Шотланди гэлӗ Тутарла Куҫар

Шотландине ҫул ҫӳренӗ чухне е шотландин тӗп ҫыннисемпе пӗрлешнӗ чухне ҫӗршывӑн йӑлана кӗнӗ чӗлхине ӑнланма тата унпа хутшӑнма пӗлни пысӑк вырӑн йышӑнма пултарать. Шотландин гэль чӗлхи вӑл - ҫӗр ҫул каялла ҫуралнӑ вӑхӑтранпа вырӑнти ҫынсем калаҫакан чӗлхе. Ку Вӑл Шотландин историне, культурине тата йӑлисене ӑнланнин пӗлтерӗшлӗ пайӗ. Ҫапла вара, шотландипе гэльла куҫару пулӑшнипе чӗлхе никӗсӗсене вӗренни ҫак тӗлӗнмелле ҫӗршыв ҫинчен хаксӑр шухӑшлама пултарать.

Мӗн вӑл шотландин гэль чӗлхи?

Шотландин гэль е гайдлиг - кельт ҫемйин авалхи чӗлхи. Вӑл ирландипе гэль тата мин гэль чӗлхипе тачӑ ҫыхӑннӑ, хакланӑ тӑрӑх, 4 ӗмӗртен пуҫласа усӑ курать. Унпа пӗтӗм ҫӗршывӗпе 11 ӗмӗрччен калаҫнӑ, анчах каярахпа вӑл уйрӑм районсенче сыхланса юлнӑ. Хальхи вӑхӑтра шотландин гэль гэлӗ Шотландин тӗп чӗлхи пулса тӑмасть, анчах ун ҫинче малтанхи пекех ҫӗршывра 60 000 ҫынна яхӑн калаҫаҫҫӗ.

Шотландин гэль чӗлхине куҫарни мӗне кирлӗ?

Шотландин гэль чӗлхине вӗренни тӗрлӗ сӑлтавсемпе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ Шотландин культурипе историйӗ ҫинчен кӑтартса парать, ҫавӑн пекех килен-каянсене вырӑнти ҫынсемпе чылай паллашма май парать. Чӗлхе пӗлни ҫулҫӳревҫӗсене вырӑнти каларӑшсемпе йӑласене лайӑхрах хаклама, ҫавӑн пекех интереслӗ калаҫусене хутшӑнма май парать. Кунсӑр пуҫне, чӗлхене пӗлни географи ячӗсен, клансен ячӗсен тата историри паллӑ событисен культурӑллӑ пӗлтерӗшне кӑтартса пама пултарать.

Шотландирен гэльскине куҫарнине эсир мӗнле вӗренетӗр?

Телее, шотландин гэль чӗлхин никӗсне вӗренме нумай майсем пур. Шотландин гэль чӗлхин курсӗ иртни вӗрентӗвӗн анлӑ та тухӑҫлӑ меслечӗсенчен пӗри пулса тӑрать. Университетра ирттерекен курссене шотландин гэль чӗлхин тӗп компоненчӗсене-произведенисемпе грамматика калаҫӑвӗсенчен пуҫласа калаҫмалли тӗп пуплевсем таранах ҫавӑрса илеҫҫӗ. Ҫак аудитори курсӗсем ҫумне шотландин гэль чӗлхин онлайн-курсӗсем те нумай. Ку вӑл килтен тухмасӑрах чӗлхене вӗренмелли лайӑх меслет.

Юлашкинчен, шотландин гэль чӗлхине вӗренни Шотландин историйӗпе культурине тӗлӗнмелле кӑтартса парать. Чӗлхене база пӗлни ӑнлану тата тав тӑвас ҫӗнӗ тӗнче алӑкне уҫма пултарать. Чӗлхене вӗренмелли курссемпе ресурссен анлӑ спектрне пула кӑсӑклӑ та усӑллӑ пулма пултарать. Ҫапла вара, эсир Шотландин ҫӗрӗпе тата халӑхӗпе ҫывӑхрах паллашас тетӗр пулсан, шотландин гэльла куҫарӑвӗ - пуҫламӑшӗнче питӗ лайӑх вырӑн.

Хӑш ҫӗршывсенче шотландин гэль чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Шотландин гэль чӗлхипе пуринчен ытла Шотландире, уйрӑмах ҫӳллӗ тусемпе утравсем ҫинче калаҫаҫҫӗ. Унпа пӗрлех Канадӑри Ҫӗнӗ Шотландире те калаҫаҫҫӗ, унта вӑл провинцире сахалӑшӗн чӗлхине официаллӑ майпа йышӑнать.

Шотландин гэль чӗлхин историйӗ мӗнле?

Шотландин гэльла чӗлхи шотландире 5 ӗмӗртен пуҫласа сарӑлнӑ, вӗсем шутланӑ тӑрӑх, авалхи кельтсен чӗлхинчен тухнӑ. Вӑл Ирландире, Уэльсра тата Бретаньре (Францире) калаҫакан чӗлхесемпе ҫыхӑннӑ. Вӑтам ӗмӗрсенче ун ҫинче пӗтӗм ҫӗршывӗпех анлӑн калаҫнӑ, анчах Шотланди Королевствипе Англие пӗрлештернӗ хыҫҫӑн унӑн усӑ курасси 18 ӗмӗр пуҫламӑшӗнче кӗскелме пуҫланӑ. 19 ӗмӗр варринче ҫак чӗлхе ытларах шотландин ҫӳллӗ тусемпе утравӗсем ҫинче сарӑлнӑ.
19-мӗшпе 20-мӗш ӗмӗрсенче шотландин гэль чӗлхи ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑнипе нумай ҫӗрте ученӑйсемпе активистсен вӑйӗсене пула тӳссе ирттернӗ. Хальхи вӑхӑтра Шотландире гэль чӗлхипе ҫӳрекен 60 000 ытла шутланать, ҫав чӗлхене шкулсенче вӗрентеҫҫӗ. Вӑл та Европӑри союзӑн официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать, Шотландире акӑлчан чӗлхипе пӗрлех официаллӑ статус пур.

Шотландин гэль чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Дональд Макдональд (1767-1840): "Гэль литературин Ашшӗ" Ятлӑ Паллӑ дональд Макдональд Писатель, поэт, куҫаруҫӑ тата редактор пулнӑ, ӑна Шотландире 19 ӗмӗрте Гэль литературине ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратас ӗҫе пуҫарса яни тесе ҫырнӑ.
2. Александр Макдональд (1814-1865): Александр Макдональд шотландин чи аслӑ кельт сӑввисенчен хӑш-пӗр сӑввисене, Ҫав шутра "An Cnocan B Маларедn" тата "Cumha nam Beann"тесе ҫырнӑ Гэль историкӗпе поэчӗ пулнӑ. Ҫавӑн пекех вӑл шотландипе гэльсен пӗрремӗш словарьне туса хатӗрлеме пулӑшрӗ.
3. Калум Маклин (1902-1960): Гэльсен Паллӑ поэчӗ, Калум Маклин та гэль чӗлхине вӗрентме (ирландец гэльский), шотландире 20 ӗмӗрте чӗлхе ҫавӑрма пулӑшса, учебниксен серине ҫырнӑ.
4. Джордж Кэмпбелл (1845-1914): Кэмпбелл чаплӑ ученӑй пулнӑ, вӑл гэль культурипе чӗлхине упраса хӑварас ӗҫе хӑйӗн карьерине халалланӑ. Унӑн "Хӗвеланӑҫ сӑртлӑхӗнчи Паллӑ юмахсем" кӗнеки кельт литературин чи чаплӑ произведенийӗсенчен пӗри шутланать.
5. Джон Макиннес (1913-1989): Макиннес чӗлхе йӑли-йӗркисене, уйрӑмах шотландин гэль чӗлхипе фольклорпа музыкӑна, чи паллӑ пухуҫӑ тата тӗпчевҫӗ пулнӑ. 1962 ҫулта вӑл шотландин культура еткерӗн кӗтеслӗ чулӗ пулса тӑнӑ гэльсен юрри традицийӗн пысӑк обзорне пичетлесе кӑларнӑ.

Шотландин гэль чӗлхин структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Шотландин гэль - индоевропи чӗлхи, кельт ҫемйипе ҫыхӑнса тӑраканскер тата икӗ диалекта пайланаканскер: ирландири гэльский, унпа ытларах Ирландире калаҫаҫҫӗ, шотландири гэль гэльский, унпа ытларах Шотландире калаҫаҫҫӗ. Чӗлхе йӑлана кӗнӗ кельт грамматикипе синтаксислӑ структура пулса тӑрать. Унӑн сӑмах системи пӗртен-пӗр, икӗ хутлӑ тата нумай йышлӑ формӑсен кӑткӑс пӗрлешӗвӗнче никӗсленсе тӑрать. Чӗрчунсен пӗртен-пӗр тата нумай йышлӑ формисем пур, вӗсем ӑрӑва пӑхӑнса тӑраҫҫӗ. Паллӑ ячӗсемпе местоименийӗсем ӑрӑвӗпе, шучӗпе тата падежпа килӗшеҫҫӗ. Глаголсен ултӑ вӑхӑт, виҫӗ тайӑлу тата вӗҫӗ-хӗррисӗр формӑсем пур.

Шотландин гэль чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Калаҫуран пуҫлӑр: эсир гэльские тӗпчеме пуҫличчен эсир тӗрӗс произведенипе паллашнине ӗненӗр. Ҫакӑ сире пулас уроксене ӑнланса илме пулӑшать, калаҫу та, ӑнлану та самаях тикӗс пулса пырать.
2. База словарӗн запасне вӗренӗр: эсир произведение вӗренсе ҫитсенех база словарӗн запасне май килнӗ таран ытларах вӗренме тӑрӑшӑр. Ку сире юлашки уроксем валли никӗс хывӗ, гэль чӗлхине ӑнланма тата унпа калаҫма самаях ҫӑмӑллатӗ.
3. Кӗнекесене е аудиоуркӑсене инвестици хывӑр: хӑш-пӗр кӗнекесене е аудиоуркӑсене инвестици хывни Кирлӗ. Ҫакӑ сире чӗлхене тӗрӗс вӗрентме тата информацие упраса хӑварма пулӑшать.
4. Хӑйпе калаҫакана тупӑр: май пулсан, шотландипе гэльс чӗлхипе калаҫакана кама та пулин тупӑр та темиҫе калаҫу ҫинчен калаҫса татӑлӑр. Ҫакӑ сире чӗлхепе усӑ курма тата хӑвӑрӑн пулма пултаракан йӑнӑша ҫӗнтерме пулӑшать.
5. Итлӗр гэль радионе: гэль радио Итлени - чӗлхе ҫинчен ытларах пӗлмелли тата калаҫура мӗнле янӑранине кӑтартмалли меслет.
6. Гэль чӗлхипе телепередачӑсем пӑхӑр: гэль чӗлхипе телепередачӑсемпе фильмсем Шырани те сире ҫак чӗлхепе тӗрлӗ контекстра мӗнле усӑ курнине ӑнланма пулӑшӗ.
7. Гэль хаҫачӗсемпе журналӗсене вулӑр: гэль чӗлхипе ҫырнӑ хаҫатсемпе журналсене Вулани те чӗлхепе культура ҫинчен ытларах пӗлме лайӑх май пулса тӑрать.
8. Технологипе усӑ курӑр: гэль чӗлхине вӗреннӗ чухне эсир технологисемпе усӑ курма пултаратӑр. Нумай веб-сайтсемпе приложенисем пур, вӗсем сире чӗлхене вӗрентме пулӑшӗҫ.

Тутар чӗлхи-Раҫҫей Федерацийӗн составне кӗрекен Тутарстан Республикинче калаҫакан чӗлхе. Ку тӗрӗк чӗлхи, тӗрӗк, узбек тата казах чӗлхипе хурӑнташлӑ тӗрӗк чӗлхи. Ун ҫинче Азербайджан, Украинӑпа Казахстанри хӑш-пӗр чаҫсенче те калаҫаҫҫӗ. Тутар чӗлхи Тутарстанри официаллӑ чӗлхе шутланать тата вӗренӳ тата патшалӑх управленийӗн сферинче усӑ курать.

Раҫҫей империне анлӑлатса тутарстан составне кӗнӗ шкулсенче, районсенче вӗренмелли тутар чӗлхи обязательно пулса тӑчӗ. Ҫакӑ кулленхи пурнӑҫра унпа усӑ курассине чакарма пулӑшнӑ, анчах 1990-мӗш ҫулсенче чӗлхе ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрассине тӳссе ирттернӗ, мӗншӗн тесен унпа усӑ курассине хавхалантарас тӗлӗшпе вӑй хунӑ.

Куҫару патне ҫитсен документсене тутарла куҫарма пултаракан темиҫе вариант пур. Тутар чӗлхине куҫармалли чи сарӑлнӑ меслет-тутар чӗлхинчен профессиллӗ тӑлмача тара тытасси. Ҫак пахалӑха вӗсем чӗлхе нюансӗсемпе паллашаҫҫӗ. Професси тӑлмачӗсем юридически, медицина тата финанс куҫарӑвӗ евӗр уйрӑм облаҫсенче опытлӑ, ҫавӑнпа та вӗсем тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерме пултараҫҫӗ.

Тепӗр вариант-автоматизациленӗ куҫару программипе усӑ курасси. Ҫак программӑсене чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсем пулманнисене документсене хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс куҫарма пулӑшмалла. Вӗсем алгоритмӑпа пӗр чӗлхерен теприн ҫине ҫын хутшӑнмасӑр усӑ кураҫҫӗ. Анчах ку программӑсем документа тӗрӗсленӗ пек тӗрӗс мар пулма пултараҫҫӗ.

Ҫавӑн пекех онлайн-куҫару службисем те пур, вӗсем акӑлчанларан тутарла тӗрӗс куҫарма пултараҫҫӗ. Ҫак пулӑшусем час-часах чи йӳнӗ вариант пулса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсем професси тӑлмачӗн пулӑшӑвӗн пахалӑхне те шантарма пултараймаҫҫӗ. Тутарла хӑвӑрт та хаклах мар йышӑну шыратӑр пулсан, ку лайӑх вариант пулма пултарать. Анчах эсир авторитетлӑ сервиспа тӗп-тӗрӗс усӑ курнине ӗненни кирлӗ.

Тутар чӗлхине куҫарма эсир мӗнле маршрут суйласа илнине пӑхмасӑрах малашлӑхри вӑй-хӑватран хӑтӑлас тесен тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Професси куҫарӑвӗ, яланхи пекех, ҫак тӗллеве пурнӑҫламалли чи лайӑх меслет шутланать, анчах тӑкаксене пула онлайн-куҫару е компьютер программисем пулӑшма пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче тутарла калаҫаҫҫӗ?

Тутарла ытларах Раҫҫейре калаҫаҫҫӗ, унта ӑна йӑтса ҫӳрекенсем 6 миллион ытла ҫын шутланать. Унта Азербайджан, Казахстан, Кыргызстан, Турци тата Туркменистан йышши ытти ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ.

Тутар чӗлхин историйӗ мӗнле?

Тутар чӗлхи, хусан тутарӗ пекех паллӑ тутар чӗлхи, кипчак ушкӑнӗн тӗрӗк чӗлхи пулса тӑрать, ун ҫинче ытларах Тутарстан Республикинче, Раҫҫей Федерацийӗн регионӗнче калаҫаҫҫӗ. Унпа раҫҫейӗн ытти пайӗсенче, Узбекистанра тата Казахстанра та калаҫаҫҫӗ. Атӑлҫи пӑлхарсем ислам йышӑнса хальхи тутарсем пулса тӑрсан, тутар чӗлхин историйӗ 10 ӗмӗре ҫитет. Ылтӑн Орда тапхӑрӗнче (13-15 ҫ.) тутарсем монголсен пуҫ пулса тӑнӑ, тутар чӗлхи монголсемпе перси чӗлхисен вӑйлӑ витӗмне сӑнаса пӑхма пуҫланӑ. Вӑл тӗрӗк чӗлхин ытти диалекчӗсемпе, ҫавӑн пекех арабсемпе перси заемствийӗсемпе ҫыхӑннӑ контакт пирки чӗлхе ӗмӗр-ӗмӗрех пысӑк улшӑнусем тӳснӗ. Ҫавна пула вӑл хӑйӗн ҫывӑх тӑванӗсенчен уйрӑм чӗлхе пулса тӑнӑ, регионти нумай диалектсем тухнӑ. Тутарла ҫырнӑ пӗрремӗш кӗнеке 1584 ҫулта "Дивань-и Люгати-т-тӗрӗк"ятлӑ пичетленсе тухнӑ. 19 ӗмӗртен пуҫласа тутар чӗлхи Раҫҫей империне, Унтан Совет Союзне йышӑннӑ. Вӑл тутарстанра совет саманинче официаллӑ статус илнӗ, анчах сталинла тапхӑрта пусӑрӑнчӑкпа тӗл пулнӑ. 1989 ҫулта тутар алфавитне кириллицӑран латиницӑна куҫарнӑ, 1998 ҫулта Тутарстан Республики тутар чӗлхине официаллӑ тесе пӗлтернӗ. Паян ку чӗлхепе унчченхи пекех раҫҫейре, ытларах тутар общинин 8 миллион ытла ҫын калаҫать.

Тутар чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Габдулла Тукай (1850-1913): узбек, вырӑс тата тутарла ҫырнӑ тутар поэчӗ тата драматург тутар чӗлхипе литературине популяризацилес ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
2. Мирказизи аляскри (17 ӗмӗр): тутар ҫыравҫи, тутар чӗлхин чаплӑ грамматикине ҫырнӑскер, ӑна поэзи ҫырӑвӗн хӑйне евӗрлӗ стильне туса хатӗрлеме хушса ҫырнӑскер.
3. Асканави текахира (1885-1951): тутар ученӑйӗпе лингвист, тутар чӗлхин тӗпчевӗсем унӑн аталанӑвӗшӗн татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.
4. Машмедьяр Зарнакаев (19 ӗмӗр): Тутар писателӗ тата поэт, хальхи тутар словарӗ ҫырнӑскер, тутар чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑскер.
5. Илдар Файзи (1926-2007): тутар писателӗпе журналист, тутарла вун-вун калавсемпе кӗнекесем ҫырнӑскер тата тутар литература чӗлхине чӗртес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.

Тутар чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Тутар чӗлхи тытӑмӗ иерархинична, типлӑ агглютинативлӑ морфологи. Вӑл тӑватӑ падежран (менельник, ашшӗ-амӑшӗ, эрехпе локативлӑ) тата виҫӗ ӑруран (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран) тӑрать. Глаголсем сӑн-питпе, хисеппе, кӑмӑл туртӑмӗпе пӗрлешеҫҫӗ, чӗрчунсем вара падеж тӑрӑх, йӑхпа хисеп тӑрӑх тайӑлаҫҫӗ. Чӗлхере посологсемпе пайсен кӑткӑс системи пур, ҫав система анспектсене, направление тата модаллӑха пӗлтерме пултарать.

Тутар чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр – Интернетра тата кӗнеке магазинӗсенче тутар чӗлхине вӗренмелли питӗ лайӑх ресурссем пур, ҫавӑнпа та чи пахалӑхлӑ материалпа усӑ курма май пуррине ӗненӗр.
2. Алфавитпа паллашӑр – тутар чӗлхине кириллица ҫырнӑ, ҫавӑнпа та чӗлхене вӗрениччен эсир уйрӑм алфавитпа паллашнине ӗненӗр.
3. Произведение тата ударенисене вӗренӗр – тутар чӗлхинче уҫӑ сасӑсемпе ударенисене улӑштармалли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ, ҫавӑнпа та хӑвӑр сӑмахӑра практикацилӗр, ударлӑ тата пусӑмсӑр уҫӑ сасӑсем хушшинчи уйрӑмлӑха уйӑрса илме вӗренӗр.
4. Грамматика правилисемпе тата структурипе паллашӑр – базӑри грамматикӑпа предложени тытӑмӗсене Лайӑх ӑнланни кирек мӗнле чӗлхене те алла илесси ҫинчен сӑмах пынӑ чухне тӗп вырӑн йышӑнать.
5. Итлӗр, пӑхӑр та вулӑр – Итлени, пӑхса тухни, тутарла вулани сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, ҫавӑн пекех словарь запасӗпе тата сӑмахсемпе ӗҫре усӑ курма пулӑшать.
6. Калаҫусем ирттерӗр – Тутарла калаҫакан Такампа Тӑтӑшах калаҫатӑр, - кирек мӗнле чӗлхене те вӗрентме чи лайӑх меслет. Малтан вӑраххӑн та ӑнланмалла калама тӑрӑшӑр, йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр.