Якутла Армян Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Армянла куҫару хальхи тӗнчери рынокра хаклӑрах та хаклӑрах пулса пырать. Ҫӗршывсем пӗр-пӗринпе тачӑрах ҫыхӑнса пынӑ май ҫыру куҫарӑвӗн пулӑшӑвӗсем пысӑк ыйтупа усӑ курни палӑрать. Армян чӗлхи-пӗтӗм тӗнчипе 6 миллион ытла ҫын калаҫакан чӗлхе, вӑл тӗрлӗ халӑхсен культурин пӗлтерӗшлӗ пайӗ пулса тӑрать. Ҫакӑ ӑна ытти ҫӗршывсенчи потребительсемпе хутшӑнма пулӑшакан бизнесшӑн хаклӑ инструмент пулса тӑрать.

Армян чӗлхине куҫарма пулӑшакан пулӑшусенчен пӗри ҫӗршывсемпе чӗлхесем хушшинчи коммуникаци уйрӑмлӑхӗсене ҫӗнтерме пултарни пулса тӑрать. Арми европӑпа Ази хушшинчи хӗреслӗ вырӑнта вырнаҫнӑ, ку вара вӑл час-часах тӗрлӗ культурӑсемпе тата чӗлхесемпе ҫыхӑнса тӑнине пӗлтерет. Чӗлхе те хӑйне евӗрлӗ, ҫакӑ ӑна кӳршӗри чӗлхесенчен ҫӑмӑллӑнах уйӑрса тӑрать. Ку хыпарсем тӗллев аудиторине тӗрӗс ҫитессе шантарма пулӑшать.

Унӑн культура пӗлтерӗшӗ ҫумне, армян чӗлхипе хутшӑну чӗлхи вырӑнне усӑ курни те практикӑлла лайӑх енсем нумай. Ку вӑл тӗрлӗ условисенче усӑ курма пултаракан ҫӑмӑл адаптацилекен чӗлхе. Кунсӑр пуҫне ку вӗренмелли ахаль чӗлхе кӑна, ку вара чи пӗчӗк чӗлхе опычӗпе усӑ куракан ҫынсем ҫав чӗлхепе пурӗпӗрех ҫав тери ӑнӑҫлӑ пулма пултарнине пӗлтерет. Кунсӑр пуҫне армянскин ытти чӗлхесемпе танлаштарсан нумай вӑхӑт ҫыру историйӗ пур, ку вара чӗлхене вӗренекенсене пулӑшма пултаракан пичет материалӗсемпе ресурсӗсем нумай пулнине пӗлтерет.

Юлашкинчен, армянсен тӑлмачӗсем пысӑк опытлӑ та шанчӑклӑ. Чӗлхе хисепӗ ӳснӗҫемӗн куҫару енӗпе профессионалсен шучӗ те ӳсет. Куҫаруҫӑсенчен нумайӑшӗ уйрӑм облаҫсенче специализациленеҫҫӗ, ку вара предприятисем хӑйсене кирлӗ пек куҫаруҫӑ тупма пултарнине пӗлтерет. Нюанс чӗлхине ӑнланнин опычӗ ҫак куҫаруҫӑсене хӑй пӗлмен чӗлхепе пӗлтерме тӑрӑшакан компанисемшӗн хаксӑр тӑвать.

Пӗтӗмӗшпе илсен, бизнеса пӗтӗм тӗнчери шайра тытса пыракан предприятисемпе учрежденисемшӗн тата уйрӑм ҫынсемшӗн армянла куҫару питӗ хаклӑ актив шутланать. Ҫакӑ хутшӑнма нумай майсем уҫса парать кӑна мар, культура кӗперӗ тата нацисем хушшинчи культура кӗперӗ пулса тӑрать. Глобализаци ӳснӗҫемӗн армян тӑлмачисемпе тӑлмачӑ пулӑшӑвӗсенче малалла та ӳсмелле пулать.

Хӑш ҫӗршывсенче армянла калаҫаҫҫӗ?

Армян чӗлхи ҫарта тата Сӑрт-Ту Карабахӗнче официаллӑ чӗлхе пулса тӑрать. Унта тата нумай ҫӗршывсенчи армян диаспорӗн представителӗсем, Российӑна, Пӗрлешӳллӗ Штатсене, Ливана, Францие, Грузие, Сирие, Ирана тата Турцие кӗртнӗ май, калаҫаҫҫӗ.

Армян чӗлхин историйӗ мӗнле?

Армян чӗлхи авалхи истори пур, вӑл пирӗн эрӑчченхи 5-мӗш ӗмӗр пуҫламӑшӗ тӗлне, ӑна староармянла формӑпа пӗрремӗш хут ҫырнӑ чухне тухать. Ҫакӑ вӑл сыхланса юлнӑ индоевропӑри авалхи чӗлхесенчен пӗри тата Ҫар Республикин официаллӑ чӗлхи пулса тӑрать. Чӗлхе Армян патшалӑхӗпе унӑн культурине вӑйлӑ витӗм кӳрет, унӑн терминӗсенчен нумайӑшӗ халӗ те усӑ кураҫҫӗ.
Темиҫе ӗмӗр хушши чӗлхе эволюцисем тӳссе ирттернӗ, ҫавӑн пекех грек, латынь, перси тата турккӑсен чӗлхисем майлӑ ытти чӗлхесем витӗм кӳнӗ. 19-мӗш ӗмӗрте армян чӗлхи нумай ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑнӑ, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтри ученӑйсем армянсен диаспорӗнче тата унӑн тулашӗнче усӑ курма пултаракан стандартизаци версийӗ тӑвас тӗлӗшпе ҫине тӑрсах ӗҫленӗ.
Паян ку чӗлхепе 8 миллион ҫынна яхӑн калаҫаҫҫӗ, Вӑл Пӗрлешӳллӗ Штатсенче, Канадӑра, Германире, Францире Тата Российӑра нумай армян общинисен тӗп чӗлхи пулса тӑрать. Ҫавӑн пекех вӑл христиансен темиҫе конфессийӗнче литурги чӗлхи вырӑнне усӑ курать.

Армян чӗлхине вӗренес ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Армян алфавитне ӑсталакан маштоц месоп 2. Хоренаци мсс-армян историйӗпе литературин пионерӗ 3. Ованес Туманян-поэт, прозаик тата общество деятелӗ 4. Григорие 9 ӗмӗрти поэт - мистик Ятлӑ Хунӑ 5. Мкрич Нагаш - хальхи армян литературин пӗрремӗш писателӗсенчен пӗри

Армян чӗлхи структури мӗнле йӗркеленнӗ?

Армян чӗлхи структури агглютинативлӑ пулса тӑрать, ку вӑл сӑмахсене улӑштарма тата грамматика уйрӑмлӑхӗсене палӑртма аффикссемпе е суффиксидлӑ приставкӑсемпе усӑ курнине пӗлтерет. Структура армянский индоевропӑри ытти чӗлхесем евӗрлӗ. Унта глаголӑн, глаголӑн, ҫавӑн пекех местоименисен тата глагол формисен пӗлтерӗшлӗ падежӗсем нумай. Армян чӗлхи те килӗшӳллӗ пӑтранчӑксен пысӑк системи пур.

Армян чӗлхине мӗнле тӗрӗс вӗрентмелле?

1. Армян чӗлхин лайӑх курсне тупӑр. Эсир ӑна хӑвӑрпа юнашар тупма пултаратӑр пулсан, онлайн-курс е тӗрӗс курс шырӑр. Курс грамматика, предложени тытӑмӗсен тата словарь запасӗн никӗсӗсене пурне те ҫавӑрса илнине ӗненӗр.
2. Армян чӗлхине вӗренме тытӑнӑр. Армянсен фильмӗсемпе телешоуне пӑхӑр, армянсен музыкине итлӗр, армянсен кӗнекисемпе хаҫачӗсене вулӑр, армян чӗлхипе ҫӳрекенсемпе калаҫма тӑрӑшӑр.
3. Практикӑра, практикӑра, практикӑра. Йӑнӑшсем тума ан хӑрӑр, вӗренмелли пӗртен-пӗр меслет. Армянскинче мӗн пурӗ те темиҫе минутлӑха ҫеҫ пулсан та, кашни кунах вӑхӑт уйӑрӑр.
4. Онлайн-ресурссемпе ертсе пырас ӗҫре усӑ курӑр. Интернетра сире армян чӗлхине вӗрентме пулӑшакан ресурссем нумай. Чӗлхе вӗрентӗвне халалланӑ сайтсемпе форумсене, ҫавӑн пекех усӑллӑ приложенисемпе подкастсене шырӑр.
5. Хӑвӑр пӗлӳсене тӗрӗслеме карточкӑсемпе усӑ курӑр. Армян словарӗнчен сӑмахсем ҫырнӑ карточкӑсем тӑвӑр та хӑвӑр прогресӑра хаклас тесе яланах хӑвӑра тӗрӗслӗр.
6. Ытти вӗренекенсемпе калаҫӑр. Армян чӗлхине, онлайна е хӑвӑр вӗренекен ытти ҫынсемпе хутшӑнӑр. Ҫав чӗлхене вӗренекен ҫынпа хутшӑнни сире мотиваципе илӗртӳлӗхе упраса хӑварма пулӑшать.