Якут Баск Кусараш

Якут-тюрк йылме, тушто Россий йӱдвел-эрвелыште пел миллион утла еҥ кутырат. Йылмым шукерте огыл гына официальнын почмаш налынам, ожнысылак якут йылме гыч кусарыме суаплыклан кугу йодмаш уло. Тиде статьяште якут йылмыш кусарымашын кӱлешлыкшым ончена да туддеч поснат, тыгак тиде процесс дене кылдалтше йодыш-влакым каҥашен налына.

Якут йылме Дене Российыште веле огыл, тыгак Монголий гай эллаштат Китай ден Казахстан-влакат ойлат. Тидыже якут йылмыш кусарыме шотышто тӱнямбал йодмаш уло, тыгак эл кӧргыштат лиеш. Якут йылмыш кусарымашын тӱҥ цельже да тудын ӱмбач - тӱҥ паша-тӱҥ калык-влакын общине да интересоватлыме моло вел-влак коклаште кылым куштылемдаш. Кусарымаш тыгак юридический документ, дипломатий соглашений, тунемме материал, тӱшкаувер йӧн да культур йӧн дене кылдалтше материал-влакым да моло документ-влакым пуышаш улыт.

Паша якут йылмыш кусарымашке шумеке, тудын гычат икмыняр кӱлешан проблемым шарнаш кӱлеш. Эн ончычак кутырымо проблеме уло. Мут-влакым каласыме годым якут йылмыште кундемысе диалектын регионысо диалектше шот дене ойыртем уло. Тыгеракын, кусарыше-влаклан тиде кундемысе вариаций-влак дене сайын палыме лияш кӱлеш. Эше ик проблемылан тугай факт шотлалтеш, молан манаш гын, шуко мут кучылтман контекст шот дене икмыняр значениян. Тиде кусарыше-влаклан чын значениян мут але ой-влакым але утларак кӱлешан улмыжым рашемда.

Якут йылмыш кусарыме дене кылдалтше нелылыкым ончыде,тиде процессын кӱлешлыкшым шотлаш кӱлеш. Якут йылме шке шонымыжым почын ойлаш тӱҥалеш гын, якут йылмыш кусарымашын сайлыкше да чын улмыжо утларак кӱлешан лиеш. Сайлыкан кусарымаш-влак культуран диалог ден кыл кучымашым сайлан шотлышашлан кӱлыт, утларакшым тӱҥ общине коклаште, культуржо чӱчкыдын маргализацийлалтеш.

Могай эллаште якут йылме дене ойлат?

Якут йылме дене Российыште, Китай ден Монголий-влак ойлат.

Якут йылмын историйже могай?

Якут йылме-йӱдвел-касвел тюрк йылме-влакын каспий группыштлан кӧра лийше тюрк йылме. Тушто Россий федерацийыште 5000000 еҥ Саха маныт, утларакшым Лена эҥер бассейныште Да тудын вӱдшӧ уке. Якут йылме 14 курым кыдалне икымше литератур деке возен нӧлтшӧ пеш поян литератур историян лиеш. Якут литератур Лишыл Эрвел гыч да Рӱдӧ Азий гыч, тыгак руш писатель ден автор-влакын усталыкыштым виянрак почын ончыктымаште лийын. Якут йылме дене возымо икымше произведенийлаште религий текст-влак лийыныт, тидын шотыштак Коран ден легенде гыч юсуфа да Зуйха нерген легендым кусарыме.
Якут йылме дене возымо икымше оригинальный произведений-влак 19 курым мучаште лийыныт: почеламут, ойлымаш да роман-влак, якут калыкын кече еда илышыж нерген каласкалыше ойлымаш-влак. Якут писатель-влакат шке произведенийыштышт утларак кумда теме-влакым, колонизизм ваштареш кучедалме гай, сибирьысе культурын илыш-йӱлаже да регионысо пызырналт илыше калык-влакын неле положенийыштым шымлаш тӱҥалыныт. 1920-1930 ийыште якут йылме сылнымут ренессансым эртарен, Юрий Чегерев, Анатолий Удыр, Геннадий Титов Да Иван Тазетдинов Гай писатель-Влакын вуйлатыме Пашаштым вуйлатен. Тиде жапыште якут йылме дене савыктыме книга чот кугемын, тыгак тиде йылмым виктер да административ документлаште кучылтмаш кугемын.
Таче якут йылме тудын носитель - влак коклаште уэш ылыжеш, тушто икмыняр у газет ден журнал лектеш. Тыгак якут йылмым Россий деч ӧрдыжтӧ шымлаш оҥай кушкеш, икмыняр университет тиде йылме дене курсым темлат.

Кӧ топыш пура-5 еҥ якут йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше?

1. Юрий Николаевич Виноградов-лингвист – историй да филолог; 2. Степан Георгиевич Отро-якут поэт, драматург, прозаик да кусарыше; 3. Олег Михайлович Беляев-якут литературовед ден публицист; 4. Лилий Владимировна Багутдинова-якут фольклорист; 5. Акулина Павловна-диалектологийым лексикограф да шымлыше.

Якут йылмын структуржым кузе ыштыме?

Якут йылме тюрк йылме ешыш пура да Йӱдвел-эрвел группын ужашыже лиеш. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, тудо у значенийым да формым ыштышашлан мутым ешараш лиеш. Якут йылме кӱкшӱ флекс дене ойыртемалтеш,мут шке формыжым предложенийыште кучылталтме семынак вашталта. Лӱм мут, олмештыш мут, пале мут да глагол-влак шкеныштын формыштым контрекст шот дене ончыкташ йӧршешлан чыштырат.

Кузе якут йылмым утларак сай йӧн дене тунемаш?

1. Якут йылме але инструкторлан тунемме книган экземпляржым налза. Тиде материаллаште кондымо урокым шымлымаш-йылмым саемдыме годым тунем шуаш сай йӧн.
2. Ойлымаште да аудиторийыште практиковатлыза. Кеч - могай йылмым тунемаш-практиковатлаш, садлан практиковатлаш лийме йолташыжым муаш тыршыза.
3. Якут йылме дене возымо материалым лудса. Тиде тыланда йылмын структуржым да грамматикыжым умылаш полша.
4. Якут-влакын культурышт да историйышт дене палыме лийза. Те еҥ-влак нерген да нунын илыш-йӱлаштым утларак паледа гын, тиде тыланда йылмым утларак умылаш полша.
5. Якут ЕШЫМ ончыза да колыштса. Онайн-ресурс шуко уло, тидын шотыштак радиопрограмме да телеото-влак, нуно тиде йылме дене пайдаланаш лийме улыт.
6. Якутий Дек Мийыза. Жапым регионышто эртарымеке, йылмыш возаш да йылме носитель-влак дене кутыраш йӧным муыда.

Баск кусарымаш-тиде кутырымо кусарымашын уникальный область, туштыжо акрет йылме гыч кусарыме мут.тушто тӱҥ шотышто Пирейский полустрово йӱдвелыште илыше изирак калык ойла, вес йылмыш кусаралтеш. Баск йылме шке регионжо деч ӧрдыжтӧ кумдан шарлен огыл гынат, документ-влакым да увертарымашым тиде йылмыш кусарыме шотышто, тыгак шке цельышкыже шушашлан йодмаш кушкеш.

Баск йылмыш кусарыме деч баск йылмыш кусарыме фактор-влак радам уло. Эн ончычак тиде нездевропейский йылме, лишыл родо-тукым але икгайлыкдыме, тӱняште ик йылме денат кылдалтдыме. Кусарыше-влак йылмым келгын умылышаш да чын кусарымым ышташ кӱкшӧ квалификациян лийшаш улыт. Кокымшо,баск йылме шуко диалект ден акцент уло, нунышт изирак географий районыштат палынак ойыртемалт кертыт. Тидым культур шинчымашым рашемдыме кӱкшытыш, йылме нюансым раш умылаш кӱлеш.

Кусарышым баск йылме гыч кычалмыж годым тиде кӱлешан квалификациян улмыж нерген ӱшандарыза. Нуно шочмо йылме дене пайдаланен моштышаш, тиде областьыште паша кумда шинчымашан да опытан лийшаш улыт. Тылеч посна нуно йылмысе грамматике, синтаксис да мутвундо шапашышт келге умылышаш улыт. Текстым чын кусарыме да аралыме шотышто тиде кӱлешан.

Документ-влакым возен пуыде кусараш, баск йылме гыч кусарыше-влак тыгак вияш трансляцийлан, аудиовозаписьлан да моло формылан палемдыме почеш шке суаплыкыштым пуэн кертыт. Южо годым лӱмын шинчымашым йодшо объект але памятник-влакланат перевод кӱлеш лийын кертеш.

Пытартышлан палемдаш кӱлеш: баск йылме тӱҥалтын да кукталтын. Тидлан кӧра баск калыкнан йылмыжым, культуржым да диалектшым сайын палыше профессионал-влакын полышышт кӱлеш. Нунын полшымышт дене частный еҥ семын, тыгак предприятий-влакат баск ден моло йылме коклаште йылме дене шеледымашым сеҥаш, коммуникацийым сай ыҥлаш да саемдаш полшен кертыт.

Могай эллаште баск йылме дене ойлат?

Баск йылме дене утларакшым йӱдвелне Испаний, Баск-Влак Элыште ойлат, но тушто тыгак Нварьыште (Испаний) Да Францийысе баск провинцийлаштат ойлат.

Баск йылмын историйже могай?

Баск йылме-тиде тугай историй йылме, могайыштыже Нар-Влак Испаний да Францийысе нварр-влакын регионлаштышт тӱжем ий мучко ойленыт. Баск йылме изоляцийлыме улеш; тудын лингвистике родыжо уке, икмыняр аквитан ойыртем деч посна, колымо гаяк. Пеш вашке баск йылме нерген возымо ыле, но эран 5 курымыштыжо тудын лӱмжын свидетельствыже уло да тидын марте. Кокла курымлаште баск йылме торговый йылме шот дене кумдан кучылталтын, да кӱсынлымӧ ятыр шомак вес йылмыш пурталтын, поснак испан да француз йылмыш пурталтын. Туге гынат тиде йылмым вес шӱдӧ ий жапыште кучылтмаш шагалемаш тӱҥалын. 20 курымлан баск йылме Шукыж Годым Элын шуко районжо Баск-Влакым кучылтмаш гыч лектын, а южо регионлаште тудын кучылтмашыжым тӧртык деч поснат увертарыме ыле. Тиде пагыт 20-шо курым мучаште мӧҥгеш савырныме, йылме интерес угыч тӱҥалмеке, йылмым аралыме да чояланыме шотышто мерым приниматлымашке кондымо. Школлаште да кугыжаныш службылаште баск йылмым кугемдыме шотышто вийым ыштыме, да кызыт Тудо Элын южо школыштыжо Баск-Влакым туныкта. Тиде йылме тыгак тӱшкаувер йӧн, литератур да исполнительский сымыктыш йӧнлаште кумдан кучылталтеш. Нине вийым ончыде, баск йылме йоммаш лӱдыкшыштӧ кодеш, тачат 33 процент наре Баск-Влак Элысе калык гына тушто ойлен кертыт.

Бас йылмым шымлымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Сабино Аранын (1865-1903): баск националист, политик да писатель. Тудо баск йылмым уэш ылыжтымылан пионер лийын, да тудлан баск йылме дене возымо стандартный системым ышташ возат.
2. Рушарня Мария де Азуэ( 1864-1951): лингвист ден лексикограф, икымше баск-испан мутерын авторжо.
3. Бернардон Ласордон Ласт (1916-2008): баск литературын чапле профессоржо, писатель да поэт. Тудо кызытсе баск орфографийым ямдылен.
4. Локтызо Митчелен (1915-1997): баск филологий дене лингвист ден профессор. Тудо кызытсе баскысе лингвистикын ик негызше лийын.
5. Мурен Эртета (1954 ийыште шочын): писатель, драматург да баск сылнымутын профессоржо. Литературышто баск культур нерген шуко возен да баск йылмым пропагандироватлен.

Баск йылмын структуржым кузе ыштыме?

Баск йылме агглютинатив йылме дене ойлалтеш, тудо суффикс ден приставке-влакым нюанс значенийым ончыктышашлан мут деке ешара манын ончыкта. Синтаксис тӱҥ шотышто теме икымше верыште шога, тугай структур шотышто комментарийым пуа, а тудын почеш тӱҥ содержаний кӱлеш. Тыгак глагол-тӱҥалтыш структурлан тенденций уло. Баск йылмыште кок глагол флекс уло: ик чын да ик эртыше жап, тыгак кум наклонений (изобительный, глагол, кӱштымӧ). Тылеч посна мутышто улшо лӱм мут-влакын радам классышт уло, нунышт мутышто мучаш гласный глагол да шочынжо лӱм мут дене рашемдалтыт.

Кузе бас йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Тунемме ресурсыш, тунемме книга але онайн-курсыш инвестицийым пуыза. Баск йылме-Европышто ик эн тошто йылме, тудымат ситыше ресурс деч посна туныктен кертеш.
2. Радиопрограммым колыштса, телеом ончыза да баск йылме дене книгам лудса. Тиде тыланда йылмым сайынрак умылаш полша да тудын кучылтмыжым реальный пример дене палдара.
3. Занятийыш мийыза. Верысе университет ден организаций-влак южгунам йылме курсым але бас йылме дене репетицийым темлат. Нине занятий чӱчкыдынак йылме носитель-влак дене мутланаш да практике опытым налаш йӧн ышталтеш.
4. Кутырымо шомакыште практикыште шогыза. Баск йылме дене ойлымаш тыглай лийын кертеш. Йылме гыч кондышо-влакым эреак практике да мӧҥгеш ӱжыктымаш тыланда утларак компортно тунемашыже полша.
5. Мутланышым муза. Иктаж-кӧм муза, баскла кутырышо да арнялан кеч ик гана тендан дене мутланаш ямде лиеш ыле. Мутланышын улмыжо негызлымашым арален кодаш да контекстыште йылмым сай йӧн дене шымлен кертеш.