ытти чӗлхесем хушшинчи уйрӑмлӑха ҫӗнтерме пултараҫҫӗ, ҫакӑ коммуникацие лайӑх ӑнланма тата лайӑхлатма пулӑшать.

Хӑш ҫӗршывсенче баск чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Баск чӗлхипе ытларах Испанин Ҫурҫӗрӗнче, Басксен Ҫӗршывӗнче калаҫаҫҫӗ, анчах Унта Наваррӑра (Испани) Тата Францин баск провинцийӗсенче те калаҫаҫҫӗ.

Баск чӗлхин историйӗ мӗнле?

Баск чӗлхи-Испанипе Францире пин ҫул хушши басксен ҫӗршывӗнче тата Наваррӑн регионӗсенче каланӑ историллӗ чӗлхе. Баск чӗлхи изоляциленӗ; унӑн лингвистикӑллӑ тӑванӗсем, аквитанири темиҫе тӗрлӗ енсӗр пуҫне, урӑх ҫук. Пирӗн эрӑри 5 ӗмӗрте баск чӗлхипе асӑнни чи малтан паллӑ, анчах вӑл пурӑннине унччен те ҫирӗплетсе парать. Вӑтам ӗмӗрсенче баск чӗлхи суту-илӳ чӗлхипе анлӑн усӑ курнӑ, кивҫен илнӗ нумай сӑмахсене урӑх чӗлхесене, уйрӑмах испанипе француз чӗлхисене кӗртнӗ. Анчах та юлашки ҫӗр ҫул хушшинче ҫак чӗлхепе усӑ курасси чакма пуҫларӗ. 20 ӗмӗр тӗлне баск чӗлхи Ҫӗршывӑн чылай районӗнче баскпа усӑ курма тухнӑ, хӑш-пӗр регионсенче вара унпа саккунсӑр та усӑ курнӑ. Ҫак тапхӑр каллех 20-мӗш ӗмӗр вӗҫӗнче, чӗлхепе кӑсӑкланни чӗлхене хӳтӗлес тата популяризацилес енӗпе мерӑсем йышӑнни патне илсе пынӑ чухне пулнӑ. Шкулсенче тата патшалӑх службисенче баск чӗлхипе усӑ курассине анлӑлатас енӗпе вӑй хунӑ, хальхи вӑхӑтра ӑна Баск Ҫӗршывӗнчи хӑш-пӗр шкулсенче вӗрентеҫҫӗ. Ку чӗлхепе массӑллӑ информаци, литература тата пурнӑҫлакан искусство хатӗрӗсенче те анлӑн усӑ кураҫҫӗ. Апла пулин те баск чӗлхи ҫухалассипе хӑратать, Паян Вара Ҫӗршыври халӑхӑн 33 процентне яхӑн баскпа калаҫма пултараҫҫӗ.

Баск чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Арана Сабино (1865-1903): баск националисчӗ, политик тата писатель. Вӑл баск чӗлхине ҫӗнӗрен чӗртнӗшӗн юхӑм пионерӗ пулнӑ, ӑна баск чӗлхипе правописанин стандартлӑ тытӑмне туса хурасси тесе ҫырса хураҫҫӗ.
2. Чӗрӗлсе тӑнӑ Мария Де Азкуэ (1864-1951): лингвистпа лексикограф, баскпа испанири пӗрремӗш словарӗн авторӗ.
3. Бернардо Эсторнес Ласа (1916-2008): баск литературин паллӑ профессорӗ, писатель тата поэт. Вӑл хальхи баск орфографине туса хатӗрленӗ.
4. Митчелен тухатмӑшӗ (1915-1997): лингвист тата баск филологийӗн профессорӗ. Вӑл хальхи баск лигвистикин никӗслевҫисенчен пӗри пулнӑ.
5. Пелло Эрротета (1954 ҫулта ҫуралнӑ): писатель, драматург тата баск литературин профессорӗ. Вӑл баск культури ҫинчен нумай ҫырнӑ, баск чӗлхипе литературӑра усӑ курнине пропагандӑланӑ.

Баск чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Баск чӗлхи агглютинативлӑ чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл нюанссене пӗлтерӗшлӗ сӑмахсем ҫумне суффикссемпе приставкӑсем хушнине пӗлтерет. Синтаксис ытларах тытӑмри тематика комментарийӗ шутланать, унта тема пӗрремӗш вырӑнта тӑрать, ун хыҫҫӑн тӗп содержани кирлӗ. Ҫавӑн пекех глаголпа пуҫламӑш структура тӗлӗшпе те туртӑм пур. Баск чӗлхинче икӗ глагол флексийӗ пур: пӗри-хальхи тата иртнӗ вӑхӑтри, ҫавӑн пекех виҫӗ тайлӑм (пӗлтерӗшлӗ, ссылкӑра, хушуллӑ). Кунсӑр пуҫне чӗлхе пур классенче те пур, ҫав классем сӑмахра тата чӑн-чӑн йӑхра тӗп-тӗрӗс палӑраҫҫӗ.

Баск чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Вӗренӳ ресурсӗсене, учебниксемпе онлайн-курссене инвестици хывӑр. Баск чӗлхи - Европӑри авалхи чӗлхесенчен пӗри, ӑна ҫителӗклӗ ресурссӑр вӗренме те йывӑр.
2. Радиопрограммӑсене итлӗр, телешоу пӑхӑр та баск чӗлхипе кӗнекесем вулӑр. Ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма тата вӑл мӗнле усӑ курнине чӑн тӗслӗхсемпе паллаштарма пулӑшӗ.
3. Занятисене ҫӳрӗр. Вырӑнти университетсемпе организацисем хӑш чухне чӗлхе курсӗ е баск чӗлхипе репетиторство сӗнеҫҫӗ. Ҫак занятисем час-часах чӗлхе ҫӳрекенсемпе калаҫма тата практика опычӗ илме лайӑх майсем параҫҫӗ.
4. Калаҫура усӑ курӑр. Баск чӗлхипе калани ансат пулма пултарать. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсен регулярлӑ практики тата чӗнсе калани сире чӗлхене лайӑхрах вӗренме пулӑшать.
5. Хӑйпе калаҫакана тупӑр. Баскла калаҫакан, эрнере пӗрре те пулин сирӗнпе калаҫма хатӗр ҫынна тупӑр. Хӑйпе калаҫакан ҫын пурри мотивацие лайӑх сыхласа хӑварма тата чӗлхене контекстра вӗренме пултарать.