Якутла Сингаль Куҫар

Якутски - Тӗрӗк чӗлхи, Унта Российӑн ҫурҫӗр-хӗвелтухӑҫӗнче ҫур миллион ытла ҫын калаҫать. Чӗлхе нумай пулмасть официаллӑ йышӑну илнӗ пирки якутскинчен куҫару пулӑшӑвӗпе ҫыхӑннӑ чылай ыйту пур. Ҫак статьяра эпир якутла куҫарнин пӗлтерӗшне тата унран та пӑхса тухӑпӑр, ҫавӑн пекех ҫак процеспа ҫыхӑннӑ ыйтусене сӳтсе явӑпӑр.

Якут чӗлхипе Российӑра ҫеҫ мар, Монголи, Китай тата Казахстан пек ҫӗршывсенче те калаҫаҫҫӗ. Ҫакӑ тӗнчери лару-тӑру якутла, ҫавӑн пекех ҫӗршывра та куҫарас ӗҫре кирлӗ пулнине пӗлтерет. Якутла куҫарас тӗп тӗллевӗ-тӗп халӑхсен тата ытти интересленнӗ енсен пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатас тесе чӗлхе пробелисене туллин пурнӑҫласси. Куҫарусем те ҫавӑн пекех массӑллӑ информаци тата культура хатӗрӗсемпе ҫыхӑннӑ юридически документсем, дипломати килӗшӗвӗсем, вӗренӳ материалӗсем, материалсем тата ытти документсем валли кирлӗ.

Ӗҫ якут чӗлхипе унран та куҫарас тесен хӑш-пӗр паха проблемӑсене асра тытмалла. Пӗрремӗшӗнчен, произведени проблеми пур. Якут чӗлхинче калаҫакан регионти диалекта пӑхӑнса сӑмахсен каларӑшӗнче уйрӑмлӑх пур. Ҫапла вара куҫаруҫӑсен ҫак регионти вариацисемпе паллашмалла, тӗп-тӗрӗс тивӗҫтермелле. Тата тепӗр проблема пулса тӑрать: чылай сӑмахсем хӑйсем усӑ куракан контект тӑрӑх темиҫе пӗлтерӗшлӗ. Ҫакӑ тӑлмачсене сӑмахӑн е пуплевӗн пӗлтерӗшне тӗрӗс палӑртма йывӑрлатать, ҫакӑ вара пушшех те кирлӗ ӗҫ тӑвать.

Якут чӗлхине тата унран куҫарнипе ҫыхӑннӑ йывӑрлӑхсене пӑхмасӑрах ҫак процесс пӗлтерӗшне йышӑнмалла. Якут чӗлхи хӑйӗн сӑмахне малалла тӑснӑ май якутла та, унран та куҫарусен пахалӑхне тата тӗрӗслӗхне пысӑкрах пахалӑхпа тивӗҫтересси пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулса пырать. Культура хушшинчи ӑнӑҫлӑ диалогпа ҫыхӑнусене, уйрӑмах тӗп обществӑсен хушшинче, культура час-часах маргинализациленекен тӗп хутшӑнусене аталантарма пахалӑхлӑ куҫарусем пурнӑҫри пӗлтерӗшлӗ.

Хӑш ҫӗршывсенче якутла калаҫаҫҫӗ?

Якутла российӑра, Китайра тата Монголире калаҫаҫҫӗ.

Якут чӗлхин историйӗ мӗнле?

Якут чӗлхи - тӗрӗк чӗлхи, вӑл каспи чӗлхин ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ чӗлхисен ушкӑнӗпе ҫыхӑнса тӑрать. Ун ҫинче Саха Республикинче 500 000 яхӑн ҫын, Пуринчен ытла Лена шывӗпе унӑн юпписен бассейнӗнче калаҫаҫҫӗ. Якут чӗлхи литература историйӗ пуян, вӑл 14 ӗмӗр варринчи пӗрремӗш ҫыру литературине тухать. Якут литератури Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫӗнчен Тата Вӑтаҫӗр Азирен суфи поэчӗсен, ҫавӑн пекех император Российинчи вырӑс писателӗсемпе авторӗсен пултарулӑхне вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Якут чӗлхинчи чи малтанхи ҫырусенче тӗн тексчӗсем пулнӑ, Коранпа Зулайх ҫинчен калакан легендӑри сыпӑксен куҫарӑвӗсене те кӗртнӗ.
Якутла ҫырнӑ малтанхи хайлавсем 19 ӗмӗр вӗҫӗнче пичетленсе тухнӑ: якут халӑхӗн кулленхи пурнӑҫӗ ҫинчен калакан сӑвӑсем, калавсемпе романсем. Якут писателӗсем те хӑйсен произведенийӗсенче колониализмпа кӗрешни, ҫӗпӗрти йӑлана кӗнӗ культура пӗлтерӗшне тата регионти пусмӑрти халӑхсен йывӑр лару-тӑрӑвне тӗпчеме пуҫланӑ. 1920-1930 ҫулсенче Якут чӗлхи Юрий Чегерев, Анатолий Каюов, Геннадий Титов тата Иван Тазетдинов пек писательсем ертсе пыракан литература ренессансне тӳссе ирттернӗ. Ҫак тапхӑрта якутла кӑларнӑ кӗнекесен шучӗ ҫивӗччӗн ӳсрӗ, ҫавӑн пекех правительствӑпа административлӑ документсенче ҫак чӗлхепе усӑ курни те ӳсрӗ.
Паян якут чӗлхи хӑй йӑтса ҫӳрекенсем хушшинче ҫӗнӗрен чӗрӗлсе тӑрасси пирки пӑшӑрханать, унта темиҫе ҫӗнӗ хаҫат-журнал пичетленсе тухать. Ҫавӑн пекех Раҫҫей тулашӗнче якут чӗлхине вӗренессипе кӑсӑкланать, мӗншӗн тесен темиҫе университет ку чӗлхепе курссем сӗнеҫҫӗ.

Якут чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Юрий Николаевич Винокуров-лингвист, историк тата филолог; 2. Степан Георгиевич Островский – якут поэчӗ, драматург, прозаик тата тӑлмачӑ; 3. Олег Михайлович Беляев – якут литературоведӗпе публицист; 4. Лилия Владимировна Багаутдинова – якут фольклорисчӗ; 5. Кулине Чӑрӑш Павлова-лексикограф тата диалектологи тӗпчевҫи.

Якут чӗлхи тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Якут чӗлхи тӗрӗк чӗлхин ҫемйине тивет, вӑл ҫурҫӗрпе хӗвелтухӑҫ группӑн пӗр пайӗ пулса тӑрать. Ку агглютинативлӑ чӗлхе вӑл ҫӗнӗ пӗлтерӗшсемпе формӑсем тума пултаракан суффикссемпе усӑ курнине пӗлтерет. Якут чӗлхи пысӑк флексипе уйрӑлса тӑрать, ку вӑл сӑмахсем хӑйсен формине предложенире мӗнле усӑ курнине кура улӑштарнине пӗлтерет. Пурлӑх, местоименисем, паллӑ тата глаголсем вӗсен формине контекстран килет тесе палӑртма ыйтаҫҫӗ.

Якут чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Якут чӗлхи учебникӗн экземплярне е инструктор валли ертсе пымалли руководствӑна илӗр. Ҫак материалсенче илсе килнӗ уроксене туса хатӗрлени-чӗлхене лайӑхлатмалли чи лайӑх меслет.
2. Калаҫусемпе аудиторире практикӑра усӑ курӑр. Кирек мӗнле чӗлхене те вӗренмелли чи лайӑх меслет - ӑна май килнӗ таран ытларах практикацилемелле, ҫавӑнпа та хӑвӑрпа калаҫакан ҫынна тупма тӑрӑшӑр.
3. Якутла ҫырнӑ материала вуласа тухӑр. Ҫакӑ сире чӗлхе структурипе грамматикине ӑнланма пулӑшӗ.
4. Якутсен культурипе тата историйӗпе паллашӑр. Эсир ҫынсем ҫинчен тата вӗсен пурнӑҫӗ ҫинчен ытларах пӗлсен, ҫакӑ сире чӗлхене лайӑхрах ӑнланма пулӑшӗ.
5. Пӑхӑр та итлӗр якутски МИХӖСЕМ. Ҫак чӗлхепе усӑ курма пултаракан радиопрограммӑсемпе телешоусемсӗр пуҫне онлайн-ресурссем те нумай.
6. Якутие Кайса Килӗр. Регионта вӑхӑт ирттернӗ хыҫҫӑн эсир чӗлхене кӗрсе чӗлхе йӑтса ҫӳрекенсемпе калаҫма май илетӗр.

Сингальскине куҫарни юлашки ҫулсенче ытларах та ытларах пӗлтерӗшлӗ пулса пырать, мӗншӗн тесен ҫак чӗлхепе тата унӑн культурипе пӗтӗм тӗнчипе ытларах паллашаҫҫӗ. Сингаль чӗлхипе ытларах Шри-Ланкра калаҫаҫҫӗ, анчах вӑл инди, Сингапур тата Бангладеш йышши ытти ҫӗршывсенче те усӑ курать. Сингаль чӗлхипе ҫӳрекенсемпе тухӑҫлӑ хутшӑнма тӗрӗс те шанчӑклӑ куҫарусем кирлӗ.

Сингаль чӗлхине лайӑх куҫару илесси чи малтан квалификациллӗ профессиллӗ тӑлмача шырасси шутланать. Тӑлмачӑн кирек мӗнле тӗллевсем валли те лингвистика тӗлӗшӗнчен тӗрӗс те тивӗҫлӗ культурӑпа куҫару тивӗҫтермелле. Авторитетлӑ компанисене Интернетра тупма пулать, анчах эсир суйласа илнӗ тӑлмачӑ чӗлхепе ҫителӗклех ӗҫленине ӗненни те кирлӗ.

Ҫавӑн пекех куҫару контектне тӗп-тӗрӗс кӑтартса пани кирлӗ, куҫаруҫӑн тухӑҫлӑ куҫарӑва тивӗҫтермелли мӗнпур информаци пултӑр. Ҫакӑ текст тӗллевӗ, тӗллевлӗ аудитори тата ытти кирлӗ терминологи е конкретлӑ пуплевсем ҫинчен кӑштах справка информацийӗ кӗртме пултарать.

Тӑлмач кирлӗ информаципе тата лингвистика хӑнӑхӑвӗсемпе усӑ курнӑ чухне куҫару процесӗ патнех пыма юрать. Куҫарнӑ текст калӑпӑшӗпе кӑткӑслӑхне кура ку темиҫе минутран пуҫласа темиҫе куна е ытларах та йышӑнма пултарать. Куҫару вӗҫленнӗ хыҫҫӑн куҫарнӑ текста тӗп-тӗрӗс текстпа килӗшӳллӗн пӑхса тухмалла.

Тӑлмача тӗрӗс суйланӑ чухне сингаль чӗлхи ҫине пахалӑхлӑ куҫару тӗрлӗ культура хушшинчи уйрӑлӑва ҫӗнтерсе пӗр-пӗринпе хутшӑнассине ҫӑмӑллатма пултарать. Квалификациллӗ тӑлмача шыраса вӑхӑта сая ярса тата тӑлмачӑн лайӑх ӗҫе пурнӑҫлама кирлӗ информаци пуррине пӗлсен, эсир куҫару тӗрӗс, культура йӑли-йӗркисене тивӗҫлӗ тата шанчӑклӑ пуласса шанма пултаратӑр.

Мӗнле ҫӗршывсенче сингаль чӗлхипе калаҫаҫҫӗ?

Сингаль чӗлхипе Шри-Ланкра тата Индин, Малайзин, Сингапур тата Таиландӑн хӑш-пӗр пайӗсенче калаҫаҫҫӗ.

Сингал чӗлхин историйӗ мӗнле?

Сингаль чӗлхи вӑтам ази чӗлхинчен тухнӑ. Унта шри-Лан утравӗ ҫине куҫса килнисем пирӗн эрӑчченхи 6 ӗмӗртен пуҫласа калаҫнӑ. Шри-Ланка хӑй буддизм центрӗ пулнӑ, вӑл сингал чӗлхине аталантарма вӑйлӑ витӗм кӳнӗ. Португалипе голландири суту-илӳҫӗсем килнӗренпе 16 ӗмӗрте чӗлхе ют ҫӗршыв сӑмахӗсене, уйрӑмах суту-илӳпе ҫыхӑннӑ сӑмахсене, хутшӑнма пуҫланӑ. Ку 19-мӗш ӗмӗрте те тӑсӑлнӑ, англипе тамиль сӑмахӗсене сингальскине кӗртнӗ. Хальхи тапхӑрта сингаль чӗлхи икӗ литература формипе: сингаль виджесекарӗпе сингаль китсирӗнче стандартизациленнӗ. Унӑн официаллӑ статусӗ Шри-Ланкра 2018 ҫулта ҫӗршывра виҫӗ официаллӑ чӗлхерен пӗри пулса унӑн политика статусӗпе пӗрле эволюциленӗ.

Сингал чӗлхине аталантарас ӗҫе пысӑк тӳпе хывнӑ топ-5 ҫынна кам кӗрет?

1. Ананда Кумарасов – Шри-Ланкӑри ученӑй, сингаль чӗлхипе культура ҫинчен нумай эссессен авторӗ, "сингали литературин Критикӑлла историйӗ" тата "Сингали грамматики тата букварь сочиненийӗ"пеккисем.
2. Вималаванс Вималаванс Теро-буддири манахпа паллӑ пӗлӳҫӗ пере-пере вилнӗ, унпа усӑ курассишӗн яваплӑ пулнӑ, сингали литературинче пуҫ хунӑ, студентсене нумайӑшне вӗрентнӗ.
3. Валисингха Харитчандра-хальхи сингал литературин ҫимӗҫлӗ писателӗ тата пионерӗ, "Вессантар Джатак", "Суриягод" тата "Кисавай Кави"произведенисен авторӗ.
4. Гунадас Амарасекара – хальхи сингаль чӗлхи валли "грамматари кунчу" правописанин системине йышӑннӑ, "Вӗлле" тата "Элефант перевалӗнчен Килнӗ Ҫул"романсене ҫырнӑ.
5. Эдирера Сараччандра – ертсе пыракан драматург, вӑл "Манама" Тата "Синхабаха" пьесӑсем ҫырнӑскер, сихал чӗлхипе тата ҫырӑвӑн пултарулӑх стилӗпе творчествӑлла усӑ курнипе чапа тухнӑ.

Сингаль чӗлхин тытӑмӗ мӗнле йӗркеленнӗ?

Сингальский-кӑнтӑр индоарий чӗлхи, Ун ҫинче Шри-Ланкра 16 миллиона яхӑн ҫын, ытларах сингал этнически ушкӑнӗн представителӗсем калаҫаҫҫӗ. Чӗлхене ҫапла йӗркеленӗ: кашни сыпӑках уҫӑ сасӑ пур — е /a/,//, е//. Сӑмахсем килӗшӳллӗ те уҫӑ сасӑсен пӗрлешӗвӗпе йӗркеленеҫҫӗ, килӗшекенсен ушкӑнӗсем пӗрлехи пулса тӑраҫҫӗ. Ку чӗлхене санскрит та, португали, голланди тата акӑлчан чӗлхисенчен илнӗ сӑмахсем те хытӑ витӗм кӳнӗ. Сингаль чӗлхи субъект-объект-глагол (SOV) сӑмахӗсен йӗркине тытса пырать тата хисеплӗ ятсен тата сӑпайлӑх паллисен пуян системи пур.

Сингал чӗлхине тӗрӗс меслетпе мӗнле вӗренмелле?

1. Сингаль чӗлхин тӗп грамматикипе структурине вӗренӗр. Калаҫӑвӑн тӗрлӗ пайӗсемпе паллашӑр, хальхи, местоименисем, глаголсем, паллӑ ячӗсем, чӗлхесем т. ыт. те.
2. Вӗреннӗ чухне справка материал вырӑнне усӑ курмашкӑн сингаль чӗлхипе лайӑх кӗнеке туянӑр. Глаголсем, пурӑнмалли вӑхӑтсем, ҫулталӑк тата идиомсем пек темӑсене ҫавӑрса илекен кӗнекесене шырӑр.
3. Чӗлхе йӑтса ҫӳрекене тупӑр, унпа усӑ курма пулать. Кам та пулин ҫак чӗлхепе ирӗклӗн калаҫакан пулсан, сире хӑвӑрт та тӗп-тӗрӗс ҫӗнӗ сӑмахсемпе пуплевсене вӗрентме пултарать.
4. Сингаль словарьне вӗренӗр. Сингаль сӑмахӗсемпе тата вӗсем мӗнле усӑ курнипе паллашма вӑхӑт тупӑр. Словарьте вӗсен пӗлтерӗшне тупӑр та вӗсене ҫырса пыма тӑрӑшӑр.
5. Сингаль чӗлхипе аудиозапись итлӗр. Ҫакӑ сире чӗлхе янӑранине хӑнӑхма, акцентпа произведени ҫинчен ӑнланма пулӑшӗ.
6. Технологипе хӑвӑр интересӗрпе усӑ курӑр. Усӑллӑ веб-сайтсем, приложенисемпе ытти ресурссем нумай, вӗсем сире чӗлхене вӗрентме пулӑшӗҫ. Вӗсемпе усӑ курӑр, вара эсир сингальскине кӗске вӑхӑтра вӗрентме пултаратӑр.