Тутарла Нимӗҫле Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Эсир тӗнчери клиентсемпе хутшӑнмалли май шыратӑр пулсан е сире кирлӗ документа нимӗҫлерен акӑлчанла куҫарма пулӑшу кирлӗ пулсан, нимӗҫ куҫарӑвӗн пулӑшӑвӗ сире пулӑшма пултарать. Нимӗҫ чӗлхи Европӑра ӗҫлӗ ҫыншӑн та, харпӑр хӑй хутшӑнӑвӗшӗн те пӗлтерӗшлӗ чӗлхе пулса тӑрать. Унта германире, Австрире, Швейцарире тата Люксенбургра, ҫавӑн пекех Бельгире, Италире, Францире тата ытти ҫӗршывсенче миллионшар ҫынсем калаҫаҫҫӗ. Нимӗҫле тӗрӗс куҫарнӑ пулӑшӑва пула пысӑк ыйтупа усӑ кураҫҫӗ.

Нимӗҫлерен куҫарас енӗпе пулӑшу ӗҫӗсем патне ҫитсен, темиҫе фактора шута илмелле. Пӗрремӗшӗнчен, сирӗн куҫару тӗллевӗпе палӑрмалла тата куҫару пулӑшӑвӗсен чи лайӑх поставщикне суйламалла. Тӗслӗхрен, юридически документ валли веб-сайтри килти страница валли урӑх йышши куҫару кирлӗ. Куҫару пулӑшу ӗҫӗсен авторитетлӑ поставщикӗн эсир шыракан куҫару конкретлӑ тӗсӗнче опыт пур тӑлмачсене пама пултармалла. Ҫавӑн пекех куҫарупа локализаци хушшинчи уйрӑмлӑха ӑнланса илмелле. Куҫару текст пӗлтерӗшне пӗр чӗлхерен теприн ҫине тӗп-тӗрӗс куҫарма шутлать, ҫав вӑхӑтрах локализаци куҫару ҫине ҫыхӑннӑ регионсемпе культура уйрӑмлӑхӗсене шута илет.

Нимӗҫ чӗлхинчен тӑлмачӑ суйланӑ чухне документсене нимӗҫлерен акӑлчанла куҫарма пӗлекен ҫынна шырамалла. Професси куҫарӑвӗн пулӑшӑвне база корректура тата редакци кӗртмелле, куҫарнӑ документа малтанхи пекех тӗрӗс, ӑнлануллӑ тата пӗрремӗш ҫӑлкуҫпа тивӗҫтернине шантарас тесен. Куҫару пулӑшу ӗҫӗсен поставщикне суйланӑ чухне рекомендацисемпе квалификацине тӗрӗслемелле, ҫавӑн пекех тӑлмач нимӗҫ диалекчӗсемпе тата калаҫусемпе паллашнине ӗненмелле.

Ӗҫ нимӗҫ докуменчӗсене куҫарма тытӑнсан, ҫавӑн пекех форматировани тумалли кирек мӗнле конкретлӑ требованисене те шута илмелле. Документа таблицӑсемпе списоксем пек ятарласа форматировани тунӑ пулсан, вӗсене куҫарнӑ чухне тӗрӗс йӗркеленине ӗненмелле. Ҫакӑ куҫарнӑ версире информацие уҫӑмлӑн та уҫӑмлӑн уҫса панине ӗнентерме пулӑшать.

Нимӗҫле куҫарас енӗпе пулӑшу ӗҫӗсен тӗрӗс суйлавне уйӑрнӑ май предприятисем хӑйсен докуменчӗсене тӗрӗс куҫарассине шантарма тата хаклӑ йӑнӑшсенчен хӑтӑлма пултараҫҫӗ. Нимӗҫлерен акӑлчанла куҫарас опыт пур профессиллӗ куҫаруҫӑсем, тӗнчери клиентсемпе тата партнерсемпе тухӑҫлӑ хутшӑнма пулӑшса, документсене уҫӑмлӑн та тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче нимӗҫле калаҫаҫҫӗ?

Нимӗҫсен официаллӑ чӗлхи-Германи, Австри, Швейцари, Лихтенштейн, Люксембург тата Италири Кӑнтӑрти Тиролӗн официаллӑ чӗлхи. Вӑл Ҫавӑн пекех Бельгире (Фламанд регионӗнче), Ҫурҫӗр Рейн-Вестфалире Тата Германин ытти пайӗсенче официаллӑ чӗлхе. Нимӗҫ чӗлхипе ҫавӑн пекех Францири Эльзаспа Лотаринги пек Хӗвелтухӑҫ Европӑн хӑш-пӗр пайӗсенче, польша провинцийӗсенче, Данире Кӑнтӑр Ютланди, Чех Республикинче Силези тата Нидерландсемпе Венгрири чикӗри хӑш-пӗр районсенче калаҫаҫҫӗ. Кунсӑр пуҫне, нимӗҫ чӗлхи Итали, Румыни, Казахстан тата Намибири хӑш-пӗр чаҫсенче сахалрах чӗлхе шутланать.

Нимӗҫ чӗлхин историйӗ мӗнле?

Нимӗҫ чӗлхи Европӑри индоевропӑри чӗлхе ҫемьин пӗр пайӗ тата Европӑри авалхи чӗлхесенчен пӗри пулса тӑрать. Вӑл Ҫурҫӗр Европӑри германи халӑхӗсем каланӑ протогерман чӗлхинчен пулнӑ тесе шутлаҫҫӗ. Пирӗн эрӑри 2-мӗш ӗмӗрте вӑл темиҫе тӗрлӗ диалект аталаннӑ, вӗсем ӗмӗр-ӗмӗрех аталанса пынӑ.
9-мӗш ӗмӗрте германи йӑхӗсем Аслӑ Карл влаҫӗпе пӗрлешнӗ, вӗсен чӗлхи пӗрлехи стандартлӑ форма пулса тӑнӑ. XI ӗмӗрте авалхи икӗ тӗрлӗ чӗлхе литературӑпа культурӑн тӗп чӗлхи пулса тӑнӑ: Рейнпа Тури Саксонире вӑтам хресчен тата баварипе Австрире тури нимӗҫ чӗлхи.
14-мӗш ӗмӗрте кӗнеке пичетлемелли изобретени шухӑшласа кӑларни тата пичет станокӗ килсе тухни чӗлхене стандартизацилеме тата "Грим Саккунӗ" пек ӗҫсене пичетлесе кӑларма пулӑшнӑ, вӑл ҫырупа калаҫу правилисене ҫак чӗлхепе палӑртнӑ.
Тӗпчевсемпе ҫутта кӑларас тапхӑрта хальхи нимӗҫ чӗлхине ҫӗнӗ лексика тата ансат грамматика туса кӑларассинчен пуҫланнӑ. 19-мӗш ӗмӗрте нимӗҫ чӗлхине кодификациленӗ, вӑтамран та, тури нимӗҫ диалекчӗсем те ҫӗршывӑн официаллӑ чӗлхи пулса тӑнӑ. Ҫак чӗлхе паян аталанса, эволюциленсе пырать, вӑл тӗнчери чи сарӑлнӑ чӗлхесенчен пӗри пулса тӑрать.

Нимӗҫ чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Мартин Лютер (1483-1546): Мартин Лютер Хальхи нимӗҫ чӗлхин никӗсӗсене тӑвассишӗн яваплӑ пулнӑ, Библие нимӗҫле куҫарнӑ тата ҫав вӑхӑтри нимӗҫсен икӗ тӗп диалекчӗпе-тури нимӗҫ тата анат саксон чӗлхипе-усӑ курнӑ ҫӗнӗ форма туса хатӗрленӗ. Унӑн витӗмӗ халӗ те нимӗҫ чӗлхин тытӑмӗпе правописанийӗнче палӑрать.
2. Иоганн Вольфганг фон Гете (1749-1832): Гете паллӑ поэт, драматург тата романист пулнӑ, вӑл нимӗҫ чӗлхин тӗрлӗ диалекчӗсене пӗр стандартизациллӗ чӗлхепе пӗрлештерес тӗлӗшпе ӗҫленӗ. Ҫавӑн пекех вӑл нимӗҫле "усал ӗҫ", "вельтшмерц" тата "ландскнехт"текен сӑмахсем нумай шухӑшласа кӑларнӑ. Паян кунчченех унӑн ӗҫне пӗтӗм тӗнчипе нимӗҫ чӗлхине йӑтса ҫӳрекенсем вӗренеҫҫӗ.
3. Генрих Гиммлер (1900-1945): Гиммлер нацистсен паллӑ чиновникӗ пулнӑ, вӑл нимӗҫ чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ. Вӑл ҫӗнӗ сӑмахсем шухӑшласа кӑларни, вӗсем нацистсен идеологийӗпе килӗшсе тӑнине тӗрӗслес тесе, режим арканнӑ хыҫҫӑн та нумайлӑха упранса юласса шантарнипе паллӑ пулнӑ.
4. Ульрих Аммон (1937-2006): Аммон лингвист пулнӑ, вӑл вӑхӑт иртнӗҫемӗн нимӗҫ чӗлхине аталантарма вӗреннӗ. Вӑл грамматика учебникӗсене ҫырнӑ, Deutsche Sprache e.V. организацине йӗркеленӗ, 1982-2006 ҫулсенче нимӗҫсен ӑслӑлӑх тӗпчевӗсен Ассоциацийӗн президенчӗн постне йышӑннӑ.
5. Фриц (Фредерик) Кемпе (1945): Кемпе-нимӗҫ чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ нимӗҫ лингвисӗ, уйрӑмах синтаксис шучӗпе. Вӑл нимӗҫ синтаксисӗ ҫинчен нумай кӗнеке ҫырнӑ, унӑн теорийӗсем шкулсенче нимӗҫ чӗлхине вӗрентес тӗлӗшпе пысӑк витӗм кӳнӗ.

Нимӗҫ чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Нимӗҫ чӗлхи тытӑмне пӗрлешӳллӗ чӗлхе пек ҫырса кӑтартма пулать. Ку вӑл унта аналитика, синтетика чӗлхисен элеменчӗсемпе усӑ курнине пӗлтерет, ҫавна пула унӑн ҫыхӑнӑвӗсем, йышлӑ хисеп тата туртӑмӗсем темиҫе сӑмаха пӗрлештернипе пулса тӑраҫҫӗ. Кунсӑр пуҫне нимӗҫ чӗлхинче тӑватӑ тӗп падеж пур (ятпа, эрехпе, дачӑпа тата атте-анне падежӗпе), глаголсене вара пичӗпе, хисепӗпе тата тайӑлӑвӗпе килӗшӳллӗн пӗрлештереҫҫӗ.

Нимӗҫ чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пуҫӑрсене чикӗр: Нимӗҫ чӗлхине Вӗрентмелли Чи Лайӑх меслет вӑл-мӗн май килнӗ таран путса ларасси. Нимӗҫле калаҫма тӑрӑшӑр, нимӗҫ телекуравӗпе фильмӗсене пӑхӑр, нимӗҫ радионе итлӗр. Нимӗҫ чӗлхине йӑтса ҫӳрекенсемпе вӑхӑт ирттерӗр, вӗсемпе нимӗҫле калаҫӑр.
2. Нимӗҫ чӗлхин лайӑх учебникӗ туянӑр: Лайӑх учебник сире грамматикӑпа тата словарь запасӗпе пулӑшма, ҫавӑн пекех эсир вӗренекен упражненисем пама пултарать.
3. Хӑвӑрӑн сӑмахӑра практикӑра тытӑр: Мӗн Калани-сире ӑнланмалли уҫҫи. Ҫӗнӗ сӑмахсемпе пуплевсене вӗреннӗҫемӗн хӑвӑрӑн сӑмахӑрсене практикӑра ҫирӗплетсе пырӑр.
4. Онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр: питӗ лайӑх онлайн-инструментсем нумай, вӗсем сире нимӗҫ чӗлхине вӗренме пулӑшӗҫ. Сире интерактивлӑ упражненисем сӗнекен сайтсемпе приложенисем, нимӗҫ чӗлхипе ҫӳрекен аудиозапиҫӗсемпе ытти ресурссем шырӑр, вӗсем сире вӗренме тата практикӑна кӗме пулӑшӗҫ.
5. Технологисемпе усӑ курӑр: тӗрлӗ приложенисем, подкассем тата ытти ресурссем Пур, вӗсем сире хӑйсен чӗлхе хӑнӑхӑвӗсене лайӑхлатма пулӑшӗҫ. Хӑвӑр чӗлхене технологи импульсне вӗрентес тесе, вӗсенчен пӗрипе е темиҫе ҫынпа тӑтӑшах усӑ курма хӑтланса пӑхӑр.
6. Чӗлхепе улӑштармалли программӑна хутшӑнӑр: чӗлхепе Улӑштармалли Программӑсем - нимӗҫ чӗлхипе калаҫакансемпе калаҫура практикациленме тата хӑвӑн произведенине лайӑхлатма питӗ лайӑх май.