Якутла Валли Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Валли чӗлхинчен куҫарни-Уэльс халӑхӗшӗн пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ пулӑшу, вӑл валли чӗлхипе тата унӑн тулашӗнче хутшӑнусене тивӗҫтерет. Ку вӑл валлири чӗлхе пӗрлӗхӗн те, пӗтӗм уэльсӑн та пӗлтерӗшлӗ пайӗ.

Европӑри чи ватӑ чӗрӗ чӗлхесенчен пӗри пулнӑ май валли чӗлхи пуян еткерлӗх пур, ӑна упраса хисеплемелле. Валлипе ытти чӗлхесене куҫарма сӗнсен, валли чӗлхипе ҫӳрекенсем тӗнчери халӑхӑн пӗр пайӗ пулма пултараҫҫӗ, ҫав вӑхӑтрах вӗсен тӑван чӗлхипе ӑнланма ҫук информаципе материалсем патне те кӗме пултараҫҫӗ.

Валли чӗлхи ҫине куҫару службине суйланӑ чухне эсир суйласа илнӗ компани валли чӗлхипе куҫарнӑ опыт пуррине ӗненмелле. Ҫав вӑхӑтрах куҫару стандартне гарантилес тесе ертсе пыракан органра кирек хӑш тӑлмача та регистрациленине ӗненмелле.

Тӗп-тӗрӗс пулсан, тӑлмач валли чӗлхинчен валлийскинчен урӑх чӗлхене куҫарма кирлӗ квалификаци тата опыт пуррине ӗненмелле тата пачах урӑхла. Ҫакӑ кирек мӗнле йӑнӑшсенчен те хӑтӑлма, ҫавӑн пекех валлин ҫӗнӗ терминологийӗпе усӑ курса куҫарӑва тӗп-тӗрӗс пурнӑҫлама май парать.

Валлий чӗлхинчен тӑлмача шыраса тупас ӗҫ патне ҫитсен, унта юрӑхлӑ компанисемпе пулӑшу ӗҫӗсем нумай. Магазинсем тӑрӑх ҫӳресе эсир хакпа пахалӑха лайӑх шайлаштарнине, ҫавӑн пекех кирек мӗнле тӑлмачӑн квалификацине тата репутацине тӗрӗсленине пӗлни кирлӗ.

Куҫару ҫумне валлири куҫару компанийӗ сӗнме пултаракан хушма пулӑшусене пӑхса тухмалла. Сӑмахран, чылай компанисем эсир документсене ӗҫе илнӗ чухне е ӗҫлӗ ҫырусем ҫырнӑ чухне питӗ кирлӗ калаҫу ирттерме, редакцилеме тата форматировани пама пулӑшу сӗнеҫҫӗ.

Юлашкинчен, валли чӗлхинчен куҫарни-хаклӑ пулӑшу , вӑл валли чӗлхине тӑхӑнса ҫӳрекенсене вӗсен чӗлхин тӗрӗслӗхӗпе пахалӑхне сиен кӳмесӗр таврари тӗнчепе туллин ҫыхӑнса ӗҫлеме май парать. Шанчӑклӑ та опытлӑ тӑлмач валлиецсен чӗлхинчи пур документсене те тивӗҫлипе хисеплеме тӑрӑшӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче валли чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Валли чӗлхипе ытларах Уэльсра калаҫаҫҫӗ, анчах валли Чӗлхипе ҫӳрекен хӑш-пӗр ҫынсем Англире, Шотландире, Ирландире тата ытти ҫӗршывсенче те пур.

Валли чӗлхин историйӗ мӗнле?

Валли чӗлхи британире пирӗн эрӑри 43-мӗш ҫулта римла тапӑнса кӗриччен калаҫнӑ британи чӗлхинчен тухнӑ тесе шутлаҫҫӗ. 6 ӗмӗр тӗлне вӑл 11 ӗмӗр вӗҫленичченех поэзипе литературӑра усӑ курнӑ авалхи веллийский пулса тӑнӑ. Вӑтам валли чӗлхи 12 ӗмӗрте тухнӑ, ун хыҫҫӑн хальхи валли чӗлхи 15-16 ӗмӗрте тухнӑ. 1993 ҫулхи валли чӗлхи ҫинчен калакан саккун валлие Уэльсра официаллӑ статус панӑ, паян вара валли чӗлхипе ҫӳрекенсен 20 проценчӗ унӑн ҫурчӗсемпе усӑ кураҫҫӗ.

Валли чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Ҫветтуй Давид (пирӗн эрӑри 500 ҫ.): Уэльса Ҫветтуй хӳтӗлекен тата темиҫе монастыре никӗслекен, ӑна валлипе унӑн литературине сарма пулӑшаҫҫӗ.
2. Вильям Сэлсбери (1520– 1584): Вӑл валли чӗлхин чи ир пулакан словарӗсенчен пӗрне, Акӑлчан тата валли чӗлхисемпе Словаре (1547) пичетлесе Кӑларнӑ, валли чӗлхин стандартизаци формине туса кӑларас тата малалла каяс тӗлӗшпе пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.
3. Дафидд Нанмор (1700-1766): Паллӑ поэт, вӑл валли литературине тума пулӑшнӑ, акӑлчансен паллӑ авторӗсен хайлавӗсене валлиецсен чӗлхипе куҫарнӑ.
4. Леди Шарлотта Гест (1812– 1895): вӑл валлири "Мабиногион"ятлӑ юмахсен пуххин куҫарӑвӗсемпе пуринчен те паллӑ.
5. Сондерс Льюис (1893 – 1985): валлири Паллӑ поэт, драматург тата политика активисчӗ, вӑл валлири чӗлхепе культура статусне ӳстерес енӗпе тӗп вырӑн йышӑнса тӑнӑ.

Валли чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Валли чӗлхи кельт чӗлхисен британи турачӗсемпе ҫыхӑннӑ. Ку пысӑк флексиллӗ чӗлхе, глаголсене пӗрлештермелли икӗ форма тата чӗрчунсен туртӑмӗсем пурри уйрӑмах палӑрса тӑрать. Валлири чӗрчунсем (арҫын, хӗрарӑм тата вӑтам йӑхран), ҫавӑн пекех йышпа (пӗртен-пӗр тата йышлӑ). Валли чӗлхинчи глаголсен сакӑр вӑхӑт тата тӑватӑ анспект, ҫавӑн пекех иртнӗ тата иртнӗ вӑхӑт формисем пур.

Валли чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе курсӗнчен пуҫлӑр – е онлайн-курс, кӗнеке е вырӑнти колледжра е общество группинче занятисем те пулсан, курсра пулни валлин структура тата тӗп-тӗрӗс вӗренмелли чи лайӑх меслет пулса тӑма пултарать.
2. Валли чӗлхипе ҫӳрекен туссене-валли чӗлхипе ҫӳрекенсене – вӗрентӗр, вӗсемпе эсир практикӑра усӑ курма пултаратӑр, чӗлхене тӗрӗс вӗренессишӗн пысӑк пӗлтерӗшлӗ.
3. Валлиецсен музыкине итлӗр те валлиецсен телекуравне пӑхӑр – валли чӗлхипе ҫӳрекен фильмсене итлени тата пӑхса тухни сире тӗрӗс калава, ҫавӑн пекех темиҫе ҫӗнӗ сӑмах ӑнланма пулӑшӗ!
4. Валлиецсен чӗлхипе кӗнекесемпе хаҫатсене вулӑр – вуласси-словарьсен запасне пысӑклатмалли тата валлиецсен чӗлхи мӗнле ӗҫленине лайӑхрах ӑнланмалли меслет.
5. Культурӑна тиенӗр – валлийский чӗлхи культурӑра ҫирӗп тымар янӑ, ҫавӑнпа уэльс патне кӗрсе унӑн хӑйне евӗрлӗ музыкипе, фестивальсемпе, кухньӑсемпе тата мероприятисемпе киленӗр.