Якутла Албан Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Албани Кӑнтӑр-Хӗвелтухӑҫ Европӑн центрӗнче вырнаҫнӑ пирки албани регионти чи анлӑ сарӑлнӑ чӗлхесенчен пӗри пулса тӑнӑ. Ку чӗлхе ҫӗршывӑн официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать, унта ахаль граждансем, ҫавӑн пекех ӗҫлӗ тата патшалӑх служащийӗсем калаҫаҫҫӗ. 10 ӗмӗре каякан тымарӗсене тата албан чӗлхипе 7,2 миллион ытла ҫын калаҫнине пула албанла куҫару пулӑшӑвӗ нумай предприятисемпе учрежденисемшӗн питӗ кирлӗ актив пулса тӑнӑ.

Албанла куҫарусен бюровӗ юридически документсене куҫарни, веб-сайтсене локализацилени, присяга айне кӑтартусене куҫарни тата ытти нумай пулӑшу ӗҫӗсен анлӑ спекторӗ сӗнет. Предприятисемпе организацисем хӑйсен тӑван чӗлхипе усӑ курса тухӑҫлӑ хутшӑнма пултараҫҫӗ, ҫавӑнпа чӗлхе-ҫӑварлӑ тӑлмач пулӑшӑвӗ хаклах мар. Чӗлхе куҫаракансем куҫарӑва чӑн вӑхӑт йӗркипе тивӗҫтереҫҫӗ, профессионалсене вӗсен суйлавӗпе чӗлхепе хутшӑнма май параҫҫӗ. Тӑлмачсем, тепӗр енчен, ҫыру докуменчӗсене илеҫҫӗ те вӗсене урӑх чӗлхе ҫине куҫараҫҫӗ, тӗрлӗ тӗллевсемпе усӑ курма пултаракан куҫарусене параҫҫӗ.

Куҫару кирек мӗнле пулӑшӑва та пӑхса тухнӑ чухне чи малтан вӗсен квалификацине тата опытне шута илмелле. Сертификациленӗ чӗлхе тӑлмачӗсен акӑлчанла та, албанла та ирӗклӗн калаҫмалла, вырӑнти культурӑпа йӑласене те лайӑх пӗлмелле. Сертификациллӗ специалистсен те вӗсем куҫаракан предмета тарӑн пӗлмелле. Ҫакӑ куҫару пахалӑхне те, тӗрӗслӗхне те гарантилет.

Албан чӗлхине куҫармалли пулӑшусемпе усӑ курас текен предприятисемпе учрежденисенче чӗлхене ҫеҫ мар, вӗсем куҫаракан тӗрлӗ специальноҫсемпе ӗҫлемелли опытлӑ квалификациллӗ лингвистсенчен ыйтса пӗлмелле. Ҫакӑн пек хӑнӑхусемпе пӗлӳсене тӗрӗс куҫарма кирлӗ. Кунсӑр пуҫне компанисене персональнӑй пулӑшу енӗпе куҫару компанийӗн сӗнӗвӗсене, клиентсене тивӗҫтернин кӑтартӑвӗсене тата ӑслӑ хаксене тимлӗн тишкермелле.

Ҫыру материалӗсен професси куҫарӑвӗ чӗлхе барьерне ҫӗнтерсе клиентсене хӑйсен тӑван чӗлхипе калаҫас текенсемшӗн питӗ пӗлтерӗшлӗ инструмент шутланать. Реклама, маркетинг е документаци пулсан, албан чӗлхипе материалсене тӗрӗс куҫарни тӗнчери кирек мӗнле организацишӗн те хаклах мар.

Хӑш ҫӗршывсенче албан чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Албан чӗлхипе 7 миллиона яхӑн ҫынна тӑван чӗлхепе, пуринчен ытла Албанипе Косовӑра, Ҫавӑн пекех Балкан ытти районӗсенче, Ҫурҫӗр Македони, Черногори, Греци тата Итали чаҫӗсене кӗртнӗ чухне калаҫҫӗ.

Албан чӗлхин историйӗ мӗнле?

Албан чӗлхи вӑрӑм та кӑткӑс истори. Ученӑйсем ҫапла шутлаҫҫӗ: ку-иллирири пек палӑрса тӑракан юханшыв айлӑмӗн авалхи чӗлхин йӑхӗ, Унта Рим эрӑчченхи Балкансенче калаҫнӑ. Албан чӗлхине вӑтам ӗмӗрти кая юлнӑ тапхӑрта пӗрремӗш хут ҫирӗплетнӗ, анчах унӑн тымарӗсем чылай шаларах каяҫҫӗ. Осман империйӗ вӑхӑтӗнче албанский ытларах калаҫу чӗлхипе калаҫнӑ, литературӑра унпа усӑ курни сӑвӑсемпе тата халӑх юррисемпе ҫырлахнӑ. 19 ӗмӗрте шкулсенче, хаҫатсенче тата тӗн кӗнекисенче усӑ куракан албан чӗлхин стандартлӑ форми туса хатӗрленӗ. Осман империйӗнчен никама пӑхӑнманлӑх тупнӑранпа 1912 ҫулта Албани албание хӑйӗн официаллӑ чӗлхипе йышӑннӑ.

Албан чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Скандербег Георг Кастиоти (1405 – 1468): албанири наци геройӗ тата осман тӗрӗслевӗнчен Албание хӑтарнӑ ҫарпуҫӗ. Вӑл та, чӗлхене тӗрӗслӗх парса, албан чӗлхипе нумай ӗҫ ҫырнӑ.
2. Пашка Васа (1764-1824): патриот тата писатель, албан чӗлхинчи чи паллӑ кӗнекесенчен пӗрне - "ӗне Уявӗ"тесе ҫырнӑскер.
3. Фрашери хӑй (1850-1904): паллӑ поэт тата писатель, хальхи албан литературине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑскер.
4. Луидж Гракуки (1879-1925): албанри паллӑ педагог, лингвист тата писатель, албан чӗлхине стандартизацилес тата унификацилес ӗҫе пысӑк витӗм кӳнӗ.
5. Пирӗн Фрашери (1846-1900): хальхи албан литературине аталантарас ӗҫре пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ поэт, драматург тата прозаик.

Албан чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Балканри чӗлхе группине кӗрекен индоевропӑри ҫемьен албан чӗлхи. Унӑн ҫывӑх тӑванӗсем балкан ареалӗн ытти чӗлхисем, грек тата македони чӗлхисем, пулаҫҫӗ. Албан чӗлхин йӗтри икӗ диалектран, гегипе тоскскинчен тӑрать, вӗсем субдиалектсенчен тата уйрӑм тӗрлӗ япаласенчен тӑраҫҫӗ. Чӗлхере темиҫе уҫӑмлӑ сасӑ пур, ҫав шутра албанскишӗн уйрӑм, имплозив текен сасӑ. Унта та глаголсене пӗрлештермелли тата паллӑ ячӗсемпе килӗштермелли кӑткӑс системӑпа усӑ кураҫҫӗ. Албан чӗлхи-ҫӳллӗ флексиллӗ, морфологиллӗ тата синтаксислӑ чӗлхе.

Албан чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Албан чӗлхин е учебникӗн база курсӗнчен пуҫлӑр та ӑна вӗренӗр. Ҫакӑ сире чӗлхе никӗсӗ тӗлӗшӗнчен ҫирӗп никӗс парӗ.
2. Яланах практикӑра пулӑр. Калаҫура, аудиторире, вулавра тата албан чӗлхипе ҫырнӑ ҫырура яланах практикӑра усӑ курӑр.
3. Чӗлхепе ҫыхӑнса ӗҫлӗр. Албан чӗлхипе аудиозапиҫӗсене итлӗр, албан телешоусемпе фильмӗсене пӑхӑр, ҫавӑн пекех албан чӗлхипе калаҫакансене тупӑр.
4. Онлайн-ресурссемпе усӑ курӑр. Чӗлхене вӗренекен онлайн-форума хутшӑнӑр, онлайн-учебниксемпе усӑ курӑр тата онлайн грамматика правилисене шырӑр.
5. Занятисене кайӑр. Май пулсан, албан чӗлхипе занятисем ҫӳресси ҫинчен шухӑшлӑр. Ку опытлӑ преподавательтен пулӑшу илме пултарать.