Тутарла Грузин Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Грузин чӗлхи-Кавказ регионӗнчи авалхи ҫырусемпе калаҫу чӗлхисенчен пӗри. Унӑн хӑйӗн алфавит пур, вӑл хӑйӗн кӑткӑс грамматикипе тата арпашӑнса кайнӑ ҫыхӑнӑвӗн системипе палӑрса тӑрать. Ҫавна пула грузинла куҫарни пӗтӗм тӗнчипе грузинсемпе хӑйсен тӑван чӗлхипе хутшӑнма тӑрӑшакан ҫынсемшӗн пӗлтерӗшлӗ пулӑшу пулса тӑрать.

Грузинла куҫарусем опытлӑ тӑлмача ыйтаҫҫӗ, мӗншӗн тесен чӗлхе ют ҫынсене ӑнланма йывӑр. Грузин чӗлхинчи профессиллӗ куҫаруҫӑсен ҫырӑвӗсене ҫав тери лайӑх хӑнӑхса Ҫитмелле, Грузин культурӑпа диалекчӗсене тарӑн ӑнланмалла. Вӗсен те ҫырура та, ҫӑварта та сӑмахсем мӗне пӗлтернине тӗп-тӗрӗс калама пӗлмелле.

Грузинскинчен урӑх чӗлхесем ҫине куҫарсан тӗп-тӗрӗслӗх кирлӗ. Лайӑх куҫару нюанссене тата текст контектне шута илмелле, вӑл уҫӑмлӑ та тупӑшлӑ пултӑр. Професси тӑлмачӗ культурӑллӑ ссылкӑсене тата сӑмахсене оригиналлӑ текста ҫывӑхрах упраса хӑварать.

Грузинскинчен ытти чӗлхесене куҫарасси кӑткӑс задача шутланать, мӗншӗн тесен чӗлхере урӑх чӗлхесенче ҫук сӑмахсем нумай. Сӑмахран, грузинскинчен акӑлчанла куҫарнӑ чухне акӑлчанла тӗрӗс сӑмах е пуплев тупмалла, вӑл пуплеве ҫухатмасӑр грузинла сӑмахӑн пӗлтерӗшне чи лайӑх пӗлтерӗшлӗ. Ку йывӑрлӑх пулма пултарать, мӗншӗн тесен грузин чӗлхинчи хӑш-пӗр сӑмахсем ытти чӗлхесенче тӳрремӗнех эквивалент ҫук.

Грузин чӗлхи анлӑ сарӑлман пирки грузинла пахалӑхлӑ куҫару тупма ҫӑмӑлах мар. Куҫарусен авторитетлӑ бюровӗпе е тӑлмачӑпа ӗҫлемелле, вӑл грузинла тӗрӗс куҫарусем пама опыт та квалификаци пур.

Грузин чӗлхин кӑткӑслӑхне ӑнланса профессиллӗ тӑлмач текст пӗлтерӗшне палӑртакан тата малтанхи пӗлтерӗшпе тивӗҫтерекен пысӑк пахалӑхлӑ куҫарӑва тивӗҫтерме пултарать. Грузин опытлӑ тӑлмачӗ пулӑшнипе эсир хӑвӑр документра усӑ куракан терминсемпе сӑмахсем тӗрӗс те ӑнланмалла пулнине ӗненме пултаратӑр.

Хӑш ҫӗршывсенче грузинла калаҫаҫҫӗ?

Грузин чӗлхипе Пуринчен ытла Грузире, Ҫавӑн пекех Кавказ регионӗн Азербайджан, Армени Тата Россия йышши ытти пайӗсенче калаҫаҫҫӗ. Ун ҫинче турцире, Иранра, Сирире тата Грецире те калаҫаҫҫӗ.

Грузин чӗлхин историйӗ мӗнле?

Грузин чӗлхи-картвель чӗлхи , ун ҫинче 4 миллиона яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Грузире калаҫаҫҫӗ. Ку Грузин официаллӑ чӗлхи, вӑл франк пӗтӗм Кавказ тӑрӑх лингва пек усӑ курать. Грузин чӗлхин историне пирӗн эрӑри 4 ӗмӗрччен, грузинсен Пӗрремӗш алфавитне, асомтаврулине туса хатӗрленӗ чухне, сӑнаса пӗлме пулать. Ҫак алфавит хыҫҫӑн Халиччен усӑ куракан Алфавит Мхедрули кайнӑ. 9-мӗш ӗмӗрте грузинсем армян ҫырулӑхне йышӑнма пуҫланӑ. Каярахпа, 19-мӗш ӗмӗрте, грузин чӗлхи грек алфавитӗн грузинла вариантне куҫнӑ. Совет тапхӑрӗнче ҫак чӗлхе пӗтӗм ҫӗршывӗпе вырӑс чӗлхипе пӗрлех вӗрентнӗ. Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн грузин чӗлхипе усӑ курни чылай ӳснӗ, хальхи вӑхӑтра ку чӗлхе ӳссех пырать.

Грузин чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Иван Джавахишвили - лингвист тата хальхи грузин филологийӗн никӗсне хывнӑ ученӑй.
2. Георгий Мерчуля-грузинсен хальхи орфографине туса хатӗрленӗ ученӑй.
3. Ҫакӑн пек Церетель - поэт тата общество деятелӗ, вӑл грузинла хӗвеланӑҫри нумай произведенисене куҫарнӑ.
4. Сулхан-Саба Орбелиани - поэт тата лингвист, грузин чӗлхин пуянлӑхне анлӑлатнӑскер, ют чӗлхе сӑмахӗсене, литература сӑмахӗсемпе терминӗсене кӗртнӗ.
5. Грузин грамматикипе ӗҫленӗ ученӑй григорий Перадзе хальхи лингвистика тӗпчевӗсен никӗсне хывнӑ.

Грузин чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Грузин чӗлхи агглютинативлӑ чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл сӑмах вӗрентме аффикссемпе (приставкӑсемпе суффикссемпе - ӳсӗмсемпе усӑ курнине пӗлтерет. Ҫавӑн пекех вӑл, регулярлӑ та, регулярлӑ мар флективлӑ тата дериваци паттерӗсемпе танлаштарсан, пурлӑх тата глаголсен кӑткӑс системи пур. Грузин чӗлхине 33 саспаллинчен тӑракан алфавитпа ҫырнӑ. Ҫак чӗлхере сывлӑш пӳлӗннипе пӳлӗнмен хупӑ сасӑсем хушшинче те уйрӑмлӑх пур.ҫакӑ ӑна хӑш-пӗр чӗлхесенчен пӗри тӑвать.

Грузин чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Тӗпрен пуҫлӑр. Грузин алфавитне, произведение тата грамматикӑн тӗп правилисене вӗренӗр. 2. Итлеме хӑнӑхӑр. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене итлӗр те хӑвӑр сӑмахӑра практикӑра тытӑр. 3. Хӑвӑрӑн сӑмах запасне анлӑлатӑр. Ансат сӑмахсене, пуплевсемпе сӗнӳсене вӗренӗр. 4. Вуланипе ҫырура практикӑра пулӑр. Кӗнекесемпе, онлайн-курссемпе, журналсемпе е грузинла хаҫат-журналсемпе усӑ курӑр. 5. Калаҫӑва хутшӑнма ан манӑр. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнӑр, чӗлхене вӗренмелли онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр. 6. Грузинсен культурине тиенӗр. Пӑхӑр фильмсене, музыкӑна итлӗр е грузинла кӗнекесем вулӑр.