Тутарла зулу Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Вырӑсла куҫару-африка чӗлхипе культурине тарӑн ӑнланакан куҫару форми. Ку куҫару типӗпе коммерци, юридически тата медицина докуменчӗсем валли час-часах усӑ кураҫҫӗ. Вӑл шкул учебникӗсем пек вӗренӳ сферине документсем куҫарма усӑ курать.

Зулу чӗлхи Африкӑри нумай районсенче, уйрӑмах Кӑнтӑр Африкӑра анлӑ сарӑлнӑ. Шутласа пӑхнӑ тӑрӑх, ҫак чӗлхене йӑтса ҫӳрекенсен 11 миллион ытла шутланать. Ҫакӑ ӑна тӗнчери чи анлӑ сарӑлнӑ чӗлхесенчен пӗри тӑвать. Ҫавна май вырӑс чӗлхинчен куҫару пулӑшу ӗҫӗсем ӳснӗ.

Куҫаруҫӑ суйланӑ чухне вырӑсла темиҫе фактора шута илмелле. Пӗрремӗшӗнчен, тӑлмачӑн чӗлхене лайӑх пӗлмелле, чӗлхен культурӑллӑ нюансӗсемпе паллашмалла. Ку куҫару пуҫламӑш материал пӗлтерӗшне тӗрӗс те тӗрӗс парасса шантарать. Унсӑр пуҫне тӑлмачӑн текста тивӗҫлӗ куҫару валли хӑйӗн стильне адаптацилеме пӗлмелле.

Тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерес тӗлӗшпе тӗрлӗрен утӑмсем пур. Пӗрремӗшӗнчен, тӑлмачӑн текстпа тӗплӗн паллашмалла, вӑл сӑмахсен пӗлтерӗшне тата сӑмахсен пӗлтерӗшне ӑнланнине ӗненмелле. Унтан вӗсен текстра кирек мӗнле йӑнӑш е йӑнӑшсем пуррине тӗрӗслемелле тата кирек мӗнле тӳрлетӳсене те кӗртмелле.

Малалла тӑлмачӑн текстра пулма пултаракан кирек мӗнле культура проблемисене те палӑртмалла тата вӗсене вырӑсла куҫарма тӑрӑшмалла. Ҫакна акӑлчан чӗлхинче сарман идиомпа е калаҫу сӑмахӗсемпе усӑ курма пултарать. Юлашкинчен, тӑлмачӑн яланах тӗллев аудиторийӗ ҫинчен пӗлмелле тата хӑйӗн стильне ун айне йӗркелемелле. Ҫакӑ вулакана текста лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Ҫак утӑмсене пурнӑҫланӑ Хыҫҫӑн Zulu translation пысӑк тухӑҫлӑ та шанчӑклӑ куҫарусем тума пултарать. Ку куҫару типӗпе ӗҫлӗ тата юридически документсенче час-часах усӑ кураҫҫӗ, унта тӗрӗслӗх обязательство шутланать. Ҫавӑн пекех кӗнекесемпе ытти вӗренӳ материалӗсем тума усӑ кураҫҫӗ. Культура уйрӑмлӑхӗсене шута илсе тӗрӗс куҫарусем панӑ чухне вырӑс тӑлмачӗсем документсен пӗлтерӗшне тӗрӗс пама пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче зулу чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Зулу чӗлхипе ытларах Кӑнтӑр Африкӑра, ҫавӑн пекех Зимбабвӑра, Лесотора, Малавире, Мозамбикра тата Свазилендӑра калаҫаҫҫӗ.

Вырӑс чӗлхин историйӗ мӗнле?

Зулу чӗлхи, исизул пекех паллӑ чӗлхе, нигер-конглез ҫемйин кӑнтӑр группинче тӑракан бант чӗлхи пулса тӑрать. Ку Кӑнтӑр Африкӑра чи анлӑ чӗлхе, унта пӗтӗмӗшле 11 миллион ҫын калаҫать. Зулӑн чӗлхи ҫӗр ҫул шутласа кӑларакан пуян истори пур.
Чӗлхе ҫӑлкуҫӗсене Вӑтаҫӗр Африкӑран 16 ӗмӗрте миграциленӗ нгуни ӑрӑвӗсене йӗрлесе тупма пулать. Нуни халӑхӗ юлашкинчен тӗрлӗ ушкӑна пайланнӑ, зулу чӗлхи хальхи Квазулу-Натал территорийӗнче калаҫакан диалектсенчен аталаннӑ. Анчах та 1818 ҫулта кӑна зулус чӗлхине пьер Жубер ятлӑ французсен протестант миссионерӗ пуҫласа ҫырнӑ. Ҫакӑ чӗлхене стандартизацилемелли никӗс пулса тӑрать.
19 ӗмӗр хушшинче зулус чӗлхи малалла аталаннӑ. Пуринчен ытла ку чӗлхере икӗ паллӑ литература хайлавӗ — "Инкондло ка зулу" (зулус юррисем) тата "Амазви ка зулу" (зулус сӑмахӗсем) пичетленсе тухни палӑрать. Кунсӑр пуҫне ҫак тапхӑрта вырӑс чӗлхине миссионерсен шкулӗсенче вӗренӳ чӗлхи вырӑнне йышӑннӑ.
Паян вырӑс чӗлхипе ресурссем нумай тупма пулать, чӗлхе кӑнтӑр африкӑри культурӑн пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать.

Зулу чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Джон Дубе (1871-1946) - педагог тата политика лидерӗ, вӑл зулусла словарьпе грамматика учебникӗсене кӑтартса вырӑс чӗлхине йӗркелеме пулӑшнӑ.
2. Соломон Кампанде (1872-1959) - зулус чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑ тата уншӑн пӗтӗм калӑпӑшлӑ пӗрремӗш грамматика системине туса хунӑ лингвист.
3. Бенедикт Вилаказин Кошекӗ (1906-1947) - поэт, прозаик тата педагог, зулус чӗлхипе ҫырнӑскер, ҫак чӗлхен стандартизациллӗ литература формине туса хатӗрлет.
4. Дж. Б.Пейрес (1924-2005) - антропологпа зулӑна тӗпчевҫӗ, зулу культурӑпа истори енӗпе новатор ӗҫӗсен авторӗ.
5. Бенедикт Картрайт (1925-2019) - зулус чӗлхи ҫинчен нумай ҫырнӑ, унӑн аталанӑвне пысӑк тӳпе хывнӑ миссионерпа теолог.

Зулус чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Зулу чӗлхи субъект-глагол-объект (SVO) сӑмахӗсен йӗркипе йӗркеленсе тӑракан банта чӗлхе тытӑмне тепӗр хут калать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе аффикссене вӗсен пӗлтерӗшне е грамматика функцине улӑштарма сӑмах ҫумне хушнине пӗлтерет. Унта тӗп классемпе, префикссемпе тата суффикссемпе усӑ кураҫҫӗ. Зулус чӗлхинче те виҫӗ тонлӑ (ҫӳллӗ, лутра тата аяларах) система пур, вӗсем те сӑмах пӗлтерӗшне улӑштарма пултараҫҫӗ.

Вырӑс чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Никӗсрен пуҫлӑр: зулус алфавитне тата произведенине вӗренӗр. Пӑхӑр-ха онлайн-аудиозапиҫӗсене зулу чӗлхипе, вӗсем сире саспаллисемпе сӑмахсене тӗрӗс калама пулӑшӗҫ.
2. Словарь запасне аталантарас тӗлӗшпе ӗҫлӗр. Кӗнекесене вулӑр, зулусла телешоусемпе фильмсене пӑхӑр е Интернетра словарнӑй запас списокӗсене пӑхса тухӑр.
3. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекен зулӑпа калаҫакан чӗлхепе усӑ курӑр. Зулус чӗлхипе занятисене ҫырӑнӑр, Онлайн кампа та пулин калаҫма юранине тупӑр е Tandem е HelloTalk йышши чӗлхепе улӑштарма приложени ҫырса пӑхӑр.
4. Итлӗр зулус радиопрограммисене, подкастсемпе юрӑсене. Культурӑпа тата чӗлхепе паллашни сире ҫак чӗлхепе пурнӑҫри лару-тӑрура мӗнле усӑ курнине кӑтартса пама пулӑшӗ.
5. Вырӑс чӗлхин тӗрлӗ диалекчӗсене вӗренӗр. Тӗрлӗ терминсемпе грамматика структурисем хӑҫан тата ӑҫта вырнаҫнине ӑнланӑр.
6. Anki е Memrise йышши инструментсемпе усӑ курӑр, вӗсем сире вырӑс лексикипе грамматикине вӗренме пулӑшӗҫ.
7. Хӑвӑр умма пысӑках мар ҫитӗнӳ тӗллевӗсем лартӑр. Ҫитес тапхӑрти вӑраха тӑсӑлакан тӗллевсене аркатӑр та мотивацие упраса хӑварас тесе хӑвӑрӑн прогресӑра сӑнаса тӑрӑр.
Ӑнӑҫу!