Башкир Якут Кусараш

Башкир йылме-Кугезе сюр йылме, кудыжо Республикыште башкортан, Россий ойла. Тудо тюрк йылме-влакын кипчакский группышкышт пура, тушто 1,5 миллион наре еҥ маныт.

Башкир йылме тӱрлӧ, тушто республик мучко шуко тӱрлӧ диалект шарлен. Тиде башкир йылме гыч да тудын ӱмбак неле задаче шотышто кусарымашым ышта. Диалект-влак коклаште ятыр тӱҥ ойыртем уло, тудо кусарымашым, мутвож гай мутмучаш ден ойсавыртышым поснак нелемден кертеш.

Йылме нюансым умылышо опытан носитель-влак лияш кӱлеш. Нине кусарыше-влак тӱрлӧ диалектым лончылен моштышаш да эн изи ойыртышымат кучен моштышаш улыт. Теве молан профессионал кусарыше-влаклан утларак пагалымашым пуат, кунам башкир йылмыш кусарыме нерген мут пура.

Кусарышым башкир йылме гыч кычалме годым икмыняр кӱлешан фактор уло, тудым шотыш налаш кӱлеш. Опыт эн кугу значениян; кусарыше шке оригинал йылмыж дене, кусарыме йылме денат пайдаланен шогышаш, тыгак культур контекстым умылышаш. Тыгак рашемдаш кӱлеш: кусарыше тиде йылме дене кучылтмо пеш кӱлешан терминологиян, илен-толын вашталт кертеш.

Чумыр налмаште, чумыр налмаште, лӱмын шинчымашым да моштымашым, тыгак диалект ден культурым умылымашым йодеш. Шонымо кӱлешлыклан гарантийым пуаш опытан да сайын палыше кусарышым тарлаш кӱлеш.

Могай эллаште башкир йылме дене ойлат?

Башкир йылме дене утларакшым Российыште ойлат, Казахстаныште, Украиныште Да Узбекистаныште шуко нумалше уло.

Башкир йылмын историйже могай?

Башкир йылме-тюрк йылме, туштыжо Республикыште Утларакшым Урал курык регионышто верланыше Башкоростан маныт. Тиде республикысе ик официальный йылме, туштыжо тыгак пошкудо удмурт меньшинствын южо ӱшанъеҥже-влак ойлат. Тиде йылме шуко курым мучко кучылталтеш да тымарте ойлымо ик эн тошто тюрк йылме гыч ышталтеш.
Башкир йылме нерген эн ондак возымо лӱм-влак 16 курымыш пурат. Тиде жапыште тудо араб да перс йылме-влакын виян мутышт йымалне лийын. 19 курымышто башкир йылме регионышто икмыняр тӱрлӧ тыгыде регионлаште возымо йылме лийын. Тыгак тудын пӱтынь регион мучко шарлаш полшымыжлан шанче пашаште кучылталтын.
Совет жапыште башкир йылме россий влиянийлан кӧра чот орланен. Шуко башкир шомак нуным руш эквивалент дене вашталтен. Тиде йылме школышто туныкталтын,садлан иктештыме башкир алфавитым ышташ тӧчен.
Совет саманыште башкир йылме активнын кучылталтын, да тиде йылмым аралыме шотышто утларак тыршалтын. Шуко еҥ кызыт башкир йылмым кокымшо йылме семын шымла да Республикын правительствыже Башкоростан тиде йылмым илен лекташ йӧным ыштышашлан утларак вийым пышта.

Башкир йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пуышо 5 еҥ-влак кӧ пура?

1. Тудо Габдрафиков-поэт, публицист да сценарист, башкир литературышто да башкир йылмым нӧлтымаште пеш кӱлешан капкыл лийын.
2. Николай Галиханов-башкир шанчызе да поэт, тудо башкир йылме дене лу пашам возен да кызытсе башкир наукын негызшылан шотлалтеш.
3. Дамир Имагилов-академик, философ да лингвист, тудо башкир йылмым нумалше-влак коклаште грамотлык кӱкшытым нӧлтымаште шуко пашам ыштен да башкир йылме дене возен.
4. Аскер Амбетов-башкир поэт, прозаик да учёный, тудо башкир йылме да литератур шотышто ик вӱдышӧ фигур лийын да тиде йылме дене икмыняр кугу произведенийым возен.
5. Ирек Яхно – кумдан палыме башкир писатель да драматург, тудын произведенийже-влакым Российыште веле огыл, пӱтынь тӱняште, тыгак тудо лудшо-влаклан башкир йылмым утларак пайдале лияш манын, Шуко ыштен.

Башкир йылмын структуржым кузе ыштыме?

Башкир йылме-тюрк йылме ешын кипчак укшлаж дек пурышо агглютинатив йылме. Тудо грамматике функцийым ончыктышашлан кучылталтше суффикс ден лӱмын ыштыме йӱк-влакым кучылтын кучылталтеш. Башкир йылме тыгак согласный ден йоҥйӱк-влакын поян системышт уло, тидын шотыштак слогысо, тыгак деепричастиян конструкций-влакат тудын чумыр структуржым ыштат.

Кузерак башкир йылмым утларак чын йӧн дене тунемаш?

1. Башкир алфавит да ойлымаш дене палыме лийза. Башкир йылмым тунемаш гына тӱҥалыда гын, тиде эн кӱлешан икымше ошкыл. Башкир йылме дене южо тӱҥ текстым лудса да кажне буквам чын каласымаште кучылтза.
2. Репетиторым але курсым муын ончыза. Йылмым сайын тунемаш-тиде йылме нумалше дене индивидуал туныктымашым эрташ. Тидым ышташ ок лий гын, верысе курсыш але аудио - да видеокурсыш ончалза.
3. Башкир йылме дене шуко материалым лудса, колыштса да ончыза. Тендан йылме дене сай палыме лиймыда семын тӱшкаувер йӧн-влакым башкир йылме дене лудмаште да колыштмаште умбакыже практиковатлыза. Башкир йылме дене аудиописьым, литературым, фильмым да мурымат муын ончыза да вуйге йылмыш пурен шичса.
4. Башкирла кутырымаште практикылыза. Муын моштыза практикылан партнёрым але ушныза онлайн-форумыш, кушто еҥ-влак башкирла ойлат. Йоҥылышым ышташ ида лӱд-туныктымо ужаш!
5. Умбакыже тунемаш тӱҥалза. Те шкендам тӱҥ шотышто комфортно шижыда гынат, эре ала-могай у, молан тунемаш да практиковатлаш тунемаш лиеш. Башкир йылме дене кузе-гынат материалым утларак лудаш, колышташ да ончаш тӱҥалза.

Якут-тюрк йылме, тушто Россий йӱдвел-эрвелыште пел миллион утла еҥ кутырат. Йылмым шукерте огыл гына официальнын почмаш налынам, ожнысылак якут йылме гыч кусарыме суаплыклан кугу йодмаш уло. Тиде статьяште якут йылмыш кусарымашын кӱлешлыкшым ончена да туддеч поснат, тыгак тиде процесс дене кылдалтше йодыш-влакым каҥашен налына.

Якут йылме Дене Российыште веле огыл, тыгак Монголий гай эллаштат Китай ден Казахстан-влакат ойлат. Тидыже якут йылмыш кусарыме шотышто тӱнямбал йодмаш уло, тыгак эл кӧргыштат лиеш. Якут йылмыш кусарымашын тӱҥ цельже да тудын ӱмбач - тӱҥ паша-тӱҥ калык-влакын общине да интересоватлыме моло вел-влак коклаште кылым куштылемдаш. Кусарымаш тыгак юридический документ, дипломатий соглашений, тунемме материал, тӱшкаувер йӧн да культур йӧн дене кылдалтше материал-влакым да моло документ-влакым пуышаш улыт.

Паша якут йылмыш кусарымашке шумеке, тудын гычат икмыняр кӱлешан проблемым шарнаш кӱлеш. Эн ончычак кутырымо проблеме уло. Мут-влакым каласыме годым якут йылмыште кундемысе диалектын регионысо диалектше шот дене ойыртем уло. Тыгеракын, кусарыше-влаклан тиде кундемысе вариаций-влак дене сайын палыме лияш кӱлеш. Эше ик проблемылан тугай факт шотлалтеш, молан манаш гын, шуко мут кучылтман контекст шот дене икмыняр значениян. Тиде кусарыше-влаклан чын значениян мут але ой-влакым але утларак кӱлешан улмыжым рашемда.

Якут йылмыш кусарыме дене кылдалтше нелылыкым ончыде,тиде процессын кӱлешлыкшым шотлаш кӱлеш. Якут йылме шке шонымыжым почын ойлаш тӱҥалеш гын, якут йылмыш кусарымашын сайлыкше да чын улмыжо утларак кӱлешан лиеш. Сайлыкан кусарымаш-влак культуран диалог ден кыл кучымашым сайлан шотлышашлан кӱлыт, утларакшым тӱҥ общине коклаште, культуржо чӱчкыдын маргализацийлалтеш.

Могай эллаште якут йылме дене ойлат?

Якут йылме дене Российыште, Китай ден Монголий-влак ойлат.

Якут йылмын историйже могай?

Якут йылме-йӱдвел-касвел тюрк йылме-влакын каспий группыштлан кӧра лийше тюрк йылме. Тушто Россий федерацийыште 5000000 еҥ Саха маныт, утларакшым Лена эҥер бассейныште Да тудын вӱдшӧ уке. Якут йылме 14 курым кыдалне икымше литератур деке возен нӧлтшӧ пеш поян литератур историян лиеш. Якут литератур Лишыл Эрвел гыч да Рӱдӧ Азий гыч, тыгак руш писатель ден автор-влакын усталыкыштым виянрак почын ончыктымаште лийын. Якут йылме дене возымо икымше произведенийлаште религий текст-влак лийыныт, тидын шотыштак Коран ден легенде гыч юсуфа да Зуйха нерген легендым кусарыме.
Якут йылме дене возымо икымше оригинальный произведений-влак 19 курым мучаште лийыныт: почеламут, ойлымаш да роман-влак, якут калыкын кече еда илышыж нерген каласкалыше ойлымаш-влак. Якут писатель-влакат шке произведенийыштышт утларак кумда теме-влакым, колонизизм ваштареш кучедалме гай, сибирьысе культурын илыш-йӱлаже да регионысо пызырналт илыше калык-влакын неле положенийыштым шымлаш тӱҥалыныт. 1920-1930 ийыште якут йылме сылнымут ренессансым эртарен, Юрий Чегерев, Анатолий Удыр, Геннадий Титов Да Иван Тазетдинов Гай писатель-Влакын вуйлатыме Пашаштым вуйлатен. Тиде жапыште якут йылме дене савыктыме книга чот кугемын, тыгак тиде йылмым виктер да административ документлаште кучылтмаш кугемын.
Таче якут йылме тудын носитель - влак коклаште уэш ылыжеш, тушто икмыняр у газет ден журнал лектеш. Тыгак якут йылмым Россий деч ӧрдыжтӧ шымлаш оҥай кушкеш, икмыняр университет тиде йылме дене курсым темлат.

Кӧ топыш пура-5 еҥ якут йылмым вияҥдымашке эн кугу надырым пыштыше?

1. Юрий Николаевич Виноградов-лингвист – историй да филолог; 2. Степан Георгиевич Отро-якут поэт, драматург, прозаик да кусарыше; 3. Олег Михайлович Беляев-якут литературовед ден публицист; 4. Лилий Владимировна Багутдинова-якут фольклорист; 5. Акулина Павловна-диалектологийым лексикограф да шымлыше.

Якут йылмын структуржым кузе ыштыме?

Якут йылме тюрк йылме ешыш пура да Йӱдвел-эрвел группын ужашыже лиеш. Тиде агглютинатив йылме, мом ончыкта, тудо у значенийым да формым ыштышашлан мутым ешараш лиеш. Якут йылме кӱкшӱ флекс дене ойыртемалтеш,мут шке формыжым предложенийыште кучылталтме семынак вашталта. Лӱм мут, олмештыш мут, пале мут да глагол-влак шкеныштын формыштым контрекст шот дене ончыкташ йӧршешлан чыштырат.

Кузе якут йылмым утларак сай йӧн дене тунемаш?

1. Якут йылме але инструкторлан тунемме книган экземпляржым налза. Тиде материаллаште кондымо урокым шымлымаш-йылмым саемдыме годым тунем шуаш сай йӧн.
2. Ойлымаште да аудиторийыште практиковатлыза. Кеч - могай йылмым тунемаш-практиковатлаш, садлан практиковатлаш лийме йолташыжым муаш тыршыза.
3. Якут йылме дене возымо материалым лудса. Тиде тыланда йылмын структуржым да грамматикыжым умылаш полша.
4. Якут-влакын культурышт да историйышт дене палыме лийза. Те еҥ-влак нерген да нунын илыш-йӱлаштым утларак паледа гын, тиде тыланда йылмым утларак умылаш полша.
5. Якут ЕШЫМ ончыза да колыштса. Онайн-ресурс шуко уло, тидын шотыштак радиопрограмме да телеото-влак, нуно тиде йылме дене пайдаланаш лийме улыт.
6. Якутий Дек Мийыза. Жапым регионышто эртарымеке, йылмыш возаш да йылме носитель-влак дене кутыраш йӧным муыда.