Якут Кхмерский Кусараш

Якут-тюрк йылме, тушто Россий йӱдвел-эрвелыште пел миллион утла еҥ кутырат. Йылмым шукерте огыл гына официальнын почмаш налынам, ожнысылак якут йылме гыч кусарыме суаплыклан кугу йодмаш уло. Тиде статьяште якут йылмыш кусарымашын кӱлешлыкшым ончена да туддеч поснат, тыгак тиде процесс дене кылдалтше йодыш-влакым каҥашен налына.

Якут йылме Дене Российыште веле огыл, тыгак Монголий гай эллаштат Китай ден Казахстан-влакат ойлат. Тидыже якут йылмыш кусарыме шотышто тӱнямбал йодмаш уло, тыгак эл кӧргыштат лиеш. Якут йылмыш кусарымашын тӱҥ цельже да тудын ӱмбач - тӱҥ паша-тӱҥ калык-влакын общине да интересоватлыме моло вел-влак коклаште кылым куштылемдаш. Кусарымаш тыгак юридический документ, дипломатий соглашений, тунемме материал, тӱшкаувер йӧн да культур йӧн дене кылдалтше материал-влакым да моло документ-влакым пуышаш улыт.

Паша якут йылмыш кусарымашке шумеке, тудын гычат икмыняр кӱлешан проблемым шарнаш кӱлеш. Эн ончычак кутырымо проблеме уло. Мут-влакым каласыме годым якут йылмыште кундемысе диалектын регионысо диалектше шот дене ойыртем уло. Тыгеракын, кусарыше-влаклан тиде кундемысе вариаций-влак дене сайын палыме лияш кӱлеш. Эше ик проблемылан тугай факт шотлалтеш, молан манаш гын, шуко мут кучылтман контекст шот дене икмыняр значениян. Тиде кусарыше-влаклан чын значениян мут але ой-влакым але утларак кӱлешан улмыжым рашемда.

Якут йылмыш кусарыме дене кылдалтше нелылыкым ончыде,тиде процессын кӱлешлыкшым шотлаш кӱлеш. Якут йылме шке шонымыжым почын ойлаш тӱҥалеш гын, якут йылмыш кусарымашын сайлыкше да чын улмыжо утларак кӱлешан лиеш. Сайлыкан кусарымаш-влак культуран диалог ден кыл кучымашым сайлан шотлышашлан кӱлыт, утларакшым тӱҥ общине коклаште, культуржо чӱчкыдын маргализацийлалтеш.

Могай эллаште якут йылме дене ойлат?

Якут йылме дене Российыште, Китай ден Монголий-влак ойлат.

Якут йылмын историйже могай?

Якут йылме-йӱдвел-касвел тюрк йылме-влакын каспий группыштлан кӧра лийше тюрк йылме. Тушто Россий федерацийыште 5000000 еҥ Саха маныт, утларакшым Лена эҥер бассейныште Да тудын вӱдшӧ уке. Якут йылме 14 курым кыдалне икымше литератур деке возен нӧлтшӧ пеш поян литератур историян лиеш. Якут литератур Лишыл Эрвел гыч да Рӱдӧ Азий гыч, тыгак руш писатель ден автор-влакын усталыкыштым виянрак почын ончыктымаште лийын. Якут йылме дене возымо икымше произведенийлаште религий текст-влак лийыныт, тидын шотыштак Коран ден легенде гыч юсуфа да Зуйха нерген легендым кусарыме.
Якут йылме дене возымо икымше оригинальный произведений-влак 19 курым мучаште лийыныт: почеламут, ойлымаш да роман-влак, якут калыкын кече еда илышыж нерген каласкалыше ойлымаш-влак. Якут писатель-влакат шке произведенийыштышт утларак кумда теме-влакым, колонизизм ваштареш кучедалме гай, сибирьысе культурын илыш-йӱлаже да регионысо пызырналт илыше калык-влакын неле положенийыштым шымлаш тӱҥалыныт. 1920-1930 ийыште якут йылме сылнымут ренессансым эртарен, Юрий Чегерев, Анатолий Удыр, Геннадий Титов Да Иван Тазетдинов Гай писатель-Влакын вуйлатыме Пашаштым вуйлатен. Тиде жапыште якут йылме дене савыктыме книга чот кугемын, тыгак тиде йылмым виктер да административ документлаште кучылтмаш кугемын.
Таче якут йылме тудын носитель - влак коклаште уэш ылыжеш, тушто икмыняр у газет ден журнал лектеш. Тыгак якут йылмым Россий деч ӧрдыжтӧ шымлаш оҥай кушкеш, икмыняр университет тиде йылме дене курсым темлат.

Кӧ топыш пура-5 еҥ якут йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше?

1. Юрий Николаевич Виноградов-лингвист – историй да филолог; 2. Степан Георгиевич Отро-якут поэт, драматург, прозаик да кусарыше; 3. Олег Михайлович Беляев-якут литературовед ден публицист; 4. Лилий Владимировна Багутдинова-якут фольклорист; 5. Акулина Павловна-диалектологийым лексикограф да шымлыше.

Якут йылмын структуржым кузе ыштыме?

Якут йылме тюрк йылме ешыш пура да Йӱдвел-эрвел группын ужашыже лиеш. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, тудо у значенийым да формым ыштышашлан мутым ешараш лиеш. Якут йылме кӱкшӱ флекс дене ойыртемалтеш,мут шке формыжым предложенийыште кучылталтме семынак вашталта. Лӱм мут, олмештыш мут, пале мут да глагол-влак шкеныштын формыштым контрекст шот дене ончыкташ йӧршешлан чыштырат.

Кузе якут йылмым утларак сай йӧн дене тунемаш?

1. Якут йылме але инструкторлан тунемме книган экземпляржым налза. Тиде материаллаште кондымо урокым шымлымаш-йылмым саемдыме годым тунем шуаш сай йӧн.
2. Ойлымаште да аудиторийыште практиковатлыза. Кеч - могай йылмым тунемаш-практиковатлаш, садлан практиковатлаш лийме йолташыжым муаш тыршыза.
3. Якут йылме дене возымо материалым лудса. Тиде тыланда йылмын структуржым да грамматикыжым умылаш полша.
4. Якут-влакын культурышт да историйышт дене палыме лийза. Те еҥ-влак нерген да нунын илыш-йӱлаштым утларак паледа гын, тиде тыланда йылмым утларак умылаш полша.
5. Якут ЕШЫМ ончыза да колыштса. Онайн-ресурс шуко уло, тидын шотыштак радиопрограмме да телеото-влак, нуно тиде йылме дене пайдаланаш лийме улыт.
6. Якутий Дек Мийыза. Жапым регионышто эртарымеке, йылмыш возаш да йылме носитель-влак дене кутыраш йӧным муыда.

Кхмерский Камбоджин официал йылмыж дене шотлалтеш, тушто 16 миллион утла еҥ уло тӱня мучко ойла. Йылме австроазий ешын веле улеш, тудо вьетнам да мон-кхмер йылмым чӱкта, кхмерский ден монах гай. Кхмер йылме шкенжын письма системыжлан кӧра Кечывалвел-Эрвел Азийыште шке пошкудыжо-влак коклаште ойыртемынак торлен. Кхмер алфавит, кумдан палыме "йошкар кхер" граждан сар жапыште тудын Камбоджыште вуйлатыме коммунист партийын правительже дене историй кылжылан кӧра слог письмалан келшен толшо буква ден диакитике знак-влакын комбинацийыштым кучылтеш.

Диакитике знак-влакын улмыштым ончыде, эрвел азий йылме-влак дене таҥастарымаште тыглай тунемме шотышто кхмер возымо возыш. Буква-влак сайын верланеныт, лудмым куштылемда. Тиде кхмер йылмыш кусарыме дене таҥастарымаште кусарымашым куштылемдаш полша.

Кхмер йылме гыч кусарыме суаплыклан туризм да паша йӧн кушмылан кӧра Камбоджыште чыла кугу йодмаш дене пайдаланат. Англичан ден кхмер йылме коклаште кӱрылтмашым сеҥаш полшышо шуко кусарыме компаний шочын.

Кусарыме компанийым ойырен налме годым кхмер йылме кусарышын опытшым да тудын шинчымашыжым шотыш налаш кӱлеш. Тыгак рашемдаш кӱлеш: кусарыше шке культуржо дене палыме да кӱлеш годым йылмын раш нюансшым ойырен налеш.

Адакшым шинча денак ужаш кӱлеш, кусарыше компаний чын да жапыштыже кусарен шогаш темла. Тиде предприятий але частный еҥ-влак Дене Камбоджыште мутланыме годым эн кугу значений лийын кертеш. Деловой документ ден контракт-влаклан сравоч значениян, садлан кхмер йылме гыч ӱшанле кусарыше-влакым инвестиций шогыман.

Пытартышлан, конкуренцийым ыштен кертше акан кусарыме компанийым муаш кӱлеш. Тыге шуко компаний кхмер йылме гыч кусарыме суаплыкым темлат, кевыт еда коштын савырнаш да чапле ойым налаш акым таҥастараш шога.

Кхмер йылме гыч кусарыме суаплык частный еҥ ден предприятий-влаклан Камбоджыште бизнесым кучышо частный еҥ ден предприятий-влаклан аклаш лийдыме лийын кертеш. Келшен толшо кусарышын полшымыж дене нуно гарантироватлен кертыт: нунын мутланымашышт чын да келшен толшо культур йӱла лиеш. Сандене кхмерский йылме гыч кусарыме шотышто йӧн дене пайдаланаш ида вожыл, иктаж-мо шотышто кӱлеш лиеш гын.

Могай эллаште кхмер йылме дене ойлат?

Кхмер йылме дене тӱҥ шотышто Камбоджыште ойлат. Тушто тыгак Вьетнамыште да Таиландыште, моло эллаште ойлат.

Кхмер йылмын историйже могай?

Кхмер йылме-тиде австроазий йылме, туштыжо 16 миллион еҥ Камбоджыште, Вьетнам, Тайландыште да Францийыште ойлалтыт. Тиде официальный Камбоджи йылме, кудыжо мемнан эра кундемысе икымше курым гычак кучылталтеш..
Кхмер йылме дене эн ондак палыме возыш-влак мемнан эран 7 курымжо дене пуалтыт, но тиде йылме, очыни, ятырлан шуко лийын. VII курым мучко Кхмер империйыште санскритыште мутланыше Индий калык доминироватлен. Кхмер йылме 8 курымлан посна диалектыш ойыртемалташ тӱҥалын.
Кхмер йылме тожо виянрак улмаш.тудым индийский буддий миссионер-влак Кечывалвел Индий Гыч конденыт. Регионын шочмо австроазий йылмыж дене пырля пал ден санкритын значенийыштым кызытсе кхмер йылме шочыктен.
Тиддеч вара кхмерский утларак кумдан палыме лиеш, кызытат Камбоджыште эн кумдан шарлыше йылме лиеш. Тидыже Тыгак Ассоциацийын официал йылмыж гыч иктыже (Кечывалвел-Эрвел Азийын).

Кхмер йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Пре Анг Энг( 17 курым): кхмер йылмын историйыштыже Пеш Кӱлешан фигур, Пре Анг Энг йылме арален кодымаште да коштыктымаште пеш кӱлешан рольым модшо икмыняр пашам возен. Тудлан икымше савыктыше станокым Кечывалвел-Эрвел Азийыште ышташ, тыгак кхмер йылмым возен шыҥдарымаш.
2. Чанкирже (19 курым мучаш) кӧн: Чанкирже кхмер йылмын кызытсе вияҥмаштыже Ик эн кӱлешан фигурлан шотлалтеш. Тудо тымарте кучылталтше деванагарилан возымо системым ямдылен да стандартизацийлан орфографий ден грамматике шотышто вашмутым пуэн.
3. Тохнг Хи (20 курым тӱҥалтыш): Тохонг Хи новатор пашаж дене кхмер мутерым ямдылыме шотышто сайын палыме. Мутерже 1923 ийыште савыкталтын да кызытат кхер йылме дене справочный полшык семын кумдан кучылталтеш.
4. Кумдан палыме Чун Нат-20 курым): Ваддей-влакын Ботумыштым аралыше, чун Пӱчмӧ Чуон кхмер йылмым аралыме да коштымо пашаштым кугу пагален кучылтеш. Тудо кхмерский йылме дене будий ученийлан кӧ пайлен, эн первый лийын да тудлан кхмер культурым арален кодымаште полышым чӱчкыдынак возен пуат.
5. Хай Кантул (21 курым): кхмер йылме шотышто ик эн тӱҥ фигуржо тачысе кечылан, Хай Кантул - профессор да лингвист, тунеммаште кхмер йылмым тунемме годым лым лийде кучылтмаште пашам ыштен. Тудо кхмер йылме дене икмыняр тунемме книгам ямдылен да кхмер йылмын права шотышто ярым аралышылан шотлалтеш.

Кхмер йылмын структуржым кузе ыштыме?

Кхмер йылме-мон-кхмерскийын подслюченийышкыже пурышо австроазий йылме. Тиде субъект-глагол-объект радаман аналитике йылме да предлог олмеш кучылталтше прилог-влак дене. Тудо аффикс-влакын поян системышт, тидын шотыштак тӱрлӧ приставке, суффикс да инффикс савыртыш-влак улыт. Лӱм мут-влак числа дене, а глагол - влак-лица, числа, аспект, йӱк да наклонений дене. Тудо тыгак тӱрлӧ значенийым ойыркалаш кучылталтше вич тоннан тональный системыже уло.

Кузе кхер йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Алфавитым тунемме гыч тӱҥалза: Кхер йылме аксар кхмер манме алфавитым кучылтын возымо,садлан буква да нунын тӱрлӧ формышт дене палыме лияш кӱлеш. Те ресурсым Интернетыште муын кертыда, кудышт тыланда алфавитым тунемаш полшат.
2. Базе мутвундым тунемза: те алфавит дене палыме лийыда гын, кхмер йылме дене тӱҥ мут ден фразым шымлымаште пашам ышташ тӱҥалза. Те онлайн-мутерым, тунемме ден приложенийым, мутым да практикым кычалашлан кучылтын кертыда.
3. Те занятийыш возыза: йылмым чын тунеммыда шуэш гын, верысе школышто але университетыште кхмер йылме дене занятийыш возыза. Занятийыш мийымаш тыланда йодышым пуаш да инструкторлан тӧрлатылаш йӧным пуа.
4. Йылме носитель-влакым колыштса: кхмер йылме дене кутырымо дене чын палыме Лияш манын, икмыняр жап йылмым колышт ончыза. Те кхмер йылме дене телепередачым але фильмым ончен, кӱвуйым колышташ але тиде йылме дене мурым муын кертыда.
5. Серышыште да мутланыме шомакыште практиковатлыза: йылмыдам тӱҥ умылымаш лекмекыда, кхмер йылме дене мутланыме шомакыште практиковатлалташ тӱҥалза. Тиде йылме дене лудаш тӱҥалза да йылме носитель-влак дене мутланен ончыза. Тиде тыланда ӱшанымашым муаш да шке моштымашым вияҥден колташ полша.