Якутла Грузин Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Грузин чӗлхи-Кавказ регионӗнчи авалхи ҫырусемпе калаҫу чӗлхисенчен пӗри. Унӑн хӑйӗн алфавит пур, вӑл хӑйӗн кӑткӑс грамматикипе тата арпашӑнса кайнӑ ҫыхӑнӑвӗн системипе палӑрса тӑрать. Ҫавна пула грузинла куҫарни пӗтӗм тӗнчипе грузинсемпе хӑйсен тӑван чӗлхипе хутшӑнма тӑрӑшакан ҫынсемшӗн пӗлтерӗшлӗ пулӑшу пулса тӑрать.

Грузинла куҫарусем опытлӑ тӑлмача ыйтаҫҫӗ, мӗншӗн тесен чӗлхе ют ҫынсене ӑнланма йывӑр. Грузин чӗлхинчи профессиллӗ куҫаруҫӑсен ҫырӑвӗсене ҫав тери лайӑх хӑнӑхса Ҫитмелле, Грузин культурӑпа диалекчӗсене тарӑн ӑнланмалла. Вӗсен те ҫырура та, ҫӑварта та сӑмахсем мӗне пӗлтернине тӗп-тӗрӗс калама пӗлмелле.

Грузинскинчен урӑх чӗлхесем ҫине куҫарсан тӗп-тӗрӗслӗх кирлӗ. Лайӑх куҫару нюанссене тата текст контектне шута илмелле, вӑл уҫӑмлӑ та тупӑшлӑ пултӑр. Професси тӑлмачӗ культурӑллӑ ссылкӑсене тата сӑмахсене оригиналлӑ текста ҫывӑхрах упраса хӑварать.

Грузинскинчен ытти чӗлхесене куҫарасси кӑткӑс задача шутланать, мӗншӗн тесен чӗлхере урӑх чӗлхесенче ҫук сӑмахсем нумай. Сӑмахран, грузинскинчен акӑлчанла куҫарнӑ чухне акӑлчанла тӗрӗс сӑмах е пуплев тупмалла, вӑл пуплеве ҫухатмасӑр грузинла сӑмахӑн пӗлтерӗшне чи лайӑх пӗлтерӗшлӗ. Ку йывӑрлӑх пулма пултарать, мӗншӗн тесен грузин чӗлхинчи хӑш-пӗр сӑмахсем ытти чӗлхесенче тӳрремӗнех эквивалент ҫук.

Грузин чӗлхи анлӑ сарӑлман пирки грузинла пахалӑхлӑ куҫару тупма ҫӑмӑлах мар. Куҫарусен авторитетлӑ бюровӗпе е тӑлмачӑпа ӗҫлемелле, вӑл грузинла тӗрӗс куҫарусем пама опыт та квалификаци пур.

Грузин чӗлхин кӑткӑслӑхне ӑнланса профессиллӗ тӑлмач текст пӗлтерӗшне палӑртакан тата малтанхи пӗлтерӗшпе тивӗҫтерекен пысӑк пахалӑхлӑ куҫарӑва тивӗҫтерме пултарать. Грузин опытлӑ тӑлмачӗ пулӑшнипе эсир хӑвӑр документра усӑ куракан терминсемпе сӑмахсем тӗрӗс те ӑнланмалла пулнине ӗненме пултаратӑр.

Хӑш ҫӗршывсенче грузинла калаҫаҫҫӗ?

Грузин чӗлхипе Пуринчен ытла Грузире, Ҫавӑн пекех Кавказ регионӗн Азербайджан, Армени Тата Россия йышши ытти пайӗсенче калаҫаҫҫӗ. Ун ҫинче турцире, Иранра, Сирире тата Грецире те калаҫаҫҫӗ.

Грузин чӗлхин историйӗ мӗнле?

Грузин чӗлхи-картвель чӗлхи , ун ҫинче 4 миллиона яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Грузире калаҫаҫҫӗ. Ку Грузин официаллӑ чӗлхи, вӑл франк пӗтӗм Кавказ тӑрӑх лингва пек усӑ курать. Грузин чӗлхин историне пирӗн эрӑри 4 ӗмӗрччен, грузинсен Пӗрремӗш алфавитне, асомтаврулине туса хатӗрленӗ чухне, сӑнаса пӗлме пулать. Ҫак алфавит хыҫҫӑн Халиччен усӑ куракан Алфавит Мхедрули кайнӑ. 9-мӗш ӗмӗрте грузинсем армян ҫырулӑхне йышӑнма пуҫланӑ. Каярахпа, 19-мӗш ӗмӗрте, грузин чӗлхи грек алфавитӗн грузинла вариантне куҫнӑ. Совет тапхӑрӗнче ҫак чӗлхе пӗтӗм ҫӗршывӗпе вырӑс чӗлхипе пӗрлех вӗрентнӗ. Совет Союзӗ арканнӑ хыҫҫӑн грузин чӗлхипе усӑ курни чылай ӳснӗ, хальхи вӑхӑтра ку чӗлхе ӳссех пырать.

Грузин чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Иван Джавахишвили - лингвист тата хальхи грузин филологийӗн никӗсне хывнӑ ученӑй.
2. Георгий Мерчуля-грузинсен хальхи орфографине туса хатӗрленӗ ученӑй.
3. Ҫакӑн пек Церетель - поэт тата общество деятелӗ, вӑл грузинла хӗвеланӑҫри нумай произведенисене куҫарнӑ.
4. Сулхан-Саба Орбелиани - поэт тата лингвист, грузин чӗлхин пуянлӑхне анлӑлатнӑскер, ют чӗлхе сӑмахӗсене, литература сӑмахӗсемпе терминӗсене кӗртнӗ.
5. Грузин грамматикипе ӗҫленӗ ученӑй григорий Перадзе хальхи лингвистика тӗпчевӗсен никӗсне хывнӑ.

Грузин чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Грузин чӗлхи агглютинативлӑ чӗлхе пулса тӑрать, ку вӑл сӑмах вӗрентме аффикссемпе (приставкӑсемпе суффикссемпе - ӳсӗмсемпе усӑ курнине пӗлтерет. Ҫавӑн пекех вӑл, регулярлӑ та, регулярлӑ мар флективлӑ тата дериваци паттерӗсемпе танлаштарсан, пурлӑх тата глаголсен кӑткӑс системи пур. Грузин чӗлхине 33 саспаллинчен тӑракан алфавитпа ҫырнӑ. Ҫак чӗлхере сывлӑш пӳлӗннипе пӳлӗнмен хупӑ сасӑсем хушшинче те уйрӑмлӑх пур.ҫакӑ ӑна хӑш-пӗр чӗлхесенчен пӗри тӑвать.

Грузин чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Тӗпрен пуҫлӑр. Грузин алфавитне, произведение тата грамматикӑн тӗп правилисене вӗренӗр. 2. Итлеме хӑнӑхӑр. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсене итлӗр те хӑвӑр сӑмахӑра практикӑра тытӑр. 3. Хӑвӑрӑн сӑмах запасне анлӑлатӑр. Ансат сӑмахсене, пуплевсемпе сӗнӳсене вӗренӗр. 4. Вуланипе ҫырура практикӑра пулӑр. Кӗнекесемпе, онлайн-курссемпе, журналсемпе е грузинла хаҫат-журналсемпе усӑ курӑр. 5. Калаҫӑва хутшӑнма ан манӑр. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе хутшӑнӑр, чӗлхене вӗренмелли онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр. 6. Грузинсен культурине тиенӗр. Пӑхӑр фильмсене, музыкӑна итлӗр е грузинла кӗнекесем вулӑр.