Тутарла Армян Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Армянла куҫару хальхи тӗнчери рынокра хаклӑрах та хаклӑрах пулса пырать. Ҫӗршывсем пӗр-пӗринпе тачӑрах ҫыхӑнса пынӑ май ҫыру куҫарӑвӗн пулӑшӑвӗсем пысӑк ыйтупа усӑ курни палӑрать. Армян чӗлхи-пӗтӗм тӗнчипе 6 миллион ытла ҫын калаҫакан чӗлхе, вӑл тӗрлӗ халӑхсен культурин пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать. Ҫакӑ ӑна ытти ҫӗршывсенчи потребительсемпе хутшӑнма пулӑшакан бизнесшӑн хаклӑ инструмент пулса тӑрать.

Армян чӗлхине куҫарма пулӑшакан пулӑшусенчен пӗри ҫӗршывсемпе чӗлхесем хушшинчи коммуникаци уйрӑмлӑхӗсене ҫӗнтерме пултарни пулса тӑрать. Арми европӑпа Ази хушшинчи хӗреслӗ вырӑнта вырнаҫнӑ, ку вара вӑл час-часах тӗрлӗ культурӑсемпе тата чӗлхесемпе ҫыхӑнса тӑнине пӗлтерет. Чӗлхе те хӑйне евӗрлӗ, ҫакӑ ӑна кӳршӗри чӗлхесенчен ҫӑмӑллӑнах уйӑрса тӑрать. Ку хыпарсем тӗллев аудиторине тӗрӗс ҫитессе шантарма пулӑшать.

Унӑн культура пӗлтерӗшӗ ҫумне, армян чӗлхипе хутшӑну чӗлхи вырӑнне усӑ курни те практикӑлла лайӑх енсем нумай. Ку вӑл тӗрлӗ условисенче усӑ курма пултаракан ҫӑмӑл адаптацилекен чӗлхе. Кунсӑр пуҫне ку вӗренмелли ахаль чӗлхе кӑна, ку вара чи пӗчӗк чӗлхе опычӗпе усӑ куракан ҫынсем ҫав чӗлхепе пурӗпӗрех ҫав тери ӑнӑҫлӑ пулма пултарнине пӗлтерет. Кунсӑр пуҫне армянскин ытти чӗлхесемпе танлаштарсан нумай вӑхӑт ҫыру историйӗ пур, ку вара чӗлхене вӗренекенсене пулӑшма пултаракан пичет материалӗсемпе ресурсӗсем нумай пулнине пӗлтерет.

Юлашкинчен, армянсен тӑлмачӗсем пысӑк опытлӑ та шанчӑклӑ. Чӗлхе хисепӗ ӳснӗҫемӗн куҫару енӗпе профессионалсен шучӗ те ӳсет. Куҫаруҫӑсенчен нумайӑшӗ уйрӑм облаҫсенче специализациленеҫҫӗ, ку вара предприятисем хӑйсене кирлӗ пек куҫаруҫӑ тупма пултарнине пӗлтерет. Нюанс чӗлхине ӑнланнин опычӗ ҫак куҫаруҫӑсене хӑй пӗлмен чӗлхепе пӗлтерме тӑрӑшакан компанисемшӗн хаксӑр тӑвать.

Пӗтӗмӗшпе илсен, бизнеса пӗтӗм тӗнчери шайра тытса пыракан предприятисемпе учрежденисемшӗн тата уйрӑм ҫынсемшӗн армянла куҫару питӗ хаклӑ актив шутланать. Ҫакӑ хутшӑнма нумай майсем уҫса парать кӑна мар, культура кӗперӗ тата нацисем хушшинчи культура кӗперӗ пулса тӑрать. Глобализаци ӳснӗҫемӗн армян тӑлмачисемпе тӑлмачӑ пулӑшӑвӗсенче малалла та ӳсмелле пулать.

Хӑш ҫӗршывсенче армянла калаҫаҫҫӗ?

Армян чӗлхи ҫарта тата Сӑрт-Ту Карабахӗнче официаллӑ чӗлхе пулса тӑрать. Унта тата нумай ҫӗршывсенчи армян диаспорӗн представителӗсем, Российӑна, Пӗрлешӳллӗ Штатсене, Ливана, Францие, Грузие, Сирие, Ирана тата Турцие кӗртнӗ май, калаҫаҫҫӗ.

Армян чӗлхин историйӗ мӗнле?

Армян чӗлхи авалхи истори пур, вӑл пирӗн эрӑчченхи 5-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗ тӗлне, ӑна староармянла формӑпа пӗрремӗш хут ҫырнӑ чухне тухать. Ҫакӑ вӑл сыхланса юлнӑ индоевропӑри авалхи чӗлхесенчен пӗри тата Ҫар Республикин официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать. Чӗлхе Армян патшалӑхӗпе унӑн культурине вӑйлӑ витӗм кӳрет, унӑн терминӗсенчен нумайӑшӗ халӗ те усӑ кураҫҫӗ.
Темиҫе ӗмӗр хушши чӗлхе эволюцисем тӳссе ирттернӗ, ҫавӑн пекех грек, латынь, перси тата турккӑсен чӗлхисем майлӑ ытти чӗлхесем витӗм кӳнӗ. 19-мӗш ӗмӗрте армян чӗлхи нумай ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑнӑ, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтри ученӑйсем армянсен диаспорӗнче тата унӑн тулашӗнче усӑ курма пултаракан стандартизаци версийӗ тӑвас тӗлӗшпе ҫине тӑрсах ӗҫленӗ.
Паян ку чӗлхепе 8 миллион ҫынна яхӑн калаҫаҫҫӗ, Вӑл Пӗрлешӳллӗ Штатсенче, Канадӑра, Германире, Францире Тата Российӑра нумай армян общинисен тӗп чӗлхи пулса тӑрать. Ҫавӑн пекех вӑл христиансен темиҫе конфессийӗнче литурги чӗлхи вырӑнне усӑ курать.

Армян чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Армян алфавитне ӑсталакан маштоц месоп 2. Хоренаци мсс-армян историйӗпе литературин пионерӗ 3. Ованес Туманян-поэт, прозаик тата общество деятелӗ 4. Григорие 9 ӗмӗрти поэт - мистик Ятлӑ Хунӑ 5. Мкрич Нагаш - хальхи армян литературин пӗрремӗш писателӗсенчен пӗри

Армян чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Армян чӗлхи структури агглютинативлӑ пулса тӑрать, ку вӑл сӑмахсене улӑштарма тата грамматика уйрӑмлӑхӗсене палӑртма аффикссемпе е суффиксидлӑ приставкӑсемпе усӑ курнине пӗлтерет. Структура армянский индоевропӑри ытти чӗлхесем евӗрлӗ. Унта глаголӑн, глаголӑн, ҫавӑн пекех местоименисен тата глагол формисен пӗлтерӗшлӗ падежӗсем нумай. Армян чӗлхи те килӗшӳллӗ пӑтранчӑксен пысӑк системи пур.

Армян чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Армян чӗлхин лайӑх курсне тупӑр. Эсир ӑна хӑвӑрпа юнашар тупма пултаратӑр пулсан, онлайн-курс е тӗрӗс курс шырӑр. Курс грамматика, предложени тытӑмӗсен тата словарь запасӗн никӗсӗсене пурне те ҫавӑрса илнине ӗненӗр.
2. Армян чӗлхине вӗренме тытӑнӑр. Армянсен фильмӗсемпе телешоуне пӑхӑр, армянсен музыкине итлӗр, армянсен кӗнекисемпе хаҫачӗсене вулӑр, армян чӗлхипе ҫӳрекенсемпе калаҫма тӑрӑшӑр.
3. Практикӑра, практикӑра, практикӑра. Йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр, вӗренмелли пӗртен-пӗр меслет. Армянскинче мӗн пурӗ те темиҫе минутлӑха ҫеҫ пулсан та, кашни кунах вӑхӑт уйӑрӑр.
4. Онлайн-ресурссемпе ертсе пырас ӗҫре усӑ курӑр. Интернетра сире армян чӗлхине вӗрентме пулӑшакан ресурссем нумай. Чӗлхе вӗрентӗвне халалланӑ сайтсемпе форумсене, ҫавӑн пекех усӑллӑ приложенисемпе подкастсене шырӑр.
5. Хӑвӑр пӗлӳсене тӗрӗслеме карточкӑсемпе усӑ курӑр. Армян словарӗнчен сӑмахсем ҫырнӑ карточкӑсем тӑвӑр та хӑвӑр прогресӑра хаклас тесе яланах хӑвӑра тӗрӗслӗр.
6. Ытти вӗренекенсемпе калаҫӑр. Армян чӗлхине, онлайна е хӑвӑр вӗренекен ытти ҫынсемпе хутшӑнӑр. Ҫав чӗлхене вӗренекен ҫынпа хутшӑнни сире мотиваципе илӗртӳлӗхе упраса хӑварма пулӑшать.