Тутарла Мальти Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Мальт чӗлхипе куҫарни ҫынсене Мальт чӗлхипе культурине, утравсене Вӑтаҫӗр тинӗсри Сицилирен кӑнтӑралла ӑнланма май парать. Мальт чӗлхин официаллӑ чӗлхи-латинла саспаллисемпе ҫырнӑ мальт, семит чӗлхи. Мальтийский араб евӗрлӗ пулсан та, унӑн хӑш-пӗр уйрӑмлӑхсем пур, вӗсене пула чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене ӑна мальтийский ҫине куҫармасӑр ӑнланма йывӑр.

Мальт чӗлхин вӑрӑм истори пур, ӑна финикипе римлянсене йӗрлесе тупма пулать. Мальт чӗлхине аталантарма темиҫе ӗмӗр хушши итали, акӑлчан тата француз чӗлхисем витӗм кӳнӗ. Ҫавна пула чӗлхе нюансӗсене пӗтӗмӗшпех ӑнланас тесен мальтийскине куҫару илес пулать.

Мальт чӗлхине тӗп-тӗрӗс куҫарас ӗҫ ҫитсен темиҫе юрӑхлӑ вариант пур. Ҫыру куҫарӑвӗн професси службисем кирек мӗнле документсене те, текстсене те, ӗҫ докуменчӗсенчен пуҫласа юридически тата медицина докуменчӗсемпе вӗҫленичченех чӗлхе-ҫӑварпа куҫарас енӗпе пулӑшу пама пултараҫҫӗ. Куҫару професси службипе ӗҫлени текста малтанхи пӗлтерӗшпе шухӑшне упраса хӑварас тӗлӗшпе тӗп-тӗрӗс куҫарасса шантарать.

Эсир экономика вариантне шыратӑр пулсан, онлайн-куҫару пулӑшӑвӗсем сӗнекен веб-сайтсем нумай. Ку веб-сайтсене, мальтийскине шута илсе, тӗрлӗ чӗлхепе куҫараҫҫӗ. Онлайн-куҫару службисем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ пулсан та, вӗсем культура нюансӗсене яланах шута илмеҫҫӗ. Ҫавӑнпа мальтийскине цифра куҫарӑвӗсемпе ансат документсемпе текстсем валли усӑ курни лайӑхрах.

Юлашкинчен, онлайн пек те, пичет пек те усӑ курма пултаракан мальтипе акӑлчанла словарьсем нумай пур. Ҫак словарьсем сире сӑмах куҫарӑвӗсене, ҫавӑн пекех грамматикӑпа произведени енӗпе усӑллӑ канашсем пама пултараҫҫӗ. Словарьсен куҫарӑвӗсем усӑллӑ пулма пултараҫҫӗ пулсан та, вӗсем, яланхи пекех, калӑпӑшӗпе ҫырлахнӑ, кӑткӑс документсемпе усӑ курмалла мар.

Мальтийский ҫине мӗнле куҫару кирлӗ пулсан та, сирӗн нушасем валли тӗрӗс решени тупмалла. Онлайн-куҫару сервисӗсемпе словарьсем база куҫарӑвӗсемшӗн усӑллӑ пулсан, профессиллӗ куҫару службисем сире пысӑк тухӑҫлӑ куҫарусем пама пултараҫҫӗ. Эсир суйланине пӑхмасӑрах мальт чӗлхи ҫине куҫарни Сире Мальт чӗлхипе культурине лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Хӑш ҫӗршывсенче мальт чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Мальти чӗлхипе пуринчен ытла Мальт чӗлхипе калаҫаҫҫӗ, анчах унта Ытти ҫӗршывсенчи мальти диаспорӗн членӗсем те, Австрали, Канада, Германи, Итали, Пӗрлешӳллӗ Королевство тата Пӗрлешӳллӗ Штатсем пекех, калаҫаҫҫӗ.

Мальт чӗлхин историйӗ мӗнле?

Мальт чӗлхи питӗ вӑрӑм та тӗрлӗ истори пур, ӑна пирӗн эрӑри 10 ӗмӗрте кӑтартаҫҫӗ. Вӑл ҫурҫӗр Африкӑран вӑтам ӗмӗрсенче куҫса килнӗ ҫынсем каланӑ сикула-арабла диалектсенчен аталаннӑ тесе шутлаҫҫӗ, каярахпа вӗсем итали, француз, испани тата акӑлчан чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Мальт утравӗ хӑйӗн историйӗ тӑршшӗпех тӗрлӗ державӑсен аллинче пулнӑ пирки, утрав ҫине оккупациленӗ державӑсен тӗрлӗ сӑмахӗсемпе пуплевӗсене хӑй ӑшне ҫавӑрса илнӗ. Ҫавна пула мальт чӗлхи Европӑри Чи университет чӗлхисенчен пӗри пулса тӑрать, унӑн лексиконӗ вара унӑн историйӗн пӗр пайӗ пулса тӑнӑ мӗнпур культура элеменчӗсене тытса тӑрать.

Мальт чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1) Антон Вассалли Микиэль (1764-1829): "мальт чӗлхин Ашшӗ" ятлӑ Паллӑ Вассали мальти лингвисчӗ, философ тата филолог пулнӑ, вӑл мальт чӗлхине чи малтан стандартизациленӗ.
2) Карм Псайла (1871-1961): Мальтӑн Наци поэчӗ тата Пӗрремӗш поэчӗ, Псайла мальт чӗлхипе нумай ҫырнӑ, чӗлхери темиҫе ҫӗнӗ сӑмах хушса популяризациленӗшӗн яваплӑ пулнӑ.
3) Аззопарди Мускат Мускат (1927-2007): Преподаватель, лингвист тата мальт литературине тӗпчекен, Аззопарди мальт чӗлхипе нумай ҫырнӑ, Ҫавӑн пекех литературӑпа литература тӗпчевӗ пысӑк литература тӗпчевӗ ирттернӗ, ку чӗлхене хальхи литература мальт чӗлхишӗн никӗс пулса тӑнӑ.
4) Антон ван лир (1905-1992): Священник-иезуит, Ван Лир ҫирӗммӗш ӗмӗрти мальт чӗлхипе литература енӗпе малта пыракан фигурӑсенчен пӗри пулнӑ, ҫак чӗлхе валли тӗрӗс ҫырав тытӑмӗ туса хурассишӗн яваплӑ.
5) Джо Фригиери (1936-2020): мальт поэчӗ тата писатель, фригиери акӑлчан чӗлхипе те, мальт чӗлхипе те нумай ҫырнӑ, хальхи мальт чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ, ҫавӑн пекех мальт поэзийӗн чи лайӑх авторӗсенчен пӗри шутланнӑ.

Мальт чӗлхин тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Мальт чӗлхин тытӑмӗ араб чӗлхи евӗрлӗ, унта виҫӗ килӗшӳллӗ тымартан тӑракан сӑмахсем тӑваҫҫӗ. Структура та франци тата итали чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳрет, унта латинла йӑхран тухнӑ темиҫе аффикс пур чухне те пысӑк артикль хушать. Мальт чӗлхи те икӗ хутлӑ, ҫакӑ вӑл пӗртен-пӗр йышра е иккӗллӗ формӑра пӗлтерӗшлӗ, паллӑ тата глаголсем пӗрлешме пултарнине пӗлтерет.

Мальт чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Мальти грамматикипе произведенисен никӗсӗсене вӗренме пуҫлӑр. Онлайн-ресурссене тата грамматика правилисене ӑнлантарса паракан вӗренӳ пособийӗсене шырӑр, ҫавӑн пекех ӑнланмалли сӑмахсене тӗрӗс каламалла.
2. Чӗлхепе улӑштармалли юлташ е практика валли ушкӑн тупӑр. Мальтилле калаҫакан ҫынпа калаҫни-вӗренмелли чи лайӑх меслет.
3. Итлӗр мальти радионе, фильмсемпе телевизон программисене. Чӗлхе ҫине пӑхӑр та хӑвӑр мӗн илтнине тепӗр хут каласа пама тӑрӑшӑр.
4. Duolingo приложенийӗпе словарь запасӗпе грамматикӑпа усӑ курӑр. Чӗлхе хӑнӑхӑвӗсене практикацилеме структура мелӗ пурри усӑллӑ пулма пултарать.
5. Мальтиецсен темиҫе тусне ертсе килӗр. Ку, паллах, чӗлхене вӗренмелли чи лайӑх меслет, мӗншӗн тесен вӑл сире аутентлӑ калаҫусем, ҫавӑн пекех чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнусем туса парӗ, вӗсем сире вӗренме пулӑшма хатӗр.
6. Пултаратӑр пулсан, Мальтӑна кӗрсе тухӑр. Ача-пӑча чӗлхине, культурине, ҫынсене тиенӗр. Ҫапла вара, эсир чӗлхене чылай хӑвӑртрах вӗренсе ҫитӗр!