Тутарла Валли Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Валли чӗлхинчен куҫарни-Уэльс халӑхӗшӗн пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ пулӑшу, вӑл валли чӗлхипе тата унӑн тулашӗнче хутшӑнусене тивӗҫтерет. Ку вӑл валлири чӗлхе пӗрлӗхӗн те, пӗтӗм уэльсӑн та пӗлтерӗшлӗ пайӗ.

Европӑри чи ватӑ чӗрӗ чӗлхесенчен пӗри пулнӑ май валли чӗлхи пуян еткерлӗх пур, ӑна упраса хисеплемелле. Валлипе ытти чӗлхесене куҫарма сӗнсен, валли чӗлхипе ҫӳрекенсем тӗнчери халӑхӑн пӗр пайӗ пулма пултараҫҫӗ, ҫав вӑхӑтрах вӗсен тӑван чӗлхипе ӑнланма ҫук информаципе материалсем патне те кӗме пултараҫҫӗ.

Валли чӗлхи ҫине куҫару службине суйланӑ чухне эсир суйласа илнӗ компани валли чӗлхипе куҫарнӑ опыт пуррине ӗненмелле. Ҫав вӑхӑтрах куҫару стандартне гарантилес тесе ертсе пыракан органра кирек хӑш тӑлмача та регистрациленине ӗненмелле.

Тӗп-тӗрӗс пулсан, тӑлмач валли чӗлхинчен валлийскинчен урӑх чӗлхене куҫарма кирлӗ квалификаци тата опыт пуррине ӗненмелле тата пачах урӑхла. Ҫакӑ кирек мӗнле йӑнӑшсенчен те хӑтӑлма, ҫавӑн пекех валлин ҫӗнӗ терминологийӗпе усӑ курса куҫарӑва тӗп-тӗрӗс пурнӑҫлама май парать.

Валлий чӗлхинчен тӑлмача шыраса тупас ӗҫ патне ҫитсен, унта юрӑхлӑ компанисемпе пулӑшу ӗҫӗсем нумай. Магазинсем тӑрӑх ҫӳресе эсир хакпа пахалӑха лайӑх шайлаштарнине, ҫавӑн пекех кирек мӗнле тӑлмачӑн квалификацине тата репутацине тӗрӗсленине пӗлни кирлӗ.

Куҫару ҫумне валлири куҫару компанийӗ сӗнме пултаракан хушма пулӑшусене пӑхса тухмалла. Сӑмахран, чылай компанисем эсир документсене ӗҫе илнӗ чухне е ӗҫлӗ ҫырусем ҫырнӑ чухне питӗ кирлӗ калаҫу ирттерме, редакцилеме тата форматировани пама пулӑшу сӗнеҫҫӗ.

Юлашкинчен, валли чӗлхинчен куҫарни-хаклӑ пулӑшу , вӑл валли чӗлхине тӑхӑнса ҫӳрекенсене вӗсен чӗлхин тӗрӗслӗхӗпе пахалӑхне сиен кӳмесӗр таврари тӗнчепе туллин ҫыхӑнса ӗҫлеме май парать. Шанчӑклӑ та опытлӑ тӑлмач валлиецсен чӗлхинчи пур документсене те тивӗҫлипе хисеплеме тӑрӑшӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче валли чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Валли чӗлхипе ытларах Уэльсра калаҫаҫҫӗ, анчах валли Чӗлхипе ҫӳрекен хӑш-пӗр ҫынсем Англире, Шотландире, Ирландире тата ытти ҫӗршывсенче те пур.

Валли чӗлхин историйӗ мӗнле?

Валли чӗлхи британире пирӗн эрӑри 43-мӗш ҫулта римла тапӑнса кӗриччен калаҫнӑ британи чӗлхинчен тухнӑ тесе шутлаҫҫӗ. 6 ӗмӗр тӗлне вӑл 11 ӗмӗр вӗҫленичченех поэзипе литературӑра усӑ курнӑ авалхи веллийский пулса тӑнӑ. Вӑтам валли чӗлхи 12 ӗмӗрте тухнӑ, ун хыҫҫӑн хальхи валли чӗлхи 15-16 ӗмӗрте тухнӑ. 1993 ҫулхи валли чӗлхи ҫинчен калакан саккун валлие Уэльсра официаллӑ статус панӑ, паян вара валли чӗлхипе ҫӳрекенсен 20 проценчӗ унӑн ҫурчӗсемпе усӑ кураҫҫӗ.

Валли чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Ҫветтуй Давид (пирӗн эрӑри 500 ҫ.): Уэльса Ҫветтуй хӳтӗлекен тата темиҫе монастыре никӗслекен, ӑна валлипе унӑн литературине сарма пулӑшаҫҫӗ.
2. Вильям Сэлсбери (1520– 1584): Вӑл валли чӗлхин чи ир пулакан словарӗсенчен пӗрне, Акӑлчан тата валли чӗлхисемпе Словаре (1547) пичетлесе Кӑларнӑ, валли чӗлхин стандартизаци формине туса кӑларас тата малалла каяс тӗлӗшпе пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
3. Дафидд Нанмор (1700-1766): Паллӑ поэт, вӑл валли литературине тума пулӑшнӑ, акӑлчансен паллӑ авторӗсен хайлавӗсене валлиецсен чӗлхипе куҫарнӑ.
4. Леди Шарлотта Гест (1812– 1895): вӑл валлири "Мабиногион"ятлӑ юмахсен пуххин куҫарӑвӗсемпе пуринчен те паллӑ.
5. Сондерс Льюис (1893 – 1985): валлири Паллӑ поэт, драматург тата политика активисчӗ, вӑл валлири чӗлхепе культура статусне ӳстерес енӗпе тӗп вырӑн йышӑнса тӑнӑ.

Валли чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Валли чӗлхи кельт чӗлхисен британи турачӗсемпе ҫыхӑннӑ. Ку пысӑк флексиллӗ чӗлхе, глаголсене пӗрлештермелли икӗ форма тата чӗрчунсен туртӑмӗсем пурри уйрӑмах палӑрса тӑрать. Валлири чӗрчунсем (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран), ҫавӑн пекех йышпа (пӗртен-пӗр тата йышлӑ). Валли чӗлхинчи глаголсен сакӑр вӑхӑт тата тӑватӑ анспект, ҫавӑн пекех иртнӗ тата иртнӗ вӑхӑт формисем пур.

Валли чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе курсӗнчен пуҫлӑр – е онлайн-курс, кӗнеке е вырӑнти колледжра е общество группинче занятисем те пулсан, курсра пулни валлин структура тата тӗп-тӗрӗс вӗренмелли чи лайӑх меслет пулса тӑма пултарать.
2. Валли чӗлхипе ҫӳрекен туссене-валли чӗлхипе ҫӳрекенсене – вӗрентӗр, вӗсемпе эсир практикӑра усӑ курма пултаратӑр, чӗлхене тӗрӗс вӗренессишӗн пысӑк пӗлтерӗшлӗ.
3. Валлиецсен музыкине итлӗр те валлиецсен телекуравне пӑхӑр – валли чӗлхипе ҫӳрекен фильмсене итлени тата пӑхса тухни сире тӗрӗс калава, ҫавӑн пекех темиҫе ҫӗнӗ сӑмах ӑнланма пулӑшӗ!
4. Валлиецсен чӗлхипе кӗнекесемпе хаҫатсене вулӑр – вуласси-словарьсен запасне пысӑклатмалли тата валлиецсен чӗлхи мӗнле ӗҫленине лайӑхрах ӑнланмалли меслет.
5. Культурӑна тиенӗр – валлийский чӗлхи культурӑра ҫирӗп тымар янӑ, ҫавӑнпа уэльс патне кӗрсе унӑн хӑйне евӗрлӗ музыкипе, фестивальсемпе, кухньӑсемпе тата мероприятисемпе киленӗр.