Якутла зулу Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Вырӑсла куҫару-африка чӗлхипе культурине тарӑн ӑнланакан куҫару форми. Ку куҫару типӗпе коммерци, юридически тата медицина докуменчӗсем валли час-часах усӑ кураҫҫӗ. Вӑл шкул учебникӗсем пек вӗренӳ сферине документсем куҫарма усӑ курать.

Зулу чӗлхи Африкӑри нумай районсенче, уйрӑмах Кӑнтӑр Африкӑра анлӑ сарӑлнӑ. Шутласа пӑхнӑ тӑрӑх, ҫак чӗлхене йӑтса ҫӳрекенсен 11 миллион ытла шутланать. Ҫакӑ ӑна тӗнчери чи анлӑ сарӑлнӑ чӗлхесенчен пӗри тӑвать. Ҫавна май вырӑс чӗлхинчен куҫару пулӑшу ӗҫӗсем ӳснӗ.

Куҫаруҫӑ суйланӑ чухне вырӑсла темиҫе фактора шута илмелле. Пӗрремӗшӗнчен, тӑлмачӑн чӗлхене лайӑх пӗлмелле, чӗлхен культурӑллӑ нюансӗсемпе паллашмалла. Ку куҫару пуҫламӑш материал пӗлтерӗшне тӗрӗс те тӗрӗс парасса шантарать. Унсӑр пуҫне тӑлмачӑн текста тивӗҫлӗ куҫару валли хӑйӗн стильне адаптацилеме пӗлмелле.

Тӗрӗс куҫарӑва тивӗҫтерес тӗлӗшпе тӗрлӗрен утӑмсем пур. Пӗрремӗшӗнчен, тӑлмачӑн текстпа тӗплӗн паллашмалла, вӑл сӑмахсен пӗлтерӗшне тата сӑмахсен пӗлтерӗшне ӑнланнине ӗненмелле. Унтан вӗсен текстра кирек мӗнле йӑнӑш е йӑнӑшсем пуррине тӗрӗслемелле тата кирек мӗнле тӳрлетӳсене те кӗртмелле.

Малалла тӑлмачӑн текстра пулма пултаракан кирек мӗнле культура проблемисене те палӑртмалла тата вӗсене вырӑсла куҫарма тӑрӑшмалла. Ҫакна акӑлчан чӗлхинче сарман идиомпа е калаҫу сӑмахӗсемпе усӑ курма пултарать. Юлашкинчен, тӑлмачӑн яланах тӗллев аудиторийӗ ҫинчен пӗлмелле тата хӑйӗн стильне ун айне йӗркелемелле. Ҫакӑ вулакана текста лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Ҫак утӑмсене пурнӑҫланӑ Хыҫҫӑн Zulu translation пысӑк тухӑҫлӑ та шанчӑклӑ куҫарусем тума пултарать. Ку куҫару типӗпе ӗҫлӗ тата юридически документсенче час-часах усӑ кураҫҫӗ, унта тӗрӗслӗх обязательство шутланать. Ҫавӑн пекех кӗнекесемпе ытти вӗренӳ материалӗсем тума усӑ кураҫҫӗ. Культура уйрӑмлӑхӗсене шута илсе тӗрӗс куҫарусем панӑ чухне вырӑс тӑлмачӗсем документсен пӗлтерӗшне тӗрӗс пама пултараҫҫӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче зулу чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Зулу чӗлхипе ытларах Кӑнтӑр Африкӑра, ҫавӑн пекех Зимбабвӑра, Лесотора, Малавире, Мозамбикра тата Свазилендӑра калаҫаҫҫӗ.

Вырӑс чӗлхин историйӗ мӗнле?

Зулу чӗлхи, исизул пекех паллӑ чӗлхе, нигер-конглез ҫемйин кӑнтӑр группинче тӑракан бант чӗлхи пулса тӑрать. Ку Кӑнтӑр Африкӑра чи анлӑ чӗлхе, унта пӗтӗмӗшле 11 миллион ҫын калаҫать. Зулӑн чӗлхи ҫӗр ҫул шутласа кӑларакан пуян истори пур.
Чӗлхе ҫӑлкуҫӗсене Вӑтаҫӗр Африкӑран 16 ӗмӗрте миграциленӗ нгуни ӑрӑвӗсене йӗрлесе тупма пулать. Нуни халӑхӗ юлашкинчен тӗрлӗ ушкӑна пайланнӑ, зулу чӗлхи хальхи Квазулу-Натал территорийӗнче калаҫакан диалектсенчен аталаннӑ. Анчах та 1818 ҫулта кӑна зулус чӗлхине пьер Жубер ятлӑ французсен протестант миссионерӗ пуҫласа ҫырнӑ. Ҫакӑ чӗлхене стандартизацилемелли никӗс пулса тӑрать.
19 ӗмӗр хушшинче зулус чӗлхи малалла аталаннӑ. Пуринчен ытла ку чӗлхере икӗ паллӑ литература хайлавӗ — "Инкондло ка зулу" (зулус юррисем) тата "Амазви ка зулу" (зулус сӑмахӗсем) пичетленсе тухни палӑрать. Кунсӑр пуҫне ҫак тапхӑрта вырӑс чӗлхине миссионерсен шкулӗсенче вӗренӳ чӗлхи вырӑнне йышӑннӑ.
Паян вырӑс чӗлхипе ресурссем нумай тупма пулать, чӗлхе кӑнтӑр африкӑри культурӑн пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать.

Зулу чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Джон Дубе (1871-1946) - педагог тата политика лидерӗ, вӑл зулусла словарьпе грамматика учебникӗсене кӑтартса вырӑс чӗлхине йӗркелеме пулӑшнӑ.
2. Соломон Кампанде (1872-1959) - зулус чӗлхине стандартизацилеме пулӑшнӑ тата уншӑн пӗтӗм калӑпӑшлӑ пӗрремӗш грамматика системине туса хунӑ лингвист.
3. Бенедикт Вилаказин Кошекӗ (1906-1947) - поэт, прозаик тата педагог, зулус чӗлхипе ҫырнӑскер, ҫак чӗлхен стандартизациллӗ литература формине туса хатӗрлет.
4. Дж. Б.Пейрес (1924-2005) - антропологпа зулӑна тӗпчевҫӗ, зулу культурӑпа истори енӗпе новатор ӗҫӗсен авторӗ.
5. Бенедикт Картрайт (1925-2019) - зулус чӗлхи ҫинчен нумай ҫырнӑ, унӑн аталанӑвне пысӑк тӳпе хывнӑ миссионерпа теолог.

Зулус чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Зулу чӗлхи субъект-глагол-объект (SVO) сӑмахӗсен йӗркипе йӗркеленсе тӑракан банта чӗлхе тытӑмне тепӗр хут калать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе аффикссене вӗсен пӗлтерӗшне е грамматика функцине улӑштарма сӑмах ҫумне хушнине пӗлтерет. Унта тӗп классемпе, префикссемпе тата суффикссемпе усӑ кураҫҫӗ. Зулус чӗлхинче те виҫӗ тонлӑ (ҫӳллӗ, лутра тата аяларах) система пур, вӗсем те сӑмах пӗлтерӗшне улӑштарма пултараҫҫӗ.

Вырӑс чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Никӗсрен пуҫлӑр: зулус алфавитне тата произведенине вӗренӗр. Пӑхӑр-ха онлайн-аудиозапиҫӗсене зулу чӗлхипе, вӗсем сире саспаллисемпе сӑмахсене тӗрӗс калама пулӑшӗҫ.
2. Словарь запасне аталантарас тӗлӗшпе ӗҫлӗр. Кӗнекесене вулӑр, зулусла телешоусемпе фильмсене пӑхӑр е Интернетра словарнӑй запас списокӗсене пӑхса тухӑр.
3. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекен зулӑпа калаҫакан чӗлхепе усӑ курӑр. Зулус чӗлхипе занятисене ҫырӑнӑр, Онлайн кампа та пулин калаҫма юранине тупӑр е Tandem е HelloTalk йышши чӗлхепе улӑштарма приложени ҫырса пӑхӑр.
4. Итлӗр зулус радиопрограммисене, подкастсемпе юрӑсене. Культурӑпа тата чӗлхепе паллашни сире ҫак чӗлхепе пурнӑҫри лару-тӑрура мӗнле усӑ курнине кӑтартса пама пулӑшӗ.
5. Вырӑс чӗлхин тӗрлӗ диалекчӗсене вӗренӗр. Тӗрлӗ терминсемпе грамматика структурисем хӑҫан тата ӑҫта вырнаҫнине ӑнланӑр.
6. Anki е Memrise йышши инструментсемпе усӑ курӑр, вӗсем сире вырӑс лексикипе грамматикине вӗренме пулӑшӗҫ.
7. Хӑвӑр умма пысӑках мар ҫитӗнӳ тӗллевӗсем лартӑр. Ҫитес тапхӑрти вӑраха тӑсӑлакан тӗллевсене аркатӑр та мотивацие упраса хӑварас тесе хӑвӑрӑн прогресӑра сӑнаса тӑрӑр.
Ӑнӑҫу!