Якут Сербский Кусараш

Якут-тюрк йылме, тушто Россий йӱдвел-эрвелыште пел миллион утла еҥ кутырат. Йылмым шукерте огыл гына официальнын почмаш налынам, ожнысылак якут йылме гыч кусарыме суаплыклан кугу йодмаш уло. Тиде статьяште якут йылмыш кусарымашын кӱлешлыкшым ончена да туддеч поснат, тыгак тиде процесс дене кылдалтше йодыш-влакым каҥашен налына.

Якут йылме Дене Российыште веле огыл, тыгак Монголий гай эллаштат Китай ден Казахстан-влакат ойлат. Тидыже якут йылмыш кусарыме шотышто тӱнямбал йодмаш уло, тыгак эл кӧргыштат лиеш. Якут йылмыш кусарымашын тӱҥ цельже да тудын ӱмбач - тӱҥ паша-тӱҥ калык-влакын общине да интересоватлыме моло вел-влак коклаште кылым куштылемдаш. Кусарымаш тыгак юридический документ, дипломатий соглашений, тунемме материал, тӱшкаувер йӧн да культур йӧн дене кылдалтше материал-влакым да моло документ-влакым пуышаш улыт.

Паша якут йылмыш кусарымашке шумеке, тудын гычат икмыняр кӱлешан проблемым шарнаш кӱлеш. Эн ончычак кутырымо проблеме уло. Мут-влакым каласыме годым якут йылмыште кундемысе диалектын регионысо диалектше шот дене ойыртем уло. Тыгеракын, кусарыше-влаклан тиде кундемысе вариаций-влак дене сайын палыме лияш кӱлеш. Эше ик проблемылан тугай факт шотлалтеш, молан манаш гын, шуко мут кучылтман контекст шот дене икмыняр значениян. Тиде кусарыше-влаклан чын значениян мут але ой-влакым але утларак кӱлешан улмыжым рашемда.

Якут йылмыш кусарыме дене кылдалтше нелылыкым ончыде,тиде процессын кӱлешлыкшым шотлаш кӱлеш. Якут йылме шке шонымыжым почын ойлаш тӱҥалеш гын, якут йылмыш кусарымашын сайлыкше да чын улмыжо утларак кӱлешан лиеш. Сайлыкан кусарымаш-влак культуран диалог ден кыл кучымашым сайлан шотлышашлан кӱлыт, утларакшым тӱҥ общине коклаште, культуржо чӱчкыдын маргализацийлалтеш.

Могай эллаште якут йылме дене ойлат?

Якут йылме дене Российыште, Китай ден Монголий-влак ойлат.

Якут йылмын историйже могай?

Якут йылме-йӱдвел-касвел тюрк йылме-влакын каспий группыштлан кӧра лийше тюрк йылме. Тушто Россий федерацийыште 5000000 еҥ Саха маныт, утларакшым Лена эҥер бассейныште Да тудын вӱдшӧ уке. Якут йылме 14 курым кыдалне икымше литератур деке возен нӧлтшӧ пеш поян литератур историян лиеш. Якут литератур Лишыл Эрвел гыч да Рӱдӧ Азий гыч, тыгак руш писатель ден автор-влакын усталыкыштым виянрак почын ончыктымаште лийын. Якут йылме дене возымо икымше произведенийлаште религий текст-влак лийыныт, тидын шотыштак Коран ден легенде гыч юсуфа да Зуйха нерген легендым кусарыме.
Якут йылме дене возымо икымше оригинальный произведений-влак 19 курым мучаште лийыныт: почеламут, ойлымаш да роман-влак, якут калыкын кече еда илышыж нерген каласкалыше ойлымаш-влак. Якут писатель-влакат шке произведенийыштышт утларак кумда теме-влакым, колонизизм ваштареш кучедалме гай, сибирьысе культурын илыш-йӱлаже да регионысо пызырналт илыше калык-влакын неле положенийыштым шымлаш тӱҥалыныт. 1920-1930 ийыште якут йылме сылнымут ренессансым эртарен, Юрий Чегерев, Анатолий Удыр, Геннадий Титов Да Иван Тазетдинов Гай писатель-Влакын вуйлатыме Пашаштым вуйлатен. Тиде жапыште якут йылме дене савыктыме книга чот кугемын, тыгак тиде йылмым виктер да административ документлаште кучылтмаш кугемын.
Таче якут йылме тудын носитель - влак коклаште уэш ылыжеш, тушто икмыняр у газет ден журнал лектеш. Тыгак якут йылмым Россий деч ӧрдыжтӧ шымлаш оҥай кушкеш, икмыняр университет тиде йылме дене курсым темлат.

Кӧ топыш пура-5 еҥ якут йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше?

1. Юрий Николаевич Виноградов-лингвист – историй да филолог; 2. Степан Георгиевич Отро-якут поэт, драматург, прозаик да кусарыше; 3. Олег Михайлович Беляев-якут литературовед ден публицист; 4. Лилий Владимировна Багутдинова-якут фольклорист; 5. Акулина Павловна-диалектологийым лексикограф да шымлыше.

Якут йылмын структуржым кузе ыштыме?

Якут йылме тюрк йылме ешыш пура да Йӱдвел-эрвел группын ужашыже лиеш. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, тудо у значенийым да формым ыштышашлан мутым ешараш лиеш. Якут йылме кӱкшӱ флекс дене ойыртемалтеш,мут шке формыжым предложенийыште кучылталтме семынак вашталта. Лӱм мут, олмештыш мут, пале мут да глагол-влак шкеныштын формыштым контрекст шот дене ончыкташ йӧршешлан чыштырат.

Кузе якут йылмым утларак сай йӧн дене тунемаш?

1. Якут йылме але инструкторлан тунемме книган экземпляржым налза. Тиде материаллаште кондымо урокым шымлымаш-йылмым саемдыме годым тунем шуаш сай йӧн.
2. Ойлымаште да аудиторийыште практиковатлыза. Кеч - могай йылмым тунемаш-практиковатлаш, садлан практиковатлаш лийме йолташыжым муаш тыршыза.
3. Якут йылме дене возымо материалым лудса. Тиде тыланда йылмын структуржым да грамматикыжым умылаш полша.
4. Якут-влакын культурышт да историйышт дене палыме лийза. Те еҥ-влак нерген да нунын илыш-йӱлаштым утларак паледа гын, тиде тыланда йылмым утларак умылаш полша.
5. Якут ЕШЫМ ончыза да колыштса. Онайн-ресурс шуко уло, тидын шотыштак радиопрограмме да телеото-влак, нуно тиде йылме дене пайдаланаш лийме улыт.
6. Якутий Дек Мийыза. Жапым регионышто эртарымеке, йылмыш возаш да йылме носитель-влак дене кутыраш йӧным муыда.

Сербский гыч рушлашке кусараш точностьым да культурым умылышо опытан кусарыше кӱлеш. Сербий-Балкан эл, Кечывалвел-Эрвел Европышто поян историй да шыгыр кылым кучен, ончычсо Югославийын моло элже-влак дене кылдалтын. Шке шкешотан йылмыжым, кириллицым да культуржым уло, тиде культурым иктаж-могай текстым кусараш тӧчымӧ деч ончыч шотыш налаш кӱлеш.

Серб йылме кечывалвел славян йылме ешын ужашыжлан шотлалтеш, тудыжо болгарский, хорватский да македон йылмым чӱкта. Тиде йылмын кок тӱҥ диалектше уло-штавский ден торлакский. Штавский утларак кумдан шарлыше формо улмыж годым торласк тӱҥ шотышто литератур цельыште кучылталтеш. Кусарымашын чынлыкшым ситараш манын, профессионал кусарыше кок диалект да регионал нюанс дене палыме лийшаш.

Серб йылме шемшыдаҥ деч производство кириллице дене возалтын. Тиде алфавит латин алфавит деч шуко символ уло, тудым шымлымаш да тунеммаш нелемда. Тыгеракын, кириллице дене палыме да тудын дене печатлен моштышо кусарыше лияш кӱлеш, а текстыште раш да раш лийже манын, тудын дене печатлен моштышо.

Сербийын моло элла дене чак кылым кучымыжлан кӧра кусарыше Сербийын контекстшым да культуржым умылен шогыжо манын кӱлешан. Сербийын йылмыж ден историйжылан пошкудо эл ден йӱлам пеш кугу влияний ыштен. Кусарыше регион дене палыме йылме да культур ойыртемым тыге коррективлен кертеш, кусарыме текстын тӱҥалтыш текстшын значенийжым да интенсацийжым раш ончыктыжо.

Икманаш, серб йылме гыч але тудын дене пашам ыштыше кусарыше серб йылме дене, тудын шкешотан культур да йӱлаж нергенат пеш сайын пален шогышаш. Кириллицым шинчымашат тыгак серб йылмыш але тудын деч чын кусарышашлан кӱлеш. Кӱлеш опытан да ресурсан, квалификациян кусарыше тыланда сербский гыч але серб йылме гыч раш да лончылен кусарымашым пуэн кертеш.

Могай эллаште шернур йылме дене ойлат?

Серб йылме Сербийыште, Босний ден Герцеговиныште, Черногорий да Косовосышто официал йылме улеш. Тушто тыгак Хорватий, Болгарий, Венгрий, Румыний Да Республикыште Йӱдвел Македоний тыгыде группо-влак ойлат.

Руш йылмын историйже могай?

Руш йылмын вияҥмыжым 7 курымышто Византий импийын сӱмырлымыж деч вара посна йылме семын ышташ тӱҥалмыжым 8 курым марте эскерен шукташ лиеш. Шернурын эн ондак палыме примерже 13 курымышто кызытсе руш йылме дене возымо кугу ужашыже гынат, ты жаплан йӧнештаралтын. Сербийын кокла курымыштыжо ятыр диалект лийын, нунын кокла гыч кажныштыже эл кӧргысӧ тӱрлӧ фракций-влак ойленыт, но Сербийын литературжым вияҥдымаш 15-16 курымлаште диалект-влакым иктыш ушаш да стандартизацийым ышташ полшен.
Осман тӧра 19 курым гыч 14-ше курым марте серб йылме осман-турко семын виянрак мут дене кылдалтын, тудо лексике ден грамматике шотышто шке палыжым ыштен. Тиде таче кече марте, поснак кечывалвел да эрвелыште, шуко районлаште аралалт кодеш.
19 курымышто умбакыже возымо литератур реформым эртарыме, да серб йылме штавский диалект дене келшышын стандартизацийлалтын, тудо таче элыште шуко возымо да устный текстлан кучылталтеш. Тылеч вара тиде йылмылан моло йылме-влак чот влиянийым ыштеныт, эн ончычак англичан йылме дене оҥай гибридым ыштен.

Кӧ руш йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше 5 еҥ пура?

1. Наук Степанович Караджич( 1787-1864): "кызытсе шернур литературын ачаже" Лӱман, Кумдан Палыме, тудо серб орфографий ден грамматике шотышто стандартизацийыште сравоч гай кап-кылан да серб мутерым ыштышаш.
2. Досим Куандович( 1739-1811): сербский литератур ден образованийым чумырышо Писатель, тудын произведенийже-влак шернур культурым, йылмым да шинчымашым вияҥдымашке кугу надырым пыштеныт.
3. ПЁТР Петрович-Негош(1813-1851): серб князь-епископ ден поэт, тудо шернур литературын историйыштыже кугу капкыллан шотлалтеш. 1837 ийысе "Курыкысо аршаш" эпический поэмыштыже утларак палыме, тудо калыкле эрыкан корным пропагандироватлен.
4. Иван Попович (1806-1856): драматург, тудын произведенийже-влак кызытсе серб театр ден йылмым палемдаш полшеныт. Тудо руш йылмым вияҥдымашке кугу влиянийым ыштен.
5. Стефан Митров Любиша (1824-1878): вӱдышӧ драматург Сербийын, тудын творчествыже сербийын стандартшым палемдыме годым полышым серат. Тудын пьесыже-влак комедий элементышт, тыгак вичкыж социал критикышт дене палыме улыт.

Ший йылмын структуржым кузе ыштыме?

Серб йылмын структуржо, чынжым гын, славян да балкан йылме-влакын комбинацийыштым ончыкта. Тиде кок тукыман (пӧръеҥ, ӱдырамаш да кыдалаш) йылме, кум числа (ик, кок ужашан да шуко чотан) да еш падеж (лӱмым ончыктышо, аклыше, аклыше, звательный, инструментальный да локативный). Тушто Тыгак Субъект-глагол-объект-влакын мут радамышт уло.

Кузе серб йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Йылме занятийыш коштса: ик эн сай йӧн кеч - могай у йылмым тунемаш-тиде занятийыш але курсыш миен толаш. Тиде тыланда серб грамматикым да структурный обстановкышто, квалификациян туныктышо кид йымалне ойлымашым моткоч сай пален налын кертеш.
2. Сербысе фильм ден телепередаче - влакым ончыза: серб телевидений ден фильм-влакым Ончымаш-йылме дене палыме лияш да икмыняр пайдале фразым да идеом умылаш моткоч сай йӧн.
3. Йылмым вашталтыме шотышто партнёрым муза: йылме курсыш коштмыда тыланда вариант огыл гын, йылме вашталтыш шотышто партнёрым кычалмаш вашке тунем кертеш. Ӱшандарыза: те коктынат могай йылме дене мутланыме да практикыште шке шонымашкыда шунеда.
4. Онайн-ресурсым кучылтса: мланде йымалысе шуко онайн-ресурс Уло, нуно тыланда серб йылмым, вебе-сайтым, приложенийым, кӱвуйым да видеом тунемаш полшат. Йылмым тунемме шотышто нуным ешартыш занятийлашке кучылтын ончыза.
5. Йылме носитель-влак дене сербла кутырыза: шке серб йӧным саемдаш - тиде йылмым туныктышо-влак дене практикылалташ. Верысе тӱшкаш ушныза але йылмын носительже-влак дене кутыраш йӧным муза. Тиде тыланда шке ойлымыжым, шкалан ӱшанымашым да йылмым умылымашым саемдаш полша.