Тутарла Урду Куҫар

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.

Урду-Инди субконтинентӗнче ӗмӗр-ӗмӗрех усӑ курнӑ паха чӗлхе. Унта индире те, Пакистанра та миллионшар ҫын калаҫать, ку икӗ ҫӗршывра та официаллӑ чӗлхе.

Урду индоарилле чӗлхе пулса тӑрать, перси чӗлхипе те, араб чӗлхипе те хӑйӗн тымарӗсем пур. Вӑхӑт иртнӗҫемӗн вӑл эволюциленӗ, паян ӑна великобританипе Лӑпкӑ Океан утравӗсем пек тӗнчери нумай пайсенче курма пулать.

Унӑн пӗлтерӗшне шута илсе урду ҫине куҫарас ӗҫре пысӑк ыйту пурри тӗлӗнтерет. Ӑна хӑйӗн клиенчӗсемпе ҫак чӗлхепе хутшӑнмалли ӗҫлӗ организацисем ҫеҫ мар, документсене урду ҫине куҫарма тӑрӑшакан уйрӑм ҫынсем те кирлӗ.

Урду тата унран куҫарусене пурнӑҫлас текенсен ҫак ӗҫе пурнӑҫлама юрӑхлӑ ҫын е агентство тупмалла. Ку вӑл пахалӑхлӑ куҫару сӗнме кирлӗ квалификаци, опыт тата полномочиллӗ ҫын шыранине пӗлтерет.

Ҫавӑн пекех тӑлмач культурӑна лайӑх пӗлнине, куҫарӑва тӗп-тӗрӗс пурнӑҫлассине ӗненни те кирлӗ. Ҫакӑ вырӑнти йӑласемпе йӑласене, ҫавӑн пекех ҫак чӗлхепе калаҫакан ҫӗршывсенчи политикӑлла климата ӑнланни те витӗм кӳрет.

Урду пахалӑхлӑ куҫарӑвӗн тӗп анспекчӗсенчен пӗри тивӗҫлӗ чӗлхепе усӑ курни шутланать. Куҫарура усӑ куракан сӑмахсемпе пуплевсем тӗрӗс пулнине тата вӗсем пойндекстерпе килӗшсе тӑнине ӗненни кирлӗ. Час-часах тӑлмачсен, тен, сленг е калаҫу терминӗсем ҫине шанма тивет, мӗншӗн тесен вӗсем мӗн шухӑшланине тухӑҫлӑн каласа пама пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех чӗлхе мӗнле ҫырни ҫине тимлӗрех пӑхмалла. Сӑмахран, урду ҫырӑвӗнче ытти чӗлхесенчен ытларах урӑх алфавитпа усӑ кураҫҫӗ. Ҫапла вара куҫару орфографийӗпе грамматикине уйрӑмах тимлӗх уйӑрмалла.

Юлашкинчен, урду куҫарӑвӗн чарӑвӗсене асра тытмалла. Чӗлхене час-часах ӑнланма йывӑр е ӑнланма та йывӑр, йӑнӑшсене ҫӑмӑллӑнах ӑнланма пулать. Ҫапла вара, пахалӑхлӑ куҫарӑва тивӗҫтерме пултаракан опытлӑ тӑлмачӑпа яланах ӗҫлес килет.

Юлашкинчен, урду ҫине куҫарни - пысӑк та кӑткӑс задача, ӑна тӗрӗс хӑнӑхусемпе опыт кирлӗ. Ҫак пулӑшусемпе усӑ курас текенсен яланах ҫак ӗҫе тума юрӑхлӑ ҫынпа е агентствӑпа усӑ курасса шанмалла. Тӗрӗс пынӑ чухне ҫакӑ икӗ культурӑпа чӗлхе хушшинчи уйрӑмлӑха ҫӗнтерме питӗ лайӑх меслет пулма пултарать.

Хӑш ҫӗршывсенче урду чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Пакистанпа Индире урду официаллӑ чӗлхе пулса тӑрать, бангладеша, Налала, Кӑнтӑр Африкӑна, Сауд Аравине, Арабсен Пӗрлешӳллӗ Эмирачӗсене, Пӗрлешӳллӗ Штатсене, Пӗрлешӳллӗ Королевствӑна, Австралие, Канадӑна, Катара Тата Бахрейна шута илсе, тӗнчери тӗрлӗ пайсенче анлӑ сарӑлнӑ.

Урду чӗлхин историйӗ мӗнле?

Урду Пакистанӑн наци чӗлхи тата Индири 23 официаллӑ чӗлхерен пӗри, Ҫавӑн пекех Афганистанпа Бангладешӑн хӑш-пӗр пайӗсенче анлӑ сарӑлнӑ. Вӑл индоарири чӗлхе группинчен тухнӑ тесе шутлаҫҫӗ, персипе арабсен ҫыххине перси, араб тата тӗрӗк чӗлхисем витӗмлӗ витӗмпе ҫыраҫҫӗ. Чӗлхе мӗнле пулса кайни паллӑ мар, анчах вӑл пирӗн эрӑри 13-мӗш ӗмӗрте Дели районӗнче ҫуралнӑ, инди субконтиненчӗн культурӑпа политикӑлла атмосферине пула вӑйлӑ пулнӑ тесе шутлаҫҫӗ. Аслӑ Моголсен империйӗ вӑхӑтӗнче урду малалла аталаннӑ, Ҫурҫӗр Индийӗпе хӑйӗн витӗмне сарнӑ, империе пӑхӑнса тӑракан нумай чӗлхесенчи сӑмахсене тата пуплевсене хӑй ӑшне илнӗ. Пирӗн эрӑри 19-мӗш ӗмӗр тӗлне урду поэзи тата ытти ҫырусен формисем валли усӑ куракан литература чӗлхи пулса тӑнӑ. Индие пайланӑ хыҫҫӑн 1947 ҫулта урду Пакистанӑн официаллӑ чӗлхи пулса тӑнӑ, унта вӑл паян кунчченех активлӑ усӑ курать.

Урду чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Икбал Алами 2. Галиб Мирзи 3. Сэр Сайед Ахмед Хан 4. Азад Мухаммад 5. Фаиз Ахмед Фаиз

Урду чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Урду чӗлхин тытӑмӗ субъект-объект–глагол сӑмахӗсен йӗркипе никӗсленнӗ. Вӑл перси,араб тата чагатай чӗлхисенчен нумай кивҫен илнӗ, хинди йышши ытти чӗлхесене те кӗртнӗ. Ку чӗлхе хиндустаньпе тачӑ ҫыхӑнса тӑрать, унпа уйрӑм лингвистика уйрӑмлӑхӗсем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑраҫҫӗ, мӗншӗн тесен унӑн уҫӑ сасӑсен питӗ лайӑх системи кашни сасӑлав валли икӗ морфе тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе числосене палӑртма пӗшкӗннӗ вӑхӑтра паллӑ тата паллӑ ячӗсем, йӑх, падеж тата паллӑ ячӗсене палӑртма тайӑлаҫҫӗ. Грамматикӑра урду вӗренӳпе вӗренӳ валли интереслӗ чӗлхепе тӑвакан ытти вак-тӗвексем те нумай.

Урду чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Авторитетлӑ преподавателе е урду курсне тупӑр: опытлӑ преподавателе е Курс тупӑр, Ӑна Америка чӗлхисен преподавателӗсен (ACTFL) совечӗ пек авторитетлӑ организаци тесе йышӑннӑ.
2. Урду литературине вулӑр: урду ҫинчи классикӑлла тата хальхи литературӑна Вулани чӗлхене вӗреннин уйрӑлми пайӗ пулса тӑрать, вӑл сире хӑйӗн словарь запасне тата чӗлхине ӑнланассине анлӑлатма пулӑшать.
3. Урду тӑхӑнса ҫӳрекенсене итлӗр: урду Итленин Практики-чӗлхене тата унӑн калаҫӑвне хӑнӑхмалли лайӑх меслет. Уoutube ҫинчи видео, Аудиозапиҫсене Урду йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнтарса шырӑр.
4. Калаҫура практикӑра усӑ курӑр: чӗлхене Вӗренмелли Чи Лайӑх меслет-унпа ытти ҫынсемпе калаҫнӑ чухне усӑ курасси. Урду носителӗсем патне кӗме май ҫук пулсан, эсир онлайн-форумсемпе чӗлхепе улӑштарма пултаратӑр, унпа калаҫакансене тупма пултаратӑр.
5. Приложенисемпе тата веб-сайтсемпе усӑ курӑр: Duolingo, Drops тата Memrise йышши Приложенисемпе усӑ курӑр, ҫӗнӗ чӗлхесене вӗренмелли питӗ лайӑх инструментсем пулса тӑраҫҫӗ. Вӗсем нумай викторинӑсем, упражненисем, вӑйӑсем тытса тӑраҫҫӗ, вӗсем сире чӗлхене алла илме пулӑшаҫҫӗ.