Якутла Киргиз Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Кӑшкӑзла куҫару Казахстанпа Китай чиккинче вырнаҫнӑ Тӗп ази государствинче Уйрӑм ҫынсен тата предприятисен чӗлхе барьерӗсем урлӑ хутшӑнмалли пӗлтерӗшлӗ инструмент шутланать. Кыргыз чӗлхине пӗлмен ҫынсемшӗн Ку Вӑл, вырӑсла та анлӑ сарӑлнӑ пулин те, Кыргызстанри официаллӑ чӗлхе. Кыргыз-тӗрӗк чӗлхи, ӑна монгол, турккӑ, узбек тата казах чӗлхисемпе хурӑнташлантаракан тӗрӗк чӗлхи.

Документсене пӗр чӗлхерен теприн ҫине тӗрӗс куҫарма пултаракан професси тӑлмачӗсем пурри бизнеспа пӗтӗм тӗнчери хутшӑнусем ӑнӑҫлӑ пулассишӗн питӗ пӗлтерӗшлӗ. Кыргызла куҫару професси пулӑшӑвӗ тӗрлӗ культура хушшинчи коммуникаци уйрӑмӗсене ҫӗнтерме, Кыргысстанра пурӑнакансене хӑйсен чиккисенче пӗр-пӗрне лайӑхрах ӑнланма пулӑшать.

Кӑшкӑзла куҫарусем юридически тата финанс докуменчӗсем, ҫавӑн пекех медицина ҫырӑвӗсем, ӗҫ контракчӗсем, маркетинг материалӗсемпе вӗренӳ ресурсӗсем валли час-часах усӑ кураҫҫӗ. Документсене е веб-контента кыргыз чӗлхине е унран куҫармалла пулсан професси куҫаруҫисем хӑйсен чӗлхипе тата унӑн хӑйне евӗрлӗ культура контекчӗпе тӗп-тӗрӗс тивӗҫтерес тӗлӗшпе усӑ кураҫҫӗ.

Предприятисем пӗтӗм тӗнчери маркетинг стратегийӗсене пулӑшма кыргыз чӗлхине куҫарма пулӑшассине час-часах шанаҫҫӗ. Локализациленӗ куҫарусем компанисене ҫӗнӗ рыноксене тухма пулӑшаҫҫӗ, клиентсемпе ҫирӗп ҫыхӑну йӗркелессине тата суту-илӗве ӳстерессине ҫӑмӑллатаҫҫӗ. Тӑлмачсен, тоня, йӑла-йӗрке, сленгӑри уйрӑмлӑхсене шута илсе, юлашки пӗлтерӗве тӗп-тӗрӗс пӗлтермелле.

Ҫав вӑхӑтрах харпӑр хӑй куҫарӑвӗсем Кӑшкӑркӑстанри иммигрантсемпе беженецсене вӗсен ҫӗнӗ культурине хутшӑнма ҫӑмӑлрах. Пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ документсемпе сертификатсен професси куҫарӑвӗсем сывлӑх сыхлавне, вӗренӗве тата ытти тӗп пулӑшӑва кӗме майсене ҫӑмӑллатаҫҫӗ.

Кыргызла куҫару Кӑркӑстанра ӗҫлекен е пурӑнакансемшӗн кирек камшӑн та татӑклӑ пӗлтерӗшлӗ, е ӗҫлӗ, вӗренӳ е харпӑр хӑй сӑлтавӗсем пирки. Куҫарнӑ документсене тата культура уйрӑмлӑхӗсене шута илессине гарантилес тесен ҫӗршыв культурине ӑнланакан квалификациллӗ тӑлмача тупмалла.

Хӑш ҫӗршывсенче кыргыз чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Кыргыз чӗлхипе Ытларах Вӑтаҫӗр Азин Ытти пайӗсенче, кӑнтӑр Казахстан, Таджикистан, Узбекистан, ҫурҫӗр Афганистан, инҫетри хӗвеланӑҫ Китай тата Раҫҫей Республикинчи Алтай районӗсене кӗртнӗ май, калаҫаҫҫӗ. Унсӑр пуҫне, этнически кыргыз халӑхӗн пысӑках мар вучахӗсем Турцире, Монголире тата Корей ҫурутравӗнче пур.

Кыргыз чӗлхин историйӗ мӗнле?

Кыргыз чӗлхи вӑрӑм та кӑткӑс истори. Ку Вӑл Вӑтаҫӗр Азири прототюрк чӗлхинчен тухнӑ хӗвелтухӑҫ-тӗрӗк чӗлхи. Ку чӗлхе ҫинчен чи ир пӗлтерекен свидетельствӑсене авалхи алфавитпа орхонла ҫырнӑ 8 ӗмӗрте параҫҫӗ.
Кыргыз чӗлхи кӳршӗри чӗлхесене - уйгур тата монгол чӗлхисене вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. 16 ӗмӗрте кыргыз чӗлхи литература чӗлхи пулса тӑнӑ, кыргыз чӗлхин пӗрремӗш словарьне 1784 ҫулта ҫырнӑ. Чӗлхе 19 ӗмӗр хушшинче малалла аталаннӑ, 1944 ҫулта кӑркӑзстанри официаллӑ чӗлхе пулса тӑнӑ.
1928 ҫулта киргиз чӗлхи ҫырӑвӗн системине йӗркеленӗ пӗр Алфавит пекех паллӑ паллӑсен системине йӗркеленӗ. Ҫавӑнтан вара кыргыз чӗлхи калаҫу чӗлхине те, ҫыру чӗлхине те аталантарнӑ. Латинла тата кириллла алфавитсем хальхи вӑхӑтра чӗлхе формипе усӑ кураҫҫӗ пулин те, йӑлана кӗнӗ арабсен ҫыххипе кыргызла таса текстсем ҫырма ҫаплах усӑ кураҫҫӗ-ха.
Паян кыргыз чӗлхипе Кыргыстан, Казахстанра, Таджикистанра, Узбекистанра тата Китайра 5 миллион ытла ҫын калаҫать.

Кыргыз чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Айтматсен чингизӗ (1928-2008): кыргызри чи аслӑ авторсенчен пӗри Тесе Паллӑ, вӑл кыргыз чӗлхипе темиҫе произведени ҫырнӑ, ӑна унӑн литература формине аталантарасси тесе шутлаҫҫӗ.
2. Есенов Чолпонбек (1891-1941): кӑшкӑз чӗлхинчи пӗрремӗш пионерсенчен Пӗри, вӑл кӑркӑзла пӗрремӗш хаҫат кӑларнӑ, чӗлхе формин паллӑ новаторӗ пулнӑ.
3. Токтогазиев оросбекӗ (1904-1975): кыргыз чӗлхин хальхи стандартлӑ версине туса хатӗрлес тӗлӗшпе тата тепӗр пӗлтерӗшлӗ кӗлетке. Вӑл нумай учебник ҫырчӗ, ҫак чӗлхепе усӑ курма сӑмах хатӗрлеме пулӑшрӗ.
4. Аличан Эшимков (1894-1974): паллӑ лингвист, хӑйӗн пурнӑҫне кыргыз чӗлхипе диалектсем ҫинчен статьясем ҫырса, тӗпчевсемпе халалланӑскер.
5. Азимбек Бекназаров (1947 - хальхи вӑхӑтра): кыргыз чӗлхи енӗпе авторитет Шутланаканскер, вӑл чӗлхене ҫӗнетессишӗн тата ҫӗнӗ сӑмахсем тата ҫыру стильӗсем тӑвассишӗн яваплӑ пулнӑ.

Кыргыз чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Кыргыз чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл йӑлана кӗрсе виҫӗ диалекта пайланать: Ҫурҫӗр, Центральнӑй тата Кӑнтӑр чӗлхисем. Ку агглютинативлӑ чӗлхе, вӑл суффикссене тымарсем ҫумне хушса кӑткӑс сӑмахсене йӗркеленине пӗлтерет. Кыргыз чӗлхинче акцент суффикссенче мар, префикссенче пулса пырать, ҫакӑ ӑна логика тытӑмне ытларах парать. Синтаксилле кыргыз чӗлхи, яланхи пекех, SOV (субъект-глагол) шутланать тата, тӗрӗк чӗлхисенчен нумайӑшӗ пекех, глагол-конструктура пур. Чӗлхе те фонематика анспекчӗ вӑйлӑ палӑрса тӑрать, унта тӗрлӗ сасӑсем е интонацисем сӑмахсене тӗрлӗрен пӗлтерӗшлӗ тума пултараҫҫӗ.

Кыргыз чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Чӗлхе никӗсӗсене вӗренме тытӑнӑр. Эсир нумай онлайн - е сире кыргыз чӗлхин никӗсӗсемпе паллаштаракан куҫӑмлӑ курссем тупма пултаратӑр. Ҫакӑ база запасне тата грамматикӑна, ҫавӑн пекех пӗтӗмӗшле пуплевсемпе ключь цифрисене ӗҫе кӗртет.
2. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсен ҫырӑвӗсене итлӗр. Кыргыз чӗлхипе ҫӳрекенсен калаҫӑвӗсемпе ҫырӑвӗсене итлени сире ку чӗлхепе мӗнле калаҫнине лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
3. Ку чӗлхепе партнерпа калаҫса пӑхӑр. Кыргызла калаҫакана кама та пулин тупӑр та унпа ҫак чӗлхепе калаҫӑр. Ку сирӗн калаҫу хӑнӑхӑвӗсене аталантармалли пысӑк утӑм.
4. Кӗнекесемпе, словарьсемпе тата онлайн-инструментсемпе усӑ курӑр. Тӗрлӗ ресурссем пур, вӗсем сире ҫак чӗлхене вӗренме пулӑшӗҫ. Ҫакӑ кӗнекесене, словарьсене, грамматика справочникӗсене тата ытти нумай япаласене хӑй ӑшне кӗртет.
5. Савӑнма ан манӑр. Чӗлхене вӗренни савӑнтармалла. Фильмсене пӑхса тухма, кӗнекесемпе занятисене тӑван чӗлхепе вулама вӑхӑт тупӑр. Ҫакӑ вӗренӳ процесӗ чылай ырӑрах та усӑллӑ пулӗ.